Ilmiy rahbar: p f. d., prof Ruxiyeva X. A toshkent – 2023 mundarija

3.5-rasm. Faoliyatdagi o‘z-o‘zini nazorat qilish shkalasi tahlili
O‘smirlik davrida uning faoliyati davomida agar u o‘z harakatlarini, fikrlarini va his-tuyg‘ularini o‘z vaqtida boshqarishni o‘rganmasa, ularning barcha faoliyati doirasida ko‘plab muammolar bo‘lishi mumkin.
O‘smirlik davrida ko‘plab bolalar hissiylik, impulsivlik, tajovuzkorlik, jamiyatdagi qonun va qarorlarga nizomlarga rioya qilmasligi va kattalarga qarshilik ko‘rsatish tendensiyasi bilan ajralib turadi. O‘smirlik davri boshlanishidan ancha oldin bolalarda o‘z-o‘zini nazorat qilishning barcha turlarini rivojlantirish kerak. Bu nafaqat muammolar balki jinoiy vaziyatlarning oldini olish uchun muhimdir. O‘zini nazorat qilish qobiliyati, salbiy his-tuyg‘ularni nazorat qilish va ularni ijobiy va samarali narsaga aylantirish qobiliyati bu hayotda muvaffaqiyatli inson bo‘lishni istagan har bir kishi egallashi kerak bo‘lgan eng muhim ko‘nikmalardan biri xisoblanadi.
Psixolog olimlar o‘z-o‘zini nazorat qilish darajasi yuqori bo‘lgan odamlar ko‘pincha hayotning turli sohalarida muvaffaqiyat qozonishini aniqladilar. O‘z-o‘zini nazorat qilish jarayoni yaxshi rivojlangan shaxslar qo‘shimcha iroda kuchiga ega, chunki uni qo‘llash uchun ularga kamroq harakat kerak. Bu hissiyotlarning qaror qabul qilish jarayoniga va umuman bizning xatti-harakatlarimizga ta’siri bilan bog‘liq. O‘z-o‘zini nazorat qilish inson o‘z his-tuyg‘ularini anglash, ularni tushunish va shu asosda boshqarishni o‘z ichiga oladi. Boshqa tomondan, O‘z-o‘zini nazorat qilish insonning barcha ta’lim va mehnat faoliyatining ajralmas qismidir. O‘z faoliyatini nazorat qila olmaslik, ularning imkoniyatlari va o‘sish darajasini baholash, hatto muvaffaqiyatli shug‘ullanadigan maktab o‘quvchilari orasida ham uchraydigan odatiy to‘siqdir. O‘smirlik yoshida faoliyatdagi o‘z-o‘zini nazorat qilish 15 yoshli o‘smirlarda pastroq natija ko‘rsatdi. Bu ularning kattalik hissini xi qilishi va extiyojlari ko‘payib o‘zlaridagi avtonomiyaga bo‘lgan intilishda ko‘rib chiqsa bo‘ladi. Ijtimoiy, tashqi va ichki psixologik jarayonlarni birlashtirib, o‘smirlik davrida shaxsning rivojlanishini kuzatishimiz mumkin. Shaxsiy fazilatlarning o‘ziga xosligi o‘smirlarning neoplazmasi, xulq-atvorni shaxsiy o‘zini o‘zi tartibga solish, o‘zini hurmat qilish, tan olish va o‘zini tasdiqlash zarurati bilan ifodalanadi.