Ilmiy va ilmiy texnik onlayn konferens iya

TA’LIM VA INNOVATSION TADQIQOTLAR
 
ILMIY VA ILMIY TEXNIK ONLAYN KONFERENSIYA
 
SUGʻURTA SHARTNOMASI MAJBURIYATLARI HAQIDA 
TUSHUNCHA 
 
 
Kunduzova Kumrixon Ibragimovna 
Fargʻona politexnika instituti, dotsent 

---

TA‟LIM VA INNOVATSION TADQIQOTLAR
ILMIY VA ILMIY TEXNIK ONLAYN KONFERENS
IYA
 
https://t.me/scienceboxofficial http://conf.sciencebox.uz/ 
143 
kompaniyasining iqtisodiy foydasi pasayishi kuzatiladi. Sugʻurta toʻlovlarini xarajat sifatida tan olish 
vaqti bu sodir boʻlgan sugʻurta hodisasi uchun sugʻurta aktini imzolashdir. 
Sugʻurta majburiyatlarining sugʻurta portfelining elementi sifatida sugʻurtalovchining moliyaviy 
barqarorligiga taʼsirini aniqlash, auditor tomonidan moliyaviy hisobotlarni tuzishda oʻz faoliyatining 
uzluksizligi farazidan foydalanish qonuniyligini aniqlash orqali amalga oshiriladi. Sugʻurta 
majburiyatlarini miqdoriy va xarajat koʻrsatkichlari asosida sugʻurta statistikasi elementlari orqali 
tahlil qilish maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga, beqiyos koʻrsatkichlardan foydalanish imkoniyatini 
istisno qilgan holda sugʻurta portfelini tabaqalashtirish kerak. 
Buxgalteriya obyekti sifatida sugʻurta majburiyatlari oʻz qiymatiga ega, ular taxmin qilinishi kerak.[3-
4] Buxgalter sugʻurta hodisasi sodir boʻlganligini tasdiqlovchi unga taqdim etilgan hujjatlar asosida 
sugʻurtalovchining sugʻurta hodisasini amalga oshirishi bilan bogʻliq zararlarni kamaytirish uchun 
yetkazilgan zarar va xarajatlar miqdori asosida sugʻurta toʻlovlari narxini shakllantirishning yakuniy 
bosqichida sugʻurta majburiyatlarining bajarilishini baholashda ishtirok etadi, u (buxgalter) sugʻurta 
daʼvolari boʻyicha toʻlovlarning umumiy miqdorini aniqlaydi. [5] 
Sugʻurtalovchining sugʻurta hodisasidan kelib chiqadigan zararni kamaytirishga sarflanadigan 
xarajatlari sugʻurta toʻlovlari emas, chunki ular zararni qoplashni anglatmaydi, balki halokatli sugʻurta 
xatarlarini keltirib chiqarishi mumkin boʻlgan yigʻma taʼsirning oldini oladi. Shu sababli, ushbu 
xarajatlarni sugʻurta toʻlovlari elementi sifatida koʻrib chiqish asossizdir. 
Sugʻurtalovchining sugʻurta hodisasidan kelib chiqadigan zararni kamaytirish boʻyicha xarajatlarini 
hisobga olishni tahlil qilib, shuni taʼkidlash kerakki, “Sugʻurtalovchilar moliyaviy-xoʻjalik 
faoliyatining buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va undan foydalanish boʻyicha yoʻriqnomaga binoan 
sugʻurta tashkilotlari 2210 "Hisobot davrida toʻgʻridan-toʻgʻri sugʻurta boʻyicha sodir boʻlgan sugʻurta 
hodisalari boʻyicha sugʻurta tovonlari" hisob raqamida, sugʻurta tashkiloti sugʻurta hodisasi yuz 
berganligi munosabati bilan sugʻurta qildiruvchilarga (benefitsifarlarga) sugʻurta qoplamalari yoki 
sugʻurta hodisalari sodir boʻlishi munosabati bilan hisobot davrida toʻlangan sugʻurta summalarini, 
shuningdek sugʻurta qildiruvchining zararlarini kamaytirish maqsadida qilingan xarajatlarini toʻlashni 
aks ettiradi. 
Shunday qilib, sugʻurta qildiruvchi tomonidan qoplangan zararni kamaytirish uchun sugʻurta 
qildiruvchining xarajatlarini sugʻurta toʻlovlari tarkibiga kiritish sugʻurtalovchining moliyaviy 
hisobotida yuzaga kelgan zararning haqiqiy qiymatini buzib tasvirini beradi, shuning uchun biz 
sugʻurtalovchini buxgalteriya hisobotining axborot mazmunini oshirish maqsadida 2310-
"Sugʻurtalovchining koʻrsatmasi bilan qilingan sugʻurta hodisasining zararlarini kamaytirish yoki 
sugʻurta qildiruvchining sugʻurtalovchining koʻrsatmasiga binoan yoki ular zarur boʻlgan taqdirda" 
hisobvaragʻi aks ettirishni maqsadga muvofiq deb bilamiz.[6] 
Sugʻurtalovchining xarajatlarining bir turi - bu sugʻurta shartnomasi boʻyicha majburiyatlarni bajarish 
bilan bogʻliq boʻlmagan sugʻurta tashkilotining zararini anglatuvchi kompromis toʻlovlardir. 
Buxgalteriyada kompromis toʻlovlar boshqa operatsion xarajatlar sifatida tan olinadi. Buxgalteriya 
hisobi uchun kompromis toʻlovlarni baholash tabiiy cheklovlarni hisobga olgan holda bitim 
ishtirokchilari tomonidan belgilanadigan kelishilgan qiymat boʻyicha amalga oshiriladi. 
Sugʻurtalashning muhim shartlaridan biri bu franshizani tashkil etishdir. Sugʻurtadagi chegirma 
(franshiza) deganda sugʻurtalovchining sugʻurta tovonini (qoplamasini) toʻla yoki qisman toʻlashdan 
ozod qilish sharti tushuniladi, yaʼni chegirma (franshiza) sugʻurtalovchining sugʻurta qildiruvchi 
oldidagi sugʻurta majburiyatlaridan chegirma hisoblanadi. [7] Sugʻurta faoliyatida franshizalarni 
hisobga olish menejment maqsadlarida muhim ahamiyatga ega. Bunday yozuvlarni yuritish usullari 
maʼlum bir sugʻurta tashkilotining ehtiyojlari va imkoniyatlari bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda 
mamlakatimizdagi sugʻurta tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi meʼyoriy hujjatlar 
franchayzing buxgalteriyasini yuritishni nazarda tutmaydi. [8] 

---

TA‟LIM VA INNOVATSION TADQIQOTLAR
ILMIY VA ILMIY TEXNIK ONLAYN KONFERENS