Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 4.   www.xtjurnali.zn.uz
ga qabul kvotalarining oshirilishi, oliy ta’lim muassasalari reytingini aniqlashning xalqaro 
indikatorlarining joriy etilishi mazkur yo‘nalishdagi muhim islohotlar hisoblanadi.
2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning Harakatlar stra-
tegiyasida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 20-apreldagi Pq-2909-
sonli “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, 2018-yil 
5-iyundagi “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda 
amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha 
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Pq-3775-sonli qarorlarida oliy ta’lim muas-
sasalarida ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan vazifalarni samarali amalga oshirishda 
to‘siq bo‘layotgan bir qator muammolar mavjudligi ta’kidlab o‘tiladi. 
Oliy  ta’lim  muassasalarida  o‘qitishni  tashkil  etish  jarayoni,  talabalar  bilimini 
baholash  tizimi  bugungi  kun  talablariga  javob  bermasligi,  professor-o‘qituvchilar 
faoliyatini, bilimini va pedagogik mahoratini baholashning zamonaviy tizimi mavjud 
emasligi, oliy ta’lim muassasalariga kirish test savollari abiturientning mantiqiy fikr-
lash qobiliyatini aniqlash imkonini bermayotganligi, ta’lim jarayoni ustidan samarali 
jamoatchilik nazoratining o‘rnatilmaganligi, respublikamizda olib borilayotgan tub is-
lohotlarning  mazmuni  va  mohiyatini  ommaviy  axborot  vositalari  orqali  xalqimizga, 
keng jamoatchilikka tushuntirishda oliy ta’lim muassasalarining faol ishtiroki yo‘lga 
qo‘yilmaganligi, sohalarda mavjud muammo va kamchiliklarni tizimli o‘rganish, tahlil 
qilish va ularning yechimi bo‘yicha taklif kiritish borasida oliy ta’lim muassasalarida 
innovatsion ilmiy-amaliy faoliyatning yaratilmaganligi kabi muammolar ta’lim sifatiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. 
O‘zbekiston  Respublikasi  vazirlar  Mahkamasining  2017-yil  18-iyuldagi  “O‘z-
bekiston  Respublikasi  vazirlar  Mahkamasi  huzuridagi  Ta’lim  sifatini  nazorat  qilish 
davlat inspektsiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi 515-son qarorining 14-ban-
diga muvofiq tashkil etilgan oliy ta’lim muassasalaridagi ta’lim sifatini nazorat qilish 
bo‘limlari faoliyati aynan oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini tubdan takomillash-
tirishga qaratilgan bo‘lib, talabalar bilimining davlat ta’lim standartlariga muvofiqligini 
o‘rganib borish, tahlil qilish, kadrlar tayyorlash sifati monitoringini yuritish, oliy ta’lim 
muassasasini ichki attestatsiyadan o‘tkazish va uning natijalari bo‘yicha ta’lim sifa-
tiga salbiy ta’sir etuvchi omillarni aniqlash hamda ularni bartaraf etish va oldini olish 
choralarini ko‘rishdan iborat.
Ushbu vazifalarni samarali amalga oshirish bu boradagi ilg‘or xorijiy tajribalarni 
o‘rganish, tahlil qilish va respublikamiz oliy ta’lim muassasalarida joriy etishning ilmiy 
asoslangan  yo‘nalishlarini  aniqlash  hamda  amaliyotga  tatbiq  etish  mexanizmlarini 
takomillashtirishni taqozo etadi. Jahon oliy ta’lim tizimida ta’lim sifatini ta’minlashga 
qaratilgan sifatni yalpi boshqaruv tizimini ishlab chiqish va joriy etish bugungi kun-
ning dolzarb vazifalaridan biridir. 
Oliy ta’lim muassasasida kadrlar tayyorlash sifatini boshqarish borasida dunyo-
da bugun quyidagilar yetakchi rol o‘ynamoqda: 
1. Boloniya universiteti o‘quv
 
jarayonlari doirasida yevropa mamlakatlarida ta’lim 
sifatini kafolatlovchi yagona mezonlar va standartlarni ishlab chiqish.
2. Yevropa mamlakatlarining ta’lim dasturlarini akkreditatsiyalash milliy tizimini 
yaratish, rivojlantirish va bir-biriga moslashtirish.
3. Xalqaro ISO 9000:2000, ENqA (Oliy ta’limda sifatni kafolatlash Yevropaas-

---

79
sotsiatsiyasi), Sifat menejmenti bo‘yicha Yevropa fondi modeli hamda boshqa milliy 
modellar asosida oliy ta’lim muassasasining sifat tizimini ishlab chiqish va joriy etish.
4. Ta’lim jarayoni sifatini boshqarish tizimini sifat menejmenti prinsiplari asosida 
tashkil etish.
5. Ta’lim jarayoni sifati va uning natijalarini milliy attestatsiya va akkreditatsiya 
tizimi asosida tashqi nazorat qilishdan u yoki bu tanlangan model asosida ta’lim mu-
assasasining ichki o‘z-o‘zini baholash tizimiga o‘tish.
6.  Tashqi  nazorat  me’yoriy  va  ilmiy  jihatdan  ta’minlanish  borasida  jiddiy  mu-
vafaqqiyatlarga  erishgan  bo‘lsada,  epizodik  tarzda  miqdoriy  ko‘rsatkichlarni  aniq-
lashga asoslanganligi sababli mavjud muammo va yutuqlarni to‘liq aniqlash, ta’lim 
sifatini oshirishni rejalashtirish imkonini bermasligini inobatga olish. 
Xalqaro ISO 9000:2000, Sifat menejmenti bo‘yicha Yevropa fondi modeli ham-
da boshqa milliy modellar asosida oliy ta’lim muassasasida sifatni yalpi boshqarish 
tizimini ishlab chiqish jarayonida quyidagi vazifalarni amalga oshirish zarurati paydo 
bo‘ldi:
– ilmiy manbalarni tahlil etish natijasida pedagogika oliy ta’lim muassasasida 
sifatni yalpi boshqarish tizimini ishlab chiqish va rivojlantirish bo‘yicha mavjud yon-
dashuvlarini aniqlash;
– aniq oliy pedagogika ta’lim muassasasi sharoitlariga mos ravishda sifatni yalpi 
boshqarish tizimi uchun sifat boshqaruvi jarayonlarining zaruriy va yetarlicha mezon-
larini ishlab chiqish;
– oliy pedagogik ta’lim sifatini boshqarishga oid hujjatlarning shakllari, turlari va 
strukturasini belgilovchi talablar tizimini ishlab chiqish, ta’lim muassasasida ma’lu-
motlarni jamlash, qayta ishlash imkonini beruvchi avtomatlashtirilgan sifat monitorin-
gi tizimini joriy etish;
– oliy pedagogika ta’lim muassasasi professor-o‘qituvchilari va xodimlari uchun 
sifatni yalpi boshqarish tizimidan samarali foydalanish bo‘yicha korporativ o‘quv kur-
sini ishlab chiqish, uning an’anaviy va elektron uslubiy-didaktik ta’minotini yaratish; 
– pedagogika oliy ta’lim muassasalarida ishlab chiqilgan yondashuv va tamoyil-
lar, mezonlar, sifatni yalpi boshqarish tizimi, uning didaktik ta’minoti samaradorligini 
aniqlash maqsadida eksperimental tadqiqotlar olib borish; 
– tadqiqotlar natijalarini matematik-statistik metodlar yordamida qayta ishlash va 
ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish.
Pedagogika oliy ta’lim muassasasida sifatni yalpi boshqarish tizimining namuna-
viy funksional tuzilishi, uning tashkiliy hamda funksional strukturasi 1, 2,3-rasmlarda 
havola etilgan.
Unga ko‘ra, ushbu tizim ikki darajada tashkil etilib, yuqori daraja sifatni boshqa-
rish bo‘yicha milliy tizim sifatida davlat va jamiyat organlarini o‘z ichiga qamrab oladi 
va quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
Respublika ta’lim muassasalarida ta’lim sifatiga oid davlat siyosati va maqsad-
larini amalga oshirilishini ta’minlaydi, davlat ta’lim standartlarini tasdiqlaydi va ijrosini 
nazorat qiladi – O‘zbekiston Respublikasi vazirlar Mahkamasi.
Ta’lim va o‘qitish sifatini, test baholari va reyting ballarining xolisonaligini tek-
shirishni  tashkil  etish  va  nazorat  qilishni  ta’minlash,  uzluksiz  ta’lim  tizimida  band 
bo‘lgan pedagoglar, professor-o‘qituvchilar tarkibi va rahbar xodimlarni attestatsiya-

---

80