Ҳиндистон кураши Ўз раҳбарини чорлайди

То'ртинчи боб

Ҳиндистон кураши
Ўз раҳбарини чорлайди

Биринчи жаҳон уруши ўзининг сон-саноқсиз қурбонлари ва вайронагарчиликлари билан ниҳоят Маҳатма Гандини Ғарбда ҳукмронлик қилаётган капиталистик тсивилизатсиянинг “шайтоний” табиатига ишонтиради. Ахлоқнинг барча қонунлари г'олиблар томонидан бузилди. Барча жиноятлар ортида яланг'оч фойда олиш, ба'зиларини бошқалар ҳисобига бойиш мақсади турган. "Йевропа, - деб хитоб қилади Ганди, - христиан деб аташ мумкин эмас. У мамонга сиг'инади ». Аммо у зо'равонликни ­ҳар қандай ёвузликка қарши ягона универсал восита сифатида ко'проқ ишонади - ташқи ва ички, оммавий ва индивидуал. "Зо'равонлик денгизида зо'равонлик қилмаслик қонунини кашф этганлар Нютондан ко'ра беқиёс даражада зо'рроқ эдилар . ­Улар Веллингтондан ҳам буюкроқ жангчилар эди, - Ганди Британия империясининг енгилмас қудрати ва қуролларининг жаҳон шуҳрати билан мақтанган инглиз генералларидан бирига э'тироз билдирди. "Қуролдан қандай фойдаланишни билиш, уларга эгалик қилиш, улар о'зларининг фойдасизлигини тушунишди ва азобланган дунёга унинг нажоти зо'равонликдан воз кечишда эканлигини о'ргатишди. "

"Зо'равонлик - бу камтарлик, курашга бефарқлик, ­қо'рқоқлик, бу жирканч тарзда ҳалокатга учраган ҳайвонларнинг со'йиш жойига ихтиёрий равишда келишига о'хшайди", - дейди улар Ганди билан.
"Зо'равонлик қилмаслик умуман босқинчининг ­иродасига камтарлик билан бо'йсунишни англатмайди", деб тушунтиради Ганди. “Бу, аксинча, ёвуз иродаси билан хафа бо'лган золимнинг барча руҳий кучларининг қарама-қаршилиги. Зо'равонлик қо'рқоқлик эмас, бу ҳар доим қаҳрамонликдир. Шу билан бирга, эгалик қилиш
зўравонлик қилмаслик кишидан ­қиличли қиличбоздан кўра кўпроқ маҳорат талаб қилади. Зо'равонлик қилмаслик усулига эга бо'лган одам адолатсиз империянинг барча қудратига қарши чиқишга, о'з ша'ни ва қадр-қимматини ҳимоя қилишга қодир.
“Балки зо'равонлик қилмаслик Исо Масиҳга о'хшамоқчи бо'лган бир киши учун мақбулдир, лекин давлатлар о'ртасидаги муносабатларда бу бутун халқ учун қабул қилиниши қийин. Тарихга қаранг: буларнинг барчаси урушлар, бошқача айтганда, ба'зи давлатларнинг бошқаларга нисбатан оммавий уюшган зо'равонлиги, унинг рақиблари Гандига э'тироз билдирмоқда.
Қадим замонлардан бери тарих ­ҳақиқатан ҳам инсоният учун шармандали урушлар туфайли бузилган, деган Ганди рози. Аммо у тарихда фақат урушлар қайд этилганини, халқларнинг тинчлик, тотувлик ва до'стлик ҳаёти ҳақидаги ко'плаб гувоҳликлари деярли тилга олинмаганини дарҳол пайқади. Чунки тарих, унинг фикрича, фақат инсон ва инсоният жамиятига хос бо'лган зо'равонлик қилмаслик ҳақидаги умуминсоний қонуннинг бузилиши билан бог'лиқ ҳодисаларни акс эттиради. "Инсоннинг руҳи ва ахлоқининг кучи, - деди Ганди, - табиатнинг табиий совг'аси бо'либ, тарихнинг мавзуси эмас". У одамда мавжуд бо'лган ёвузлик ко'пинча г'алаба қозонишига рози бо'лди, аммо бу севги ва ҳақиқат уйг'унлашган зо'равонлик қонунини умуман бекор қилмайди. “Агар бу қонун ҳукмронлик қилмаса, ҳаёт о'лим устидан г'алаба қозона олмайди. Ҳаёт - бу қабрлар устидан абадий г'алабадир, - деб та'кидлади Ганди ва та'кидлади: "Зо'равонлик қонуни алоҳида шахслар учун этарли, аммо кенг халқ оммаси, бутун инсоният учун эмас, деган фикр энг катта ва аччиқ хатодир. ”.
Биринчи жаҳон уруши унда қатнашган халқларнинг ҳеч бирига на шон-шараф, на яхши ҳаёт олиб келди. Ғолиб халқлар ўртасида ҳам, мағлуб бўлганлар ўртасида ҳам изтироб ва муаммолар кўпайди .­
Маҳатма Ганди Ҳиндистондаги Британия ҳукуматини ҳайратда қолдирган элементар куч каби мамлакат сиёсий майдонига чиқди. Маҳатма номи тушунарсиз сирли, ниҳоятда самимий ва шу билан бирга, энг оддий одамга о'хшаб, миллионлаб ҳиндларнинг ог'зига то'сатдан кириб келди. У жарангдор акс садо билан Лондоннинг мустамлака қалъаларининг деворларига етиб борди . ­
Аввалига жаҳон империясининг қўриқчилари Гандини янги “шарқий визёнер” сифатида, сиёсатдан кўра кўпроқ ҳинд экзотизми билан боғлиқ бўлган ҳодиса сифатида қабул қилмоқчи бўлишди, лекин тез орада адашганликларини англаб етди: Ҳиндистонга қарши кураш ўз етакчисини топди.
Англиянинг урушдаги г'алабаси Ҳиндистонни тийиб ҳаяжонга солди. Империянинг асосий мустамлакаси ­ҳал қилувчи о'згаришларни кутаётган эди. Ижтимоий-сиёсий жараёнлар бир мунча вақт жамият тубида яширинча давом этди ва фақат вақти-вақти билан завод ишчиларининг маҳаллий иш ташлашлари ва деҳқонларнинг тартибсизликлари шаклида о'зини намоён қилди. Мамлакатдаги синфий қутблар ўртасидаги яширин таранглик, чет эл зулми туфайли кучайганлиги, ҳиндларнинг урушдаги ғалаба билан боғлиқ умидларининг барбод бўлиши – буларнинг барчаси одамларнинг сабр-тоқатининг тугашини, ижтимоий портлашнинг, давлат асосларининг бузилишини башорат қилди. эски тартиб.
Мамлакатда ҳинд капиталистларининг салмогʻи ортиб, уруш йилларида улар ҳарбий таʼминот ҳисобига тадбиркорлик фаолияти доирасини кенгайтирди. Энди улар о'з даромадларини сақлаб қолиш ва ко'пайтиришни хоҳлашди. Ҳиндистон ­миллий буржуазиясининг рақобат кураши шаҳар ва қишлоқ ишчиларининг янада қашшоқлашишига олиб келди.
Мулкдор табақалар ­метрополиядан иқтисодий эркинлик ва тенг имкониятларга интилишди, ишчилар ва энг камбаг'ал деҳқонлар эса эртанги кунга умидларини ё'қотиб, о'зларини қо'шалоқ қуллик занжиридан - о'зларининг ва хорижий қуллик занжиридан озод қилиш учун ҳар қандай қурбонлик қилишга тайёр эдилар. золимлар; о'рта синфлар, зиёлилар Ҳиндистонга кенг о'зини о'зи бошқариш имкониятини берадиган ва шу тариқа о'сиш ва ҳаракат эркинлиги учун жозибадор истиқболларни очадиган конституциявий ислоҳотларни орзу қилдилар.
Ташқи сиёсат нуқтаи назаридан Лондон ғалабадан сўнг худди уруш даврида Ҳиндистонга берган векселларини тўлагандек ўз вакилларини ­Версал тинчлик конференциясида қатнашишга таклиф қилди (албатта, Британия делегацияси таркибида). Ҳиндистон Миллий Конгресси ҳатто Гандини Версалга делегация қилишга қарор қилди. Бироқ, у бу анжуманга ҳеч қандай қизиқиш билдирмади ва саёҳат қилишдан бош тортди.
Г'олиб давлатнинг мавқеидан фойдаланган ­Англия го'ё Ҳиндистонни хурсанд қилмоқчи бо'либ, уни Миллатлар Лигасининг "то'лиқ" асл а'золари қаторига киритишни талаб қилди. Бу қарор Лига Низомига зид равишда қабул қилинди, унга ко'ра фақат мустақил давлатлар унга а'зо бо'лишлари мумкин эди.
Ганди "Ҳиндистон" деганда у Ҳиндистондаги Британия ­ҳукуматини назарда тутаётганини тушунди ва бу дипломатик ҳаракат туфайли Англия Миллатлар Лигасида яна бир овозга эга бо'лди, у эрда у аллақачон ҳукмрон кучлардан бири эди. Империалистик давлатлар Миллатлар Лигаси орқали дунёда урушдан кейинги статус-квони о'рнатдилар ва о'зларининг мустамлака мулкларининг дахлсизлигини сақлаб қолиш учун "адолат ва шараф" тамойилини э'лон қилдилар , Германиядан тортиб олинган мустамлакаларга янги олинган мандатлар , ­ва парчаланиб кетган Усмонли империясининг айрим ҳудудлари.
Урушдан кейин Англиянинг Ҳиндистонга жаҳон сиёсатида иштирок этишига рухсат бериш ва'даси ҳам шундай эди. Унинг о'зини о'зи бошқариш ва'дасига келсак ­, Британия ҳукумати Ҳиндистонда нафақат о'з ҳокимиятини сақлаб қолиш, балки мустаҳкамлаш учун барча ҳийла-найрангларни ишлатди.
Ҳиндистон котиби Монтагу ва Виcерой Челмсфорд Британия ҳукумати ва парламенти учун Британиянинг Ҳиндистондаги сиёсати ҳақида ҳисобот тайёрладилар, унинг асосида 1919 йилда Ҳиндистон ҳукумати қонуни қабул қилинди. Бу қонун мамлакатнинг марказий ва вилоят қонун чиқарувчи мажлисларида сайловчилар таркибини рамзий равишда кенгайтиришни назарда тутган ­(катта аҳолининг атиги 1 фоизидан 3 фоизигача!). Ҳиндларга сог'лиқни сақлаш, та'лим вазирлари ва мустамлака ма'муриятида бошқа кичик лавозимларни эгаллаш учун витсе-қирол ва вилоят губернаторлари қошидаги ижроия кенгашларида о'ринлар берилди. Бошқа томондан, инглизлар ҳали ҳам молия, армия, политсияни - Ҳиндистон иқтисодиётининг, ички ва ташқи сиёсатининг барча ҳаётий соҳаларини то'лиқ назорат қилишди. Янги қонун диний курияларга ко'ра сайлов тизимини жорий қилди ва шу тариқа ҳиндулар ва мусулмонларни атайлаб бо'линиб, уларга қарши чиқди ва улар о'ртасида низо туг'дирди. Қонун миллатчи фикрдаги ­
буржуазия, ер эгалари, диний - ­жамоа элитаси ва гуллаб-яшнаган зиёлиларни озодлик ҳаракатидан ажратиш учун ишлаб чиқилган.
Бундан ташқари, о'ша йили, 1919 йилда, Британия ҳукумати Роулетт қонунини қабул қилди , унинг муаллифи инглиз судяси номи билан аталган. Қонун ҳукуматга қарши фаолият учун жиноий жазони кучайтиришни назарда тутган. Политсияга барча номақбул ёки инқилобий фаолиятда гумон қилинганларни ҳибсга олиш, қамоққа олиш ва ёпиқ эшиклар ортида суд қилиш ҳуқуқи берилди .­
Роwлетт қонуни кучга киришидан олдин ҳам , Ганди витсе-қиролга мактублар ва очиқ хабарлар ёзган, унинг адолатига мурожаат қилиб, қонун лойиҳасига розилик бермасликни илтимос қилган. Гарчи ҳар доимгидек, мактублар ҳурматли бо'лса-да, ­уларда ҳокимиятнинг чақириг'ига бо'йсунмаслик қат'иятини ҳис қилди. Виcерй ҳеч қачон Гандининг чақириқларига қулоқ солмади.
"Ишонтириш ёрдам бермагани учун, фаол ва ­уюшган ҳаракат керак", деб қарор қилади Маҳатма. У "Сатяграҳа Сабҳа " - " Сатяграҳалар иттифоқи" ни тузади , унинг а'золари ­қасамёд қиладилар: қамоқ таҳдидига қарамай, деспотик ва халққа қарши қонунга бо'йсунмаслик.
Ганди ва унинг тарафдорлари ҳокимиятнинг ҳаракатларига қарши бутун мамлакат бо'йлаб кенг ко'ламли ташвиқотни тарқатмоқда, варақалар тарқатмоқда, ҳамма жойда митинглар ва намойишлар уюштирмоқда. Мамлакат бо'йлаб саёҳат қилган Ганди шаҳар ва қишлоқларда ҳаяжонланган катта оломон олдида нутқ со'злайди, улар у ­билан учрашиб: "Яшасин Ганди !"
Қадимги Тамил о'лкаси Негапатамда Ганди шаҳар майсазорларида йиг'илган минглаб ишчилар олдида нутқ со'злайди. Гандининг айтишича, деярли бутун умри меҳнаткашлар орасида о'тган ва у уларнинг муаммоларини билади. Ишчилар ва деҳқонлар жамиятнинг катта қисмини ташкил қилади. Якуний со'зни айнан улар ­айтадилар; Ҳиндистоннинг келажаги уларга бог'лиқ. Ишчилар бошқа синфлар орасида о'зларининг муносиб о'ринларини англашлари керак. Меҳнаткашларнинг ҳақоратли қонунларни бекор қилиш ҳаракатида иштирок этиши табиий ва зарурдир, лекин Гʻарбдан фарқли оʻлароқ, меҳнат ва капитал оʻртасидаги зиддият туфайли жамият зоʻравонлик билан парчаланиб кетган, Ҳиндистонда уларнинг тинч ва ҳатто фойдали оʻзаро таʼсири боʻлиши керак, деб коʻрсатма берган Ганди. ташкил этилиши.
Шундай қилиб, ижтимоий муаммоларга келсак, Ганди
Ҳиндистоннинг озодлик учун миллий курашидаги синфий ҳамкорлик схемасида ­барча ург'уларни аниқ ко'рсатиб беради. У ҳали ҳам о'з фаолиятини ­сиёсий эмас, балки ма'навий соҳага қаратади. Бироқ, о'з хоҳишига ко'ра, у о'зининг биринчи бутун Ҳиндистон сиёсий кампаниясининг раҳбари бо'лади. Энди барча миллатчи ­ҳиндларнинг, шу жумладан мулкдор табақаларнинг ҳам ко'злари унга қаратилган эди. У таклиф қилган миллий истиқлол учун кураш усули ­, бошқа ҳеч ким каби, буржуазия ва ер эгаларининг о'згарувчан кайфиятига мос келди, уларнинг о'з халқига нисбатан шубҳаларини юмшатди. Улар энди халқ г'алаёнларининг даҳшатли тушларини ҳис қилмадилар ва г'алаёнлар энди муқаррар бо'либ туюлди. Ганди томонидан таклиф қилинган усулда янги, г'айриоддий ва шу билан бирга таниш нарса бор эди - камтарлик, ­қаҳрамонона бо'йсунмаслик билан бирлаштирилган. Ҳар кимга мустамлакачиларга қарши норозилик билдириш имконияти берилди : хоҳ ёлг'из, хоҳ уюшган ҳолда - асосийси , зо'равонликсиз ва , албатта, ҳеч кимнинг ҳуқуқларига тажовуз қилмасдан , шахсий азоб ва шахсий қурбонликларни кураш қурбонгоҳига олиб келишдир . Ва шунга о'хшаш , бу ҳуқуқларга ноқонуний эгалик қилган ва бу ҳуқуқлардан ёмон ниятда фойдаланганлар ­о'зларининг "хатолари" учун тавба қилмагунларича ёки бошқа итоаткор халқни бошқара олмайдилар.
Ёшлар Гандининг чақириг'ига алоҳида иштиёқ билан жавоб беришди. Ёшлар о'зига хос фе'л-атвори ва о'зини қурбон қилишга тайёрлиги билан Роwлетт қонунини рад этишларини э'лон қилдилар ва о'з ватанлари ва озодлиги ё'лида азоб-уқубатларни қабул қилиш учун қамоққа кетишди . ­Кембрижни тугатиб, Англиядан қайтган Оллоҳободлик ёш ҳуқуқшунос Жавоҳарлал Неру Ганди кампанияси ҳақида ҳаяжон билан гапирди : “Ниҳоят, боши берк ко'чадан чиқишнинг ё'ли бор, ­то'г'ридан-то'г'ри, очиқ ва эҳтимол самарали ҳаракат қилиш усули топилди! "
Аммо унинг отаси, мамлакатнинг энг нуфузли ҳуқуқшуносларидан бири ва Ҳиндистон Миллий Конгресси партиясининг асосчиларидан бири бо'лган Мотилал Неру ­о'г'лининг г'айратига шерик бо'лмади: унга ҳукумат томонидан атайлаб репрессия қилиш, о'з ихтиёри билан виждон шаҳидига айланиш аҳмоқликдек туюлди. ­Ёвузлик ва сиёсий адолатсизликни
қоралаш сифатида азоб-уқубатларга мулойимлик билан чидаш .
Шунга қарамай, Мотилал Неру бутун Ҳиндистон гапира бошлаган афсонавий одам билан танишишга қарор қилади ва Гандини Оллоҳободдаги Неру оиласининг уйига ташриф буюришга таклиф қилади. Меҳмон билан ёлғиз узоқ суҳбатлар қуради. Жавоҳарла'л бу суҳбатларда қатнашмайди: ота о'зининг ягона, суюкли о'г'лини қамоққа олиниши мумкин бо'лган хавфли сиёсий кампанияга жалб қилмоқчи эмас.
Мотилал Неру миллий зиёлилардан иборат ҳинд элитасининг интилишларининг вакили: ҳам англофил, ҳам Ҳиндистоннинг ватанпарвари. Сиртдаги ҳамма нарса, қобиқни ташкил этувчи ҳамма нарса - буларнинг барчасини у Эвропадан қарзга олган, бу эрга узоқ шимолий ороллардан келган; унинг қалбида яшаётган, унинг борлиғи, ҳис-туйғулари ва феъл-атворининг моҳияти анъанавий тарзда ҳиндистонлик, аниқроғи Неру оиласи келиб чиққан кашмирликдир. Ҳуқуқ соҳасидаги мартаба ва Ҳиндистон князларининг олти рақамли то'ловлари, у Олий судда мулкини ко'риб чиққан Мотилал Неру кенг яшаган. Унга ҳатто бошқа юқори мартабали ­мустамлакачилар ҳам ҳавас қилардилар. У о'з уйини - ҳақиқий саройни - "Ананд Бхаван" - "Қувонч маскани" деб атаганлиги бежиз эмас. Маҳатма Ганди уй эгасининг ҳаёт режалари ихтиёрий азоб-уқубатларни, фидойилик ва фуқаролик итоатсизлигининг зо'равонликсиз кампаниялари билан бог'лиқ маҳрумликларни о'з ичига олмайди.
Ганди қийин суҳбатга тайёр эди.
"Шундай қилиб, сизнинг фикрингизча, зо'равонлик қилмаслик ҳинд эркинлигининг универсал калитидир" , деб со'ради ­Мотилал Неру со'зларни ­адвокатларга хос бо'лган қизиқувчан интонация билан талаффуз қилиб.
"Ҳа, зо'равонлик қилмаслик ҳар қандай кучни то'хтатишга ва тормозлашга қодир, шу жумладан Британия империясининг кучини фалаж қилади", деб жавоб берди Ганди.
— Ҳаракатсизлик, ёвузликка қаршилик қилмаслик, камтарлик сифатида зо'равонлик қилмаслик. Кечирасиз, Гандижи , Сатяграҳа ҳаракатини шундай тушуниш керакми?
- Ё'қ, мен буни бутунлай бошқача тушунаман, азиз жаноб Неру. Зо'равонлик қилмаслик шахснинг ёки бутун бир халқнинг барча ма'навий ва интеллектуал захираларини золимнинг шафқатсиз, ахлоқсиз ва адолатсиз кучига қарши туришни талаб қилади. Қабул қилингки, ҳақиқат г'алабаси учун азоб-уқубатларни ёки ҳатто о'лимни онгли равишда
қабул қилиш ёвузлик ёки ҳаракатсизликка бо'йсунишни англатмайди ­.
- Мен буларнинг барчасини рус графи Толстойдан о'қидим ... Улар сизнинг бир ёног'ингизга уришди, сиз эса иккинчи ёноқни айлантирасиз. Аммо Россияда ишлар бундай бо'лмади .. , Толстойга ко'ра эмас.
"Ундай эмас ", деб рози бо'лди Ганди. " Аммо бу ­зо'равонлик қилмаслик банкрот бо'лганлигининг исботи эмас. Бунда принтсип эмас , балки ундан фойдаланмаган халқ айбдор... Болшевиклар ўз олдиларига эзгу мақсад — тинчликни қўйдилар. Бироқ, зо'равонлик ё'ллари билан улар на о'з уйларида, на бошқа мамлакатлар билан исталган тинчликка эриша олмайдилар .
" Хо'рланган ва ҳақоратланган ҳиндулар исён ко'таришга ҳақли", деб э'тироз билдирди Мотилал Неру. “Гарчи, сиз аниқ билганингиздек, мен Конгрессдаги, шу жумладан , Тилакдаги экстремалларнинг тарафдори эмасман . Ва шунга қарамай, мен ҳинду сифатида ҳиндларни о'з ихтиёри билан мустамлакачи қамоқхоналарга қамалишга чақираётган ­Тилакни тушунаман ва ҳурмат қиламан ва сизни тушунмайман.
- Мотилалжи , зо'равонлик - бу шунчаки исён, лекин ягона фарқи шундаки, у муштлар ва қонли погромларда эмас, балки одамнинг руҳи ^ва иродаси ёвуз ёки адолатсиз ­давлат ҳаракатларига итоатсиз бо'йсунмаслигида намоён бо'лади. бутун бошқарув аппарати, армия, политсия қамоқхоналари билан”, - дея тушунтирди Ганди. - Бундай одам қамоқдан қо'рқмайди. Тасаввур қилинг, ҳокимият сиздан қо'рқиб, сизни қамоққа ташламоқчи, жазоламоқчи. Мана, сиз о'зингиз қамоққа тушасиз - ва минглаб, о'н минглаб одамлар. Ҳокимият саросимага тушди ва сиз о'з қадр-қимматингизни ко'тариб, шу билан бирга рақибингизни камситмаслик ёки жароҳат этказмаслик орқали ­албатта г'алаба қозонасиз ­.
"Хо'ш, сизнинг зо'равонлик қилмаслик усулингиз муқаддас мулк ҳуқуқи масаласини қандай ҳал қилади?" — со'ради Неру айёр жилмайиб, суҳбатдошини чалг'итмоқчи бо'лгани аниқ .
Ганди бундай саволларни бир неча бор мулкдор синф вакилларидан эшитган ва суҳбатдошининг ташвишининг сабабини тушуниб, унга илиқ жилмайиб, жиддий жавоб берди :
“ Ҳаётимда мен ҳар қандай мулкка эгалик қилишдан воз кечдим. Бу менинг шахсий э'тиқодим ва бу зо'равонлик қилмаслик принтсипи билан бог'лиқ эмас. Аммо шуни айтишим керакки, зо'равонлик
сизнинг ша'ни ва қадр-қимматингизни то'лиқ ҳимоя қилишга қодир, лекин у ёки бу шахснинг ерга ёки ко'чар мулкка эгалик қилиш ҳуқуқини ҳар доим ҳам ҳимоя қила олмайди.
"Ҳар доим ҳам эмас", деб та'кидлади Мотилан Неру.
- Ҳар доим эмас. О'зининг ахлоқий табиатига ко'ра, зо'равонлик инсофсиз ёки ахлоқсиз хатти-ҳаракатлар орқали олинган мулк ҳуқуқини ҳимоя қилишга мажбур эмас ", деб тушунтирди Ганди ва қо'шимча қилди: " Яхши эр эгалари, саноатчилар, сиз, ­Мотилалжи каби бой ва о'қимишли одамлар . халқ ҳомийлари ва у идрок этаётган зо'равонлик жамиятимизда бизда жуда кам бо'лган зарур ижтимоий уйг'унликни яратади.
Суҳбатдошлар узоқ вақт суҳбатлашишди ва хайрлашиб, бир-бирларидан мамнун бо'лишди. Маҳатма Ганди эски " Конгресс гвардияси" нинг энг обро'ли ва иродали раҳбарларидан бири билан танишиб, умумий тил топа олганидан хурсанд эди . О'ша пайтда Ганди миллий ­миқёсдаги сиёсий фаолиятга эндигина тайёргарлик ко'раётган эди ва табиийки, у муносиб қуролдошларини қидирарди. У аллақачон Маҳадевни о'з томонига о'тказишга муваффақ бо'лган. Десай , Валлабхаи Пател , Ражендра Праса ­ҳа, ҳозир Мотилала Неру. Мотилал Неру ҳам мамнун эди: у о'зи учун Гандининг позитсиясини аниқлаб берди ва ­унинг халқни бошқариш қобилиятини ҳис қилди. Унинг учун, адвокат, Гандидан, қоида ва қонун учун "инқилобий анархия" хавфи ё'қлигини о'рганиш ҳам муҳим эди .
ёш Неруга ҳам э'тибор қаратди . ­Ҳиндистонга шундай раҳбар керак - илг'ор, билимдон дунё. Аммо Ганди кутишга ва эртага шошилмасликка қарор қилди.
Мотилал Неру ­билан хайрлашиб , Ганди Жава Харлалнинг олдига борди ва меҳр билан қўлини елкасига қўйиб, воқеалардан олдинроқ юрмасликни ва отасини хафа қиладиган ҳеч нарса қилмасликни маслаҳат берди. О'ша кундан бошлаб Маҳатма Неру оиласининг энг яқин до'стига айланди, Мотилал ва Жавоҳарла'л эса Ҳиндистон озодлиги учун курашда унинг содиқ ҳамроҳларига айланди.
Роwлетт қонуни кучга кирди . Ганди, ­витсе-қиролни огоҳлантирганидек, бутун ҳиндистонда мотам кунини э'лон қилди - ҳартал , бу бутун бизнес ҳаётининг то'хтатилишини ­, о'зига хос умумий иш ташлашни англатади. Маҳатма қо'нг'ирог'и
халқ томонидан эшитилди ва 1919 йил 6 апрелда фуқаролар итоатсизлиги кампаниясининг бошланиши бо'лди.
О'ша куни бутун мамлакат музлаб қолди. Ҳартал халқ онгининг туб-тубига сингиб кетди, одамларнинг ўз кучига ишончини тиклади, ҳаром бўлган ватанга эҳтиром туйғуси билан уларнинг қалбини ёритди. Ҳиндистон о'зини қайта кашф этди. Ҳинду-мусулмон қардошлашуви, халқнинг бирлиги бошланди. Оммавий сиёсий намойишларда биринчи марта ишчилар ва деҳқонлар қатнашдилар .­
Қо'рқиб кетган расмийлар иш ташлашни яқинлашиб келаётган фалокат сифатида қабул қилиб, куч ишлатишга шошилишди. Политсия ва аскарларга қурол ишлатишни то'хтатмасдан намойиш ва митингларни тарқатиб юбориш буюрилди . ­Деҳли, Аҳмадобод, Амритсар, Лаҳор, Бомбейда қирг'инлар бошланди. Панжобда ҳарбий ҳолат жорий этилди, вилоят чегаралари ёпиқ. Ганди Панжобга киришга ҳаракат қилади, лекин ё'лда уни ҳибсга олишади ва қо'риқлаш остида Бомбайга олиб кетишади.
Бомбей ко'чалари одамлар билан то'либ-тошган "Ганг матарам !" (“Салом сенга, Ватан!”) ва “Аллоҳу - акбар ! ” (“Аллоҳ буюкдир!”) мусулмонлар томонидан қабул қилинган ундовдир. Ганди отлиқ политсия отрядлари одамларнинг қалин қисмига бориб, чо'ққиларини силкитиб, кексалар, аёллар ва болаларнинг отларини туёқлари билан эзиб ташлаганини ко'ради. Пиёдалар ва отлиқ қўшинлар аралашиб кетди, чўлоқ одамларнинг фарёдидан, ғазабдан ғазабланган жазочиларнинг фарёдидан ҳаво ларзага келди. Ганди ҳайратда қолди.
Политсия машинаси уни Бомбей комиссари Гриффитнинг қароргоҳига олиб борди. Бино атрофида ва хонанинг о'зида аскарлар ва политсия бо'линмалари жойлаштирилган. Шаҳар жангларга тайёрланаётгандек туюлди. Ганди, биринчи навбатда , комиссарга намойишчиларга нисбатан шафқатсиз қатаг'онлардан г'азабини билдирди . ­Унга кескин жавоб берди:
- Оломон ҳеч қандай насиҳатга бо'йсунмаётганини ко'риб, отлиқ милицияга ­оломонни тарқатиш учун буйруқ беришга мажбур бо'лдим .
По, Ганди э'тироз билдирди, ­оқибати қандай бо'лишини билардинг. Отлар том ма'нода одамларни оёқ ости қилган. Менимча ­, бунчалик отлиқ политсиячиларни юборишнинг ҳожати ё'қ эди .
Буни ҳукм қилиш сиз учун эмас, - деди комиссар жаҳл билан ­
. “Биз политсиячилар сизнинг таълимотларингиз халққа таъсирини яхши биламиз. Ва агар биз о'з вақтида қаттиқ чоралар ко'рмаганимизда , вазиятга уста бо'лмаган бо'лардик . ­Сизни ишонтириб айтаманки, сиз халқни о'з қо'лингизда ушлаб туролмайсиз. У сизнинг қонунларга бо'йсунмаслик ҳақидаги ва'зларингизни тезда о'злаштиради, лекин хотиржам бо'лиш кераклигини тушунмайди.
Комиссарнинг фикрига қо'шилмаган Ганди уни ҳинд халқи табиатан тинч ва зо'равонликка қарши эканлигига ишонтирди.
- Айтайлик, - деди комиссар, - сиз ­одамлар сизнинг та'лимотингизни тушунмаётганини ко'рдингиз. Кейин нима қиласиз?
"Агар мен бунга амин бо'лганимда," деб жавоб берди Ганди, "фуқаролик итоатсизлигини то'хтатган бо'лардим.
- Яна бир оз кутиб туринг, - деди Гриффит таҳдид билан, - ва одамлар сизнинг та'лимотингизни қабул қилмаслигини тушунасиз. Аҳмадободда нима бо'лаётганини биласизми? Амритсарда нима бо'лди? Мен сизни огоҳлантираманки, ­бу тартибсизликлар учун жавобгарлик сизда.
мустамлакачиларнинг ўзлари қўзғатган тартибсизликлар натижасида Аҳмадободда фақат бир сержант ва ҳукумат амалдори ҳалок бўлган бўлса, Амритсарда ҳақиқатан ҳам даҳшатли воқеалар содир бўлди. ­Бошқа жойларда бо'лгани каби, бу эрда ҳам ҳокимият умумий иш ташлаш куни, ҳартала , намойишларни тарқатиб юбориш ва одамларни калтаклаш ё'ли билан ишлади. Ҳарталнинг маҳаллий раҳбарлари Китчлу ва Сатяпала ҳукуматга қарши ташвиқотда айбланиб ҳибсга олинган . ­Уларнинг ҳибсга олиниши ва Амритсардан чиқариб юборилишига қарши норозилик билдириш учун минглаб ҳиндулар шаҳар судясига боришди. Намойишни аскарлар кутиб олди. Жанжал келиб чиқди. Иккала томон ҳам ҳалок бо'лди ва яраланди. То'қнашув пайтида инглиз миссионери, ма'лум бир Шервуд тасодифан жароҳат олди. Норозилик кучайди. Генерал Дайер қо'мондонлиги остида қо'шинлар Амритсарга киришди. 1919 йил 13 апрел, маҳаллий тақвим бо'йича Янги йил кечаси, ­ди Жаллианвала шаҳар майдонида Баг'да 20 мингга яқин фуқаролар ва яқин атрофдаги қишлоқлар аҳолиси то'планди. Митинг бошланди. Ма'рузачилар Роwлетт қонунини бекор қилишни ва Китчлу ва Сатяпалани ҳибсдан озод қилишни талаб қилдилар ­. Майдон полифоник овозда э'лон қилинди : “ ­Инкилаб зиндабад !” - "Яшасин инқилоб!" Майдондаги митинг о'ртасида
генерал Дайернинг аскарлари йиртилиб кетишди. • ■ Ёнг'ин!» деган буйруқ бор эди. Бу буйруқ митингнинг мингга яқин иштирокчиси майдонда ҳалок бо'лгунга қадар доимий равишда такрорланди .
отиш огоҳлантиришсиз бошланди ва барча патронлар тугамагунча давом этди ва шу пайтгача аскарлар бахтсиз ва ҳимоясиз одамларга найзалар ёрдамида курашдилар. Бу аҳмоқона қасос, одамларни совуққонлик билан ё'қ қилиш эди. Дайер маняк қотил каби ҳаракат қилди . Қотилликдан со'нг дарҳол Дайер о'лим азоби остида шаҳар аҳолисига уйларини тарк этишни тақиқлади ва шу билан уларни ёрдамдан маҳрум қилди <чироқлар майдонда о'лаётган ярадорлар.
Миссионер Шервуд ко'карган ко'чада " қасос пости" ташкил этилган ва о'н кун ичида инглиз аскарлари Дайернинг буйруг'ига биноан , 1. Улар қурол билан о'таётган барча ҳиндуларни қоринларида судралиб юриш учун юборишди . Ҳамма жойда оммавий минклар о'тказилди, қатл қилинди. Инглизлар Юрдини , итоаткор панжоб халқини камситишни хоҳлашди. Бу террор мустамлакачиларнинг сиёсий психологиясига ­то'лиқ мос келарди . Деҳлида британиялик генерал Дрейк Брокман шундай деди: “ Осиёликлар ҳурмат қиладиган ягона нарса кучдир ­.
Ганди дарҳол Панжобга кетишга ҳаракат қилди. У ноибга хат ёзди ва телеграф қилди, лекин ҳаммаси беҳуда эди: ҳокимият бу ҳақда эшитишни ҳам хоҳламади. Гандининг аччиқ гувоҳлигига ко'ра ­, Панжобда "то'лиқ о'збошимчалик ҳукм сурган. Ҳамма жойда махсус трибуналлар тузилди , аммо улар адолатли судлар эмас, балки ­деспотик ирода судлари бо'лди ... Амритсарда бегуноҳ эркаклар ва аёллар қурт каби ­қоринларида эмаклашга мажбур бо'лдилар. Бу инсон қадр-қимматини поймол қилиш қон то'кишдан ҳам ко'проқ Гандини исён қилди. У фуқаролик итоатсизлиги кампаниясининг оқибатларидан қаттиқ азоб чекди . Расмийларнинг зо'равонлиги уни ҳайратда қолдирди. У одамларни атиргуллар билан қопланган ё'лда г'алабага олиб боришга ва'да бермади . У бу ё'л қон дарёлари орқали о'тишини башорат қилган. Унинг сўзларига кўра, ҳокимиятга бўйсунмаслик йўлига тушган ҳар бир ҳиндистонлик ўлимга руҳан тайёр бўлиши керак. Эркинликка эришиш ­қурбонликни талаб қилади.
одамлар томонидан қасос зо'равонлик ҳолатлари - Ганди энг ко'п эзилган нарса. Шунинг учун у "хато, катта,