Importni statistik tahlil qilishning nazariy asoslari Tashqi iqtisodiy faoliyatning mohiyati

II BOB 2020–2021 YILLARDA O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIGA IMPORT TUZILISHIDAGI O'ZGARISHLARNI TAHLILI.
2.1 O’zbekiston importining tovar tarkibini tahlil qilish
Federal bojxona xizmati ma'lumotlariga asoslanib, biz O’zbekiston Respublikasiga import qilinadigan tovarlar ulushini hisoblaymiz (1-jadval).
1-jadval - O’zbekiston importining tovar guruhlari bo'yicha tuzilishi[6]

Ism	2017 yil	2018 yil	2019 yil	2020 yil	2021 yil	2022 yil
bitta	2	3	to'rtta	5	6	7
milliard AQSh dollari
Import - jami	98.7	200	267	167	229	306
shu jumladan:
oziq-ovqat mahsulotlari va qishloq xo'jaligi xom ashyosi ( to'qimachilikdan tashqari )	17.4	27.6	35.2	30.0	36.4	42.5
mineral mahsulotlar	3.0	4.7	8.3	4.1	5.2	6.3
kimyo sanoati mahsulotlari, kauchuk	16.3	27.5	35.2	27.9	37,0	45.4
xom teri, mo'yna va ulardan tayyorlangan mahsulotlar	0.3	0,7	1.0	0,8	1.2	1.5
oʻrmon xoʻjaligi va sellyuloza-qogʻoz sanoati mahsulotlari	3.3	5.3	6.5	5.1	5.9	6.7
to'qimachilik, to'qimachilik mahsulotlari va poyabzal	3.6	8.6	11.7	9.5	14.1	16.6
metallar, qimmatbaho toshlar va ulardan yasalgan buyumlar	7.7	16.4	19.3	11.3	16.9	21.8
mashinalar, uskunalar va transport vositalari	43.4	102.0	141	72.7	102.0	147,0
Boshqa	3.7	7.2	9.1	6.0	10.3	18.6
Jami foiz sifatida
Hammasini import qiling	100	100	100	100	100	100
Shu jumladan
oziq-ovqat mahsulotlari va qishloq xo'jaligi xom ashyosi ( to'qimachilikdan tashqari )	17.63	13.8	13.18	17.96	15.89	13.88
mineral mahsulotlar	3	2.35	3.1	2.45	2.27	2.05
kimyo sanoati mahsulotlari, kauchuk	16.5	13.75	13.18	16.7	16.15	14.83
xom teri, mo'yna va ulardan tayyorlangan mahsulotlar	0.3	0,35	0,37	0,47	0,52	0,49
oʻrmon xoʻjaligi va sellyuloza-qogʻoz sanoati mahsulotlari	3.4	2.65	2.4	3.05	2.57	2.18
to'qimachilik, to'qimachilik mahsulotlari va poyabzal	3.65	4.3	4.38	5.68	6.15	5.42

1-jadval davom etdi
bitta	2	3	to'rtta	5	6	7
metallar, qimmatbaho toshlar va ulardan yasalgan buyumlar	7.8	8.2	7.2	6.76	7.37	7.12
mashinalar, uskunalar va transport vositalari	43,97	51	52.8	43.5	44.62	48.03
Boshqa	3.75	3.6	3.4	3.59	4.49	6.07

1-jadvaldagi nisbiy ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, O’zbekiston Respublikasiga import tarkibida eng katta ulush mashinalar, uskunalar va transport vositalariga to'g'ri keladi. Ko'rib chiqilayotgan davrda ushbu tovar guruhining ulushi o'rtacha 47,32% ni tashkil qiladi. 2020 yildan 2021 yilgacha bo'lgan davrda nisbiy ko'rsatkichlarning o'zgarishi noaniq tendentsiyaga ega (1-rasm).
Shakl 1- Mashina, asbob-uskunalar va transport vositalari importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishi %
1-rasmda ko'rinib turibdiki, 2020 yildan 2021 yilgacha bo'lgan davrda. bu ko'rsatkichning 2020 yildagi 43,97 foizdan 2021 yildagi 48,03 foizgacha o'sishi kuzatilmoqda. 2011 yilda 43,97% dan 51% gacha sezilarli o'sish kuzatildi.
Xom teri, mo'yna va ulardan tayyorlangan mahsulotlar importining nisbiy qiymatlarini ko'rib chiqaylik. 2020 yildan 2021 yilgacha bo'lgan davrda ushbu ko'rsatkichning o'rtacha nisbiy qiymati. 2020 va 2021 yillar oralig'ida bu ko'rsatkichning nisbiy qiymati 0,19% ga oshdi.
Keyinchalik, metallar, qimmatbaho toshlar va ulardan tayyorlangan mahsulotlar importining nisbiy qiymatlarini ko'rib chiqing. Ko'rib chiqilayotgan butun davr uchun ushbu ko'rsatkichning o'rtacha nisbiy qiymati 7,4% ni tashkil qiladi. 2020 va 2021 yillar oralig'ida shunday qilib, ushbu ko'rsatkichning nisbiy qiymatida noaniq tendentsiya mavjud (2-rasm).
Shakl 2- Metall importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishi,
2020–2021 yillarda qimmatbaho toshlar va ulardan tayyorlangan buyumlar , %
Shunday qilib, 2017 yildan 2019 yilgacha bo'lgan davrda metallar, qimmatbaho toshlar va ulardan tayyorlangan buyumlar importining nisbiy ahamiyati 7,8 foizdan 6,76 foizga (-1,04 foiz) pasaygan. Keyin O’zbekiston importining umumiy tarkibida metallar, qimmatbaho toshlar va ulardan tayyorlangan buyumlar importining 2017 yildagi 6,76% dan 2021 yilga kelib 7,12% gacha bir oz o'sishi kuzatilmoqda.
Butun tahlil qilinayotgan davr mobaynida metallar, qimmatbaho toshlar va ulardan tayyorlangan buyumlar importining ulushi 0,68 foizga kamaydi.
Keyinchalik, o'rmon va sellyuloza-qog'oz sanoati mahsulotlari importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishini ko'rib chiqing. Ko'rib chiqilayotgan butun davr uchun ushbu ko'rsatkichning o'rtacha nisbiy qiymati 2,18% ni tashkil qiladi. 2020 va 2014 yillar oralig'ida bu ko'rsatkichda noaniq tendentsiya mavjud ( 3-rasm).
Shakl 3- 2020–2021 yillarda o'rmon va sellyuloza-qog'oz sanoati mahsulotlari importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishi , %
Shunday qilib, 2020 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda. yog'och va sellyuloza-qog'oz mahsulotlarining nisbiy importi 2020 yildagi 3,4 foizdan 2018 yilda 2,4 foizgacha qisqarganini kuzatishimiz mumkin. Bundan tashqari, ushbu ko'rsatkich 2018 yildagi 2,4 foizdan 2017 yildagi 3,05 foizga ( 0,4 foizga) o'sgan. 2017-2021-yillarda bu ko‘rsatkich 2,18 foizga kamaydi.
2020 - 2014 yillarda kimyo sanoati mahsulotlari, kauchuk importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishini ko'rib chiqing. (4-rasm).
4-rasm - Mahsulot importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishi
kimyo sanoati, kauchuk 2020-2021 yillarda, %
2020 va 2018 yillar oralig'ida kimyoviy mahsulotlar, kauchuk importi 3,32% ga kamaydi va 2018 yilda 13,18% ni tashkil etdi. 2017 yilda ko'rsatkichning o'sishi kuzatilmoqda - 16,7%. 2017 yildan 2021 yilgacha biz yana ko'rsatkichning 14,83% gacha pasayishini ko'ramiz.
Importning umumiy tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari va qishloq xo‘jaligi xom ashyosi (to‘qimachilikdan tashqari) ulushi butun davr uchun o‘rtacha 15,39 foizni tashkil etadi.
, 2020-2021 yillarda oziq-ovqat mahsulotlari va qishloq xoʻjaligi xom ashyosi (toʻqimachilikdan tashqari ) importining nisbiy koʻrsatkichlari oʻzgarishini ham koʻrib chiqamiz .
2020–2021 yillarda oziq-ovqat mahsulotlari va qishloq xoʻjaligi xom ashyosi (toʻqimachilikdan tashqari ) importining nisbiy koʻrsatkichlarining oʻzgarishi, %
Shunday qilib, 2020 yildan 2018 yilgacha bo'lgan davrda ko'rsatkichning nisbiy qiymatining 17,63% dan 13,18% gacha pasayishi kuzatilmoqda. 2017 yilga kelib, ulush 17,96% gacha ko'tarildi. 2017 yildan 2021 yilgacha ko'rsatkichning nisbiy qiymati 4,08 % ga pasaygan va 13,88% ni tashkil qiladi.
Tahlil qilinayotgan butun davr mobaynida O’zbekiston importining umumiy tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari va qishloq xo'jaligi xom ashyosi (to'qimachilikdan tashqari) importining o'ziga xos ahamiyati 3,75% ga kamaydi.
Keyinchalik, mineral mahsulotlar importi tarkibining nisbiy ko'rsatkichining o'zgarishini ko'rib chiqing.
Ushbu ko'rsatkichning butun davri uchun o'rtacha nisbiy qiymati 2,53% ni tashkil etdi. 6-rasmda dinamikada indikatorning o'zgarishi ko'rsatilgan.
6-rasm - 2020–2021 yillarda mineral mahsulotlar importining nisbiy ko'rsatkichlarining o'zgarishi , %
Butun o'qish davri uchun ko'rsatkichlarning o'zgarishi ahamiyatsiz va 1% dan kamroqni tashkil qiladi. 2020 yildan 2021 yilgacha mineral mahsulotlar importi 3 foizdan 2,05 foizgacha kamaydi.
Keling, to'qimachilik, to'qimachilik mahsulotlari va poyabzal importi ko'rsatkichining nisbiy qiymatlarining o'zgarishini ko'rib chiqaylik. Ushbu ko'rsatkichning o'rtacha nisbiy qiymati 4,93% ni tashkil qiladi. 7-rasmda ushbu ko'rsatkichning dinamikada o'zgarishi ko'rsatilgan.
7-rasm – 2020–2021 yillarda toʻqimachilik, toʻqimachilik mahsulotlari va poyabzal importining nisbiy koʻrsatkichlarining oʻzgarishi, % da
Shunday qilib, 2020 va 2014 yillar oralig'ida. to'qimachilik, to'qimachilik va poyabzal importining nisbiy ko'rsatkichi deyarli ikki baravarga o'sdi va 6,15% ni tashkil etdi. 2021-yilda bu ko‘rsatkich 0,73 foizga kamaydi va 5,42 foizni tashkil etdi. Butun davr mobaynida ushbu tovar guruhining import indeksi 2020 yilga nisbatan 1,77 foizga oshib, 5,42 foizni tashkil etdi.