IM. Y, Оч'Л. Юсчоу

7 -test
Tanqidga qanday munosabatdasiz?
Ba’zi birlar tanqiddan to ‘g ‘ri xulosa chiqarishadi, boshqalar 
peshanasini tirishtirishadi, lekin chidashadi, uchinchilar tanqid 
qiluvchilar bilan faol kurashishadi, boshidanoq uni b o ‘g ‘ib 
tashlashga intilishadi. Ayrimlar tanqid ishga yordam beradi desa, 
ayrimlar xalaqit beradi deyishadi. Ayrimlar tanqidni qo ‘llashni 
bilishadi, boshqalar yo‘q.
105

---

Biroq biz xohlaym izm i-yo‘qmi, tanqid ijtimoiy organizm
hisoblangan har qanday jam oaga xos bo‘lib, zamonaviy jam oa bu 
hodisaning ham m a murakkab va nozik tom onlari bilan tanish 
bo‘lmasligi mumkin emas. Taklif qilinayotgan test sizning shu 
sohadagi shaxsiy savodxonlik darajangizni aniqlashga mo'ljallangan. 
0 ‘ylaymizki, test natijalari hech qanday e ’tirozga o ‘rin qoldir- 
maydigan darajada b o ‘lmasa ham , har holda sizning ijtimoiy 
taraqqiyotingizga yordam beradi.
1. Tanqidni alohida odam yoki jam oa ishidagi kamchiliklarni 
bartaraf qilish usuli deb hisoblaysizmi?
a) Ha, men tanqid har qanday jam oa hayot faoliyatining 
zaruriy va normal elem enti deb hisoblayman;
b) Tanqid jamoadagi o ‘zaro munosabatlarni chigallashtiradi, 
xolos, shuning uchun m en uni tan olmayman;
v) Tanqid qilish mumkin, lekin uning roliga ortiqcha baho 
berib bo‘lmaydi, shuning uchun unga kamroq murojaat 
qilish kerak.
2. Oshkora tanqidga qanday munosabatdasiz?
a) Oshkora tanqidni kamchiliklarni bartaraf qilishning ta ’sirli 
shakli deb hisoblayman;
b) Kamchilikni yaxshisi yakkama-yakka, kabinetda aytgan 
m a’qul deb hisoblayman;
v) Xizm atdan tashqari sharoitda, hazil-m utoyiba shaklida 
aytilgan tanqidni m a’qul ko ‘raman.
3. Sizningcha boshliqlarni tanqid qilsa bo‘ladimi?
a) Ha, albatta;
b) Rahbarning obro'sini to ‘kib bo‘lmaydi, shuning uchun 
uni oshkora tanqid qilish m um kin emas;
v) Mumkin, faqat o ‘ta ehtiyotkorlik bilan.
4. 0 ‘z -o ‘zini tanqidga munosabatingiz.
a) 0 ‘zimga va ,,o‘z“ vazifamga obyektiv munosabatda bo‘lishga 
harakat qilaman, shuning uchun boshqalar ko‘rsatguncha 
kutib turm ay kamchiliklarimni ochiq tan olaman;
106

---

b) Odatda o ‘zim va ,,o‘z“ xizmat vazifamdagi kamchiliklarni 
bilaman, lekin o ‘zimni tanqid qilishga shoshilmayman;
v) Qzingni tanqid qilishni hojati yo ‘q, seni so‘kadiganlar 
shundoq ham ko‘p topiladi.
5. Tanqidiyfikr bildira turib, yumshoq, sipolik, odob bilan, 
tanqid qilinuvchining shaxsiyatiga tegm asdan gapirishga harakat 
qilasizmi?
a) Ha, albatta, bu o ‘z -o ‘zidan ravshan;
b) Y o‘q, tanqid qilinuvchining shaxsiyatiga qanchalik qattiq 
tegilsa, tanqid shunchalik ta ’sir qiladi;
v) Hammasi tanqid qilinuvchining ,,shaxsiyati“ga bog'liq, agar 
u ju d a arazchi b o ‘lsa, hisobga o lam an , agar arazchi 
bo'lm asa, unchalik yuz-xotir qilib o ‘tirm aym an.
6. Tanqid bilan so'zga chiqqanda tanqid obyekti faoliyatining 
ijobiy tom onlarini ham ko‘rsatib, „tanqidning zahrini" yum sha- 
tishga harakat qilasizmi?
a) Ha, odatda shunga harakat qilaman;
b) Y o‘q, bunda hech qanday m a’no yo'q;
v) Agar tanqid qilinuvchini uncha yaxshi bilmasam yoki u 
arazchi bo'lsa, shunga harakat qilaman.
7. Tanqid hajmini cheklaysizmi, qandaydir m e’yorga amal 
qilasizmi?
a) Ha, men bittadan ortiq kamchilikni tanqid qilmayman;
b) Y o‘q, odatda tanqid obyekti faoliyatidagi ham m a kam ­
chiliklarni bayon qilaman;
v) Tanqid doirasini m uhokam a mavzusi bilan cheklashga 
harakat qilaman.
8. Tanqidiy nutqingizda vaziyatni o ‘nglash uchun qandaydir 
takliflar ham qilasizm i yoki kam chiliklarni k o 'rsatish bilan 
cheklanasizmi?
a) H a, m en tan q id qilayotgan odam qandaydir takliflar 
kiritishi kerak, bo'lm asa uning tanqid qilishga haqqi yo'q 
deb hisoblayman, shuning uchun ham takliflar kiritaman;

---

b) Y o‘q, eng m uhim i m uam m oni ochish, kam chiliklarni 
ko‘rsatish, uni qanday bartaraf qilish esa tanqid qilina- 
yotgan xizmatning yoki boshqa organ va mutaxassislaming 
ishi deb hisoblayman;
v) Qoidasi, amaliy tanqid m uhimroq, lekin biron narsa taklif 
qilish qiyin bo ‘lsa ham, kamchiliklar haqida og‘iz ochmay 
bo'lm aydi.
9. Odatda tanqidga sizning birinchi reaksiyangiz qanday bo‘ladi?
a) O 'sha zahoti javob berishga harakat qilaman, so‘z olaman 
yoki joyim da turib gapiraman;
b) Jim, xafa bo'lib chidayman, javob so‘zdan o ‘zimni tiyaman;
v) Tanqidni mulohaza qilib ko‘raman, javob berishga shoshil-
mayman, lekin majburan talab qilishsa, rad qilmayman.
10. Tanqidga javob berayotganingizda xulqingiz qanday bo‘ladi?
a) Odatda, tanqid to ‘la haqqoniy bo'lmasa ham uni tan olishga 
harakat qilaman;
b) „Tanqid qiluvchini tanqid qilish“ usulini qo ‘llayman;
v) Tanqid mening va men mas’ul bo‘lgan xizmatning obro‘sini 
to'kayotganligi uchun himoyalanishga, chalg'itishga harakat 
qilaman, vaziyatni yumshatuvchi obyektiv holatlar, yana 
boshqa aybdorlarni ko‘rsatishga intilaman.
11. Tanqid jahlingizni chiqaradimi?
a) Odatda, ha;
b) Unchalik emas;
v) Kim va qanday tanqid qilayotganligiga qarab.
12. Tanqid qilayotgan odamga nisbatan noxush kayfiyatni his 
qilasizmi?
a) Odatda, ha;
b) Yo‘q, kam dan-kam ;
v) Ha, agar tanqid adolatsiz va keskin, alam qiladigan shaklda 
b o 'lsa .
108

---

13. Sizni tanqid qilgan odam bilan keyingi munosabatlaringiz 
qanday bo‘ladi?
a) Awalgidek;
b) Payti kelganda ,,o‘shanday“ javob berishga harakat qilaman 
yoki qo‘limdan kelgan usul bilan uning manfaatlariga daxl 
qilam an;
v) Bir qancha vaqt shu odam ni chetlab o ‘tam an, u bilan 
uchrashmaslikka harakat qilaman.
14. 0 ‘z-o ‘zini tanqid qiladiganlarga munosabatingiz?
a) Ularni qo ‘rqoqlar, laganbardorlar, munofiqlar deb hisob­
lay m an ;
b) Bunda hech qanday o ‘ziga xos narsa yo‘q;
v) Bunday o ‘z -o ‘zini tanqid qilishga shoshilmaslikni maslahat 
beram an.
15. Tanqid qiluvchilami ta’qib qilganlik uchun jinoiy javobgarlik 
bormi?
a) Ha;
b) Y o'q;
v) Bilmayman.
16. Hazil — savol: Tanqid haqidagi quyidagi ta ’riflardan qaysi 
biri sizga m a’qulroq?
a) Tanqid — bu dori, uni q o ‘llash va qabul qilishni bilish 
kerak;
b) Boshqarish faoliyati ham bir san’at, shuning uchun menga 
har kim emas, balki shunga huquqi borlar baho berishsin;
v) Tanqid ham bir moda.
0 ‘zingiz yiqqan ballarni javoblarni baholash shkalasi bo ‘yicha 
hisoblang:
109

---