Inflyatsiyaning mohiyati va sabablari

3.2 Markaziy bankning valyuta siyosati
Markaziy bankning valyuta siyosati bilan pul-kredit siyosati o‗rtasida qarama- qarshilik tez-tez uchrab turadi. Masalan, respublikamizda tijorat banklariga naqd pul tushumi bo‗yicha «naqd pullarni qaytish koeffitsienti» deb nomlanuvchi ko‗rsatkich sifatida majburiyat yuklangan. Bundan tashqari respublikamiz tijorat banklarining aylanma kassalariga kelib tushgan naqd pullarning asosiy qismi (75- 80%) birinchi darajadi to‗lovlarni (davlat byudjetining kassa ijrosi bilan bog‗liq bo‗lgan to‗lovlar) to‗lashga yo‗naltirilmoqda. Natijada, respublikamizning tijorat banklarida so‗mdagi naqd pullarning etishmasligi muammosi yuzaga keldi. Bunday sharoitda tijorat banklari naqd xorijiy valyutalarni sotib olishdan manfaatdor bo‗lmaydi. CHunki naqd xorijiy valyutalarni bank tomonidan sotib olinishi uning so‗mdagi chiqimlari summasining oshishiga olib keladi va buning oqibatida naqd pullarning etishmasligi muammosi yanada chuqurlashadi. Xorijiy mamlakatlarning amaliyotida ham pul-kredit siyosati bilan valyuta siyosati o‗rtasidagi qarama-qarshilikni ko‗zatish mumkin. Masalan, Rossiyada 1998-2000 yillarda milliy bank tizimidagi zaxiralarning o‗sishi sharoitida rubldagi pul massasining ma‘lum qismini muomaladan olish imkonini beradigan moliyaviy instrumentlar etarli bo‗lmaganligi sababli pul agregatlarining o‗sishi yuz beradi. Buning natijasida baholarning o‗sish jadallashdi. SHunday qilib, pul-kredit munosabatlarini muvofiqlashtirish uchun Markaziy bank tomonidan pul-kredit siyosatining diskont, ochiq bozorlardagi operatsiyalar, majburiy zaxira normalari va valyuta siyosati instrumentlaridan foydalaniladi. Ushbu instrumentlardan foydalanishdan bosh maqsad mamlakat pul birligi barqarorligini ta‘minlashdan iborat. Bunga erishish uchun esa pul bozorida talab va taklifga ta‘sir ko‗rsatish orqali muomaladagi pul massasini muvofiqlashtirishdan iboratdir.Markaziy bankning valyuta siyosati doirasida amalga oshiriladigan valyuta operatsiyalarining uch asosiy turi xalqaro bank amaliyotida keng qo‗llanilmoqda. Ular quyidagi operatsiyalardan iboratdir:
Xulosa
Valyuta intervensiyasini amalga oshirish maqsadida o‗tkaziladigan operatsiyalar. Valyuta intervensiyasi doirasida amalga oshiriladigan valyuta operatsiyalari xorijiy valyutani milliy valyutaga sotib olish va sotish operatsiyalaridan iboratdir. Respublikamizda intervensiya vositasi sifatida ishlatilayotgan bazaviy valyuta AQSH dollari bo‗lganligi sababli, shu maqsadda amalga oshirilayotgan operatsiyalar AQSH dollarini sotib olish va sotish operatsiyalaridan iboratdir.
Odatda, markaziy banklar valyuta intervensiyasining samaradorligini ta‘minlash maqsadida intervensiya fondidan sotilgan xorijiy valyutadagi mablag‗larning miqdorini va intervensiya hisobarqamining qoldig‗ini sir tutadilar. Buning sababi shundaki, valyuta intervensiyasining samaradorligi deganda uning vositasida milliy valyutaning xorijiy valyutaga nisbatan almashuv kursining favqulodda va keskin tebranishiga barham berilishi hisoblanadi. Agar xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlar Markaziy bank tomonidan xorijiy valyutani sotish hajmining o‗sib borishi sharoitida milliy valyutaning qadrsizlanishi davom etayotganligini sezib qolsalar, bu holat valyuta bozorida ruhiy vahima holatini yuzaga keltiradi va buning natijasida xorijiy valyutaga bo‗lgan talab keskin ortishi mumkin. Bunga xalqaro amaliyotdan ko‗plab misollar keltirish mumkin. Masalan, 1992 yilning sentyabr oyida G‗arbiy Evropadagi valyuta bozorlarida yuz bergan inqiroz natijasida Buyuk Britaniya funt sterlingi va Italiya lirasining nominal almashuv kursining keskin pasayib ketishi natijasida ular Evropa valyuta tizimidan chiqib ketdi. Buning sababi shundaki, Angliya va Italiya markaziy banklari o‗z milliy valyutalari kurslarining favqulodda tebranishiga valyuta intervensiyasi orqali barham berishning uddasidan chiqa olmadilar. Masalan, Angliya Markaziy banki valyuta intervensiyasi doirasida AQSH dollarini sotish hajmini oshirishi bilan London valyuta bozori ishtirokchilari tomonidan AQSH dollarini sotib olish hajmi ham oshib bordi. Buning oqibatida valyuta intervensiyasi samara bermadi. CHunki bozorda ruhiy vahima kuchli edi. Bu esa, bozorda AQSH dollariga nisbatan kuchli talabni yuzaga keltirdi.