Ilmiy-texnik tarjima va uning turlari

ILMIY-TEXNIK TARJIMA VA UNING TURLARI
Melnikova A.I.
Hozirgi vaqtda ilmiy-texnikaviy tarjima tarjima faoliyatining alohida turi va ushbu faoliyat turini o‘rganuvchi maxsus nazariya sifatida qaraladi. Ilmiy-texnikaviy tarjima - bu badiiy adabiyotdan farqli o'laroq, o'ziga xos usullar bilan amalga oshiriladigan ilmiy-texnikaviy xarakterdagi maxsus matnlarning tarjimasi ekanligini taxmin qilish oson. Ushbu tarjimaning o'ziga xosligi shundaki, u inson faoliyatining alohida sohasi - fan va texnikaning turli sohalari bilan bog'liq bo'lib, ularni ifodalash uchun tilning ma'lum leksik, grammatik va stilistik vositalari mavjud [1].
Barcha ilmiy-texnikaviy adabiyotlar nutqning ma'lum bir funktsional uslubi bo'lib, uning xarakterli xususiyatlari uning informativligi (mazmunliligi), izchilligi (qat'iy ketma-ketlik, asosiy g'oya va tafsilotlar o'rtasidagi aniq bog'liqlik), aniqlik va obyektivlik bo'lib, bu xususiyatlardan kelib chiqadigan aniqlik va tushunarlilikdir. [2].
Ilmiy-texnikaviy adabiyotlarni tarjima qilishning asosiy maqsadlari tarjima mahsuloti ekvivalentlik va adekvatlik mezonlariga javob berishi kerak [3]. Adekvat yoki ekvivalent tarjima - bu tegishli ifoda rejasiga rioya qilgan holda ya'ni tarjima tilining me'yorlari o'zgarmagan tarkib rejasini yetkazish uchun zarur va yetarli darajada amalga oshiriladigan tarjima, [4]. Binobarin, texnik va ilmiy matnlarni tarjima qilish nutqning ilmiy-texnik uslubiga xos bo'lgan xususiyatlarga rioya qilishni talab qiladi.
Ilmiy-texnikaviy materiallarni tarjima qilishning o'ziga xosligi asl nusxadagi ma'lumotlarni to'g'ri uzatish, shu jumladan maxsus atamalarni to'g'ri uzatish uchun talablarning ortishidan iborat [5]. Biroq, bu matnning so'zma-so'z tarjimasini anglatmaydi.
Shuningdek, har qanday tarjimon, garchi u asl tilni mukammal bilsa ham, texnik matnni ishonchli tarzda tarjima qiladi, va aksincha, asl tilni biladigan, lekin professional tarjimon bo‘lmagan yaxshi texnik mutaxassis o‘z ona tiliga sifatli tarjima qila oladi deb o‘ylamaslik kerak.
Bizga ma'lumki, texnik tarjima oddiy til tarjimasidan o'ziga xos terminologiyada farq qiladi, bu tarjimondan tarjima mavzusi bo'yicha bilimga ega bo'lishni va atamalar bo'yicha erkin yo'naltirishni talab qiladi [6]. Chunki fan va texnikaning turli sohalarida bir xil atamalar ma’no jihatidan farq qilishi mumkin. Maxsus terminologiya bilan erkin faoliyat yuritish uchun siz tarjima qilinadigan matn tegishli boʻlgan sohada tegishli maʼlumotga yoki sohangizda maʼlum ish tajribasiga ega mutaxassis boʻlishingiz kerak. Tarjimon nafaqat matnni mukammal tushunishi, balki uni to'g'ri bayon qilishi ham kerak, chunki bu hujjat me'yorlarida talab qilinadi, shuning uchun ham asl matn tilini ham, tarjima tilini ham mukammal bilish talab etiladi [7].
Bir qator leksik va grammatik xususiyatlardan tashqari, ilmiy-texnikaviy tarjimaning yana bir tasnifi mavjud bo'lib, u asl materialni qayta ishlash usuliga bog'liq. Bular ikkita katta sinf - to'liq yozma tarjima, u ham referativ, izohli va "ekspress informativ" tipidagi tarjima turlari va og‘zaki tarjimaga bo'linadi, uning ichida konsultativ tarjima turi ajralib turadi.
Texnik tarjimaning asosiy turi toʻliq yozma tarjima hisoblanadi. Barcha ilmiy-texnik ma'lumotlar faqat ushbu shaklda (yo'riqnomalar, sxemalar, deklaratsiyalar, to'lov topshiriqnomalari va boshqa ilmiy-texnik hujjatlar) qayta ishlanadi [2]. To'liq yozma tarjima bo'yicha ish muayyan ijro tartibiga ega bo'lgan bir qator bosqichlarni o'z ichiga oladi. Qadamlar ketma-ketligiga rioya qilmaslik tarjima sifatining pasayishiga olib kelishi mumkin.
– Birinchi bosqichda asl matn bilan “tanishuv” amalga oshiriladi. Tarjimon ishlash uchun zarur bo'lgan kontekstni aniqlashi va asl tilda nima ifodalanganligini tushunishi kerak.
– Keyin, ikkinchi bosqichda tarjimon asliyat tilida o‘rgangan ma’lumotlarini o‘z so‘zlari bilan yetkazishga harakat qilib, matnning taxminiy tarjimasini amalga oshiradi. Taqdimot sifati, bir xilligi va mantiqiyligi doimiy ravishda nazorat qilinishi kerak.
– Uchinchi bosqich – tarjima matnini yakuniy tahrirlash, noaniqliklarni bartaraf etish, matn taqdimotining uslubi, sifati, bir xilligi va mantiqiyligini tekshirish.
– Yakuniy bosqich - matnning mohiyatini o‘zida mujassam etgan sarlavha tarjimasi, shuning uchun sarlavhalar asl nusxaning barcha xususiyatlarini hisobga olgan holda eng oxirgi o‘rinda tarjima qilinadi [2].
Biz ko'rib chiqadigan texnik tarjimaning quyidagi turlari to'liq yozma tarjimaning qisqartirilgan versiyalaridir. To'liq yozma tarjimaning shunday qisqartirilgan variantlaridan biri referativ tarjimadir. Tarjimon tarjimani yakunlashi shart emas, faqat manba matnning mohiyatini yoki asosiy g'oyasini qisqacha bayon qilishi kerak. Bu qarash ham bir qancha ketma-ket bosqichlarga ega.
– Birinchi bosqich – asl nusxa bilan tanishish, ushbu soha va uning terminologiyasi bilan tanishish uchun maxsus adabiyotlarni ko‘rish.
– Ikkinchi bosqich - kvadrat qavslar yordamida ikkinchi darajali qismlar va matndagi takrorlar.
- Uchinchi bosqich - nomutanosiblik va xatoliklarni bartaraf etish uchun tanlangan joylarni o'qish.
– To‘rtinchi bosqich yakuniy bosqich bo‘lib, bu yerda asl nusxaning qavslar tashqarisida qolgan qismining to‘liq yozma tarjimasi amalga oshiriladi, bu asl nusxa bilan bir xil mantiqiy reja bo‘yicha tuzilgan izchil matndir.
Agar asl nusxada chizmalar, diagrammalar yoki ko‘rsatkichlar mavjud bo'lsa, tarjimon matndagi eng muhim va batafsil rasmlarni tanlaydi, ularning asl matndagi o'rnini ko'rsatadi [2].
Biroq, annotatsion tarjimani texnik tarjimaning boshqa turi bilan aralashtirib yubormaslik kerak, bu mavhum tarjima deb ataladi. Ushbu tushunchalar ko'pincha bir-birining o'rnini bosuvchi sinonimlar hisoblanadi, chunki bu ikkala tarjima ham asl nusxaga nisbatan siqilgan ma'lumotdir. Biroq, taqdimotning qisqaligi ularni birlashtiradigan yagona xususiyatdir [4].