Inflyatsiyaning mohiyati va sabablari

2.2 Kutilmagan inflyatsiya daromadlarni debitorlar va kreditorlar o’rtasida kreditorlar foydasi

Kuchli inflyatsiya(narxlarning yiliga 10% dan 20% gacha o'sishi) davlatning pul-kredit siyosatini to'g'rilashni talab qiladi, chunki uning keskin inflyatsiyaga o'tish xavfi mavjud. Shoshilinch inflyatsiya(narxlarning o'sish sur'ati yiliga 20% dan 200% gacha) iqtisodiy tizimda ancha uzoq vaqt davomida kuzatilishi mumkin. Bunday sur'at og'ir iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarga olib kelishi mumkin (ishlab chiqarishning pasayishi, ko'plab korxonalarning yopilishi, aholi turmush darajasining pasayishi va boshqalar), shartnomalar narxlarning ko'tarilishi bilan "bog'lanadi" va pul mablag'lari amalga oshiriladi. tezlashtirilgan sur'at. Ko'pincha, bunday inflyatsiya sharoitida iqtisodiyotning ishlashi tushkunlikka tushadi, biznes sohasini rivojlantirish uchun hech qanday rag'bat yo'q, chunki foyda inflyatsiya tomonidan "yeb ketiladi". Bu erda jiddiy iqtisodiy buzilishlar mavjud. Pul tezda o'z qiymatini yo'qotadi va aholi uni tezda moddiylashtiradi. Moliyaviy bozorlar pasaymoqda. Inflyatsiyaning keskin o'sishi pul-kredit siyosatini tubdan qayta ko'rib chiqishni talab qiladi.
Pul islohatlari (revolvasiya, devolvatsiya, nulifikasiya va denominasiya);
Antiinflatsion siyosat: daromadlar siyosati va deflyatsion siyosat.
Daromadlar siyosati (ijtimoiy noroziliklarni yuzaga keltirishi mumkin) ish haqi va narxlar o‘sishini parallel nazorat qilgan holda, ish haqi o‘sishini chegaralash yoki muzlatishdir. Deflatsion siyosat pul-kredit siyosati va soliq mexanizmlari orqali boshqarish bo‘lib, unda davlat xarajatlari kamaytiriladi va soliq stavkalari oshirilishi yoki Markaziy bankning pul-kredit siyosati instrumentlari orqali pul massasini boshqarishdir.96
Markaziy bank pul muomalasini barqarorlashtirish va inflyatsiyani oldini olish borasida quyidagi pul-kredit siyosatini olib boradi:

1. 
   Qayta moliyalashtirish siyosati
   
2. 
   Majburiy rezervlar me‘yorlari
   
3. 
   Ochiq bozordagi operatsiyalar
   
4. 
   Valyuta siyosati
   

Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati Markaziy bank tomonidan tijorat banklarini kreditlash bilan bog‗liq bo‗lgan tadbirlarning majmui bo‗lib, ushbu siyosat quyidagi uch xil kreditlash usulidan foydalanilgan holda amalga oshiriladi:

1. 
   tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan ularning balansidagi
   

trattalarni qayta hisobga olish yo‗li bilan kreditlash usuli;

2. 
   tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan ularning balansidagi qimmatli
   

qog‗ozlarni garovga olish yo‗li bilan kreditlash usuli;
v) tijorat banklarini to‗g‗ridan to‗g‗ri kreditlash usuli97.
Mazkur usulda berilgan kreditlar overdraft shaklida yoki muddatli kreditlar shaklida beriladi. Mamlakatimizda Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan qayta moliyalashtirish stavkasi haqida so‘z yuritadigan bo‘lsak u quyidagi ko‘rinishga ega bo‘lgan:
Mamlakatimizda ham O‘zbekiston Respublikasining Markaziy bankining tijorat banklari beriladigan kreditlari uchun o‘rnatiladigan qayta moliyalash
stavkasi inflyatsiyaga qarshi kurashda asosiy stavkalardan biri sifatida xizmat qiladi. Respublikamizda milliy valyuta so‘m muomalaga kiritiladigan paytda qayta moliyalash stavkasi yiliga 150% ni tashkil etar edi.Ammo milliy valyuta kiritiladiguncha bo‘lgan inflyatsiyaning inersiya kuchi shu darajada katta ediki tezda qayta moliyalash bu darajasi yetarli emasligi ma‘lum bo‘lib qoldi. Inflyatsiyani kamaytirish borasida yanada qat‘iyroq siyosat yuritish maqsadida markaziy bank 1994-yil oktabrdan boshlab qayta moliyalash stavkasini 150% dan 225 %gacha ko‘tardi.