Informaciya texnologiyaları malumotlarni basqarıw hám qayta ichlash texnologiyaları bolıp tabıladı. Odatda bul akema astında kompyuter texnologiyaları túsiniledi

Informaciya texnologiyaları malumotlarni basqarıw hám qayta ichlash texnologiyaları bolıp tabıladı. Odatda bul akema astında kompyuter texnologiyaları túsiniledi. Informaciya texnologiyaları salasında túrli informaciyanı EHM hám kompyuter tormoqlari arqalı yiǵish, saqlaw, qorǵaw, qayta ichlash, uzatıw sıyaqlı ámeller ústinde ishler uib barıladı.

Informaciya texnologiyası tiykarǵı texnikalıq quralları retinde esaplaw - toshhkiliy texnikadan toshhqari oloqa quralları - telefon, teletayp, telefaks hám basqalar qollanıladı.

Informaciya texnologiyası insaniyat taraqqiyotining túrli basqıshlarında da ámeldegi bolǵan bolsa -da, házirgi zaman informaciyalasqan jamiyatining ayriqsha ózgesheligi sonda, civilizatsiya torixida birinshi ret bilimlerge erisiw hám ichlab shıǵarıwǵa sarplanatuǵın kúsh energiya, shiyki zat, materiallar hám materiallıq tutınıw buyımlarına sarplanatuǵın ǵárejetlerden ústinlik qılıp atır, yáni informaciya texnologiyaları ámeldegi jańa texnologiyalar arasında jetekshi orındı iyelep atır.

Informaciya texnologiyaları industriyası kompleksin kompyuter, oloqa sisteması, malumotlar bazası, bilimler bazası hám ol menen boglik iskerlik tarawları toshhkil etedi.

Búgingi kúnde informaciya texnologiyasın shártli túrde " saqlaytuǵın, ratsionallashtiruvchi, yoratuvchi" túrlerge ajıratıw múmkin. Birinshi túrdegi texnologiyalar miynetti, materiallıq resursların, waqtın tejeydi. Ratsionallashtiruvchi informaciya texnologiyalarına shıptalar buyırtpa qılıw, mexmonxona esap-kitapları sistemaları mısal boladı.

Yoratuvchi (dóretiwshilik) informaciya taxnologiyalari informaciyanı ichlab shıǵaratuǵın, odan paydalanatuǵın hám insandı torkibiy bólim retinde óz ishine uadigan sistemalardan ibarat.

Informaciya texnologiyalarınıń házirgi zaman taraqqiyoti hám de jetiskenlikleri pán hám insan iskerliginiń barlıq tarawların informaciyalastırıw zárúr ekenligin kórsetip atır.

Jamiyatni informaciyalastırıw daganda, informaciyadan ekonomikanı rawajlandırıw, mámleket pán-taxnika taraqqiyotini, jamiyatni damokratlashtirish hám intellektuallastırıw yarayonlarini jedellashtirishni táminlaydigan jamiyat bo'yligi retindefoydalanish túsiniledi.

Dorxaqiqat, jamiyatni informaciyalashtirish—inson ómiriniń barlıq jabxalarida intellektual iskerliginiń rolini asırıw menen boglik ob'ektiv yarayon esaplanadi.

Jamiyatni informaciyalastırıw respublikamız xalqi turmıs dorajasining jaqsılanıwına, social yextiyojlarning kondirilishiga, ekonomikanıń usishi hám de pán-texnika torakkiyotining jedellesiwine xızmet etedi.

Jamiyatni informaciyalastırıw yaraenini 5 tiykarǵı yunalishga ajıratıw múmkin:

Mexnat, texnologiyalıq hám ichlab shıǵarıw yaraeni quralların kompleks avtomatlastırıw.

Ilimiy tadkikotlar, proyetlestiriw hám ichlab shıǵarıw informaciyalastırıw.
Toshhkiliy- iktisodiy boshkarishni avtomatlastırıw.
Xalıqǵa xizmet kórsetiw tarawin informaciyalastırıw.
Tolim hám kadrlar toyerlash yaraenini informaciyalastırıw.. Bilim uishda, yáni malum túrdegi informaciyalardı uzlashtirishda kompyuter sistemasınıń járdemi benixoya úlken bolıp tabıladı. Informaciya qanday kórinishda ańlatılıwınan qat'i nazar, onı yigish, saqlaw, kayta ichlash hám paydalanıwda kompyuter texnikasınıń rolini tómendegiler belgileydi:

Birinchidan, oqıtıwda jańa informaciya texnologiyalarınan paydalanıw standart (onganaviy) sistemaǵa salıstırǵanda oqıw yarayonini jedellashtirib, tolabada ilmga qızıǵıwshılıqtı asıradı, ular dóretiwshilik iskerligin óstiradi, bilim beriwge differentsial jantasıw, uingan bilimlerdi tákirarlaw, bekkemlew hám nazorat qılıwdı jeńillestiredi, talabanı oqıw yarayonining sub'ektine aylantıradı.

Ekinshiden, jańa informaciya texnologiyalarınan tálim -torbiya yarayonida tómendegi sırtqı kórinislerde paydalanıw múmkin boladı :

•muayyan pedmetlarni ukitishda kompyuter dorslari;

•kompyuter dorslari—kurgazmali material retinde;

•talabalarning gruppalı hám frontal ishlerin toshhkillashtirishda;

•talabalarning ilimiy izertlewlerin toshhkillashtirishda;

•talabalarning ukishdan bush vaktlarini to'ǵri toshhkil qılıw máselelerin xal jetiwde hám x. k.

Mexnat samaradorligining endigidengi rawajlanıwı hám farafonlik dorajasini kóteriw. úlken kólem degi multimediya informaciyaın (tekst, grafika, video toshvir, dawıs, animatsiya ) qabıllaw ichlashga jańa intellektual qurallar hám insan mashina interfeyslerden paydalanıw tiykarındaǵana jerisiw múmkin.

Informatikada mexnat ónimliligin asırıw páti etarli bolmasa, butun holq xojalıǵında samaradorligini rawajlanıwı ádewir azayıp júz berichi múmkin.

Házirgi dúnyadaǵı barlıq ish jaylarınıń 50 procenti ge jaqın informaciyanı qayta ichlash quralları menen táminlangan..

Jamiyatni informaciyalastırıw, jańa informaciya texnologiyaları menen táminlash insanlardıń túrli - rayon malumotlarga bolǵan yehtiyojini fondıdirishda áhmiyetli orını tutadı.

Insan informaciya uami ichra jasarkan, voqeya xodisalar yarayonlarning bir - birine oloqadorligini, ózaro munasábetleri hám moxiyatni toshhkil jetiw, óz ómirinen kelib shıǵıp atırǵan quramalı sorawlarǵa ilimiy juwap tupish maqsetinde ko'pdan - kóp ózine isenimli hám nomerlerge murojat etedi.

Informaciya sebepli nazariya amalyot menen birikadi. Ámeliyat nazariyasi nazariya yesa amalyotsiz ámeldegi de bolmaydı, rawajlanbaydı da.

Zavodlarimizning tiykarǵı maqseti informatika qurallarınıń áhmiyeti to'ǵrisida fikir júrgiziw yemas, bálki jamiyatning informaciyaǵa bolǵan yextiyojini fondıdirishdagi usıl hám qurallar to'ǵrisida túsinikke yega boldır.

Usı yehtiyoj mudam ámeldegi bo'laveradi hám biror -bir informaciyalı ortalıq sheńberinde fondıdiriladi. «Informaciyalı ortalıq» túsinigine házirgi kúnde ingformatika máselelerin úyreniwde áhmiyetli orını yegallaydi. Insaniyattı qorshap tturgan ortalıq óz xızmetlerine kóre túrlishe bolıp tabıladı - tabiy siyasiy, social, milliy hám oylaviy ruxiy bolıwı munkin. Anıqroǵi bular xar birewimiz jamaw bir butun ortalıqninig tekisliklari bolıp tabıladı.

Usı tekisliklarining markazida informaciyalı ortalıq turadı hám ol barlıq informaciyalı adımlardı basqaradi: waqıyalıqtıń materiallıq informaciyalı ortalıqtı basqarıw quralları - yenergetik tamonlarini toldıradı, rawajlantıradı hám bunda ol túrli social faktorlar menen bekkem boǵliq boladı.

Informaciyalı ortalıqtıń tabiyatni túsiniwde informaciyanıń bilimge aylanıwın úyreniw úlken áhmiyetke yega. Bir qarashda bir xildak tuyiladi ammmo ular munasábetin tereńrek úyreniwde informaciyada bilimdiń kommunikativ «boshqa qurallar» órtasidagi boǵliqlik ózgesheligi bar ekenin kóremiz.

Jamiyatda odamlar órtasidagi oloqa faktorı bólimler órtasidagi «ko'prik»- bul informaciya bolıp tabıladı. Damak, bilimdi «o'zi ushın» informaciyaǵa aylandırıw mexanizii informaciyalı ortalıqın payda etiwde oloxida orını yegallaydi. +adimda informaciyalı ortalıq juda qoshhshoq bolıp, ol tor sheńber degi jeń kerek hám chekli malumotlar kompleksinen ibarat yedi, bul qal odamlar arasındaǵı boǵliq sheńberin mıń yillab shegaralap keledi hám odamning jamiyat informaciyalı ortalıqındaǵı ulesti kemeytirip jiberedi.

Búgingi kúnde social túrli kórinishdagi informaciyalar kompleksi keń hám rawajlanǵan bolıp, uniń jamiyatda tutqan ornı bexisob bolıp tabıladı.

Aqırǵı dáwirde informaciyalı ortalıqta úlken ózgarishlar bolıp barıp atır. Ana sol ózgarishlar qoǵozsiz texnologiya zárúriyatın keltirip shıǵaradı. Bul yesa óz gezeginde, YEXM dıń jáne de keń rawajlanıwına sebep boladı. Informaciyalı ortalıqtıń keleshekte insan ómirinde ornı hám áhmiyeti, búgingi jaǵdaydan talay joqarı bolıwı ushın bojarilishi kerek bolǵan wazıypalar qollamini kegeytiriw tolab yetiladi..

Respublikamızda informaciyalastırıw keń jolǵa qoyılıwı menen odaǵı xar bir fuqoroga kerekli paytda, kerekli muǵdarda, kerekli sapada uish múmkinshilikleri ashılıp atır. Respublikamızdaǵı wálayatlar, qalaler, rayonlarǵa qarashli kárxanalar, toshhkilotlar hám mákemeler zamanagóy kompyuter texnikaleri menen buyımlanıp, ular arnawlı apparatlar (teleforin tormoǵi, modem hám basqalar ) járdeminde informaciyalardı uzatıw hám qabıllaw múmkinshiligine yega bolıp atır. Insannıń iqsodiy, yekologik, siyasiy hám basqa tarawlarda fikirlash sheńberiniń keńeyiwi informaciyalı ortalıqninig sapa hám muǵdar jixatdan ózgari, jańa xusiyatga yega bbo'lgan informaciyalı ortalıqtıń kelib shıǵıwına sebep bolıp atır.

Damak informaciyalastırıw waqtınshalıq tadbiǵ yemas, rawajlanıwdıń zárúr quralı bolıp tabıladı hám informaciyalı ortalıqtıń házirgi rawajlanıw dorajajasidagi jaǵdayın informatikasız qollap bolmaydı. Axbortllarni tez, sapalı yǵish saqlaw, qayta ichlash hám uzatıw sıyaqlı wazıypalardı bojarishda esaplaw texnikasınıń xızmeti kútá úlken yekaniga ichonch payda etiwde. Iqsodiyotning basqarıw daǵı ózgarishlar, bo'zor munossabatlarga ótiw buxgalteriya esabin toshhkil qılıw hám uib beriwge úlken tásir kórsetedi. Xisobning xalıq aralıq sistemalarǵa ótiwi ámelge asırılıp atır bul uniń stilistikaın jańa shakillarini ichlab shıǵarıwdı tolab qilad. Buxgalteriya esabiniń informaciya sisteması jáne onıń kompyuterde ichlab shıǵarıwdıń toshhkil qılıwdıń onanaviy shakillari úlken ózgarishlarga dus kelgen. Xisobchidan kárxana moliyaviy xolatining ob'ektiv bahaların biliw, moliyaviiy analiz usılların yegallash, qımbatlı qoǵozlar menen ichlashni biliw bo'zor yarayonlarida pul mablaǵlar investitsiyaların tiykarlash hám basqalar tolab etiledi.

Informaciya texnologiyasınıń rawajlanıw torixi

Informaciya texnologiyasınıń vujudga kelishi hám rawajlanıwın belgileytuǵın ishki hám toshhqi faktorlar ámeldegi bolıp, ular tómendegiler:

Ishki faktorlar.

Toshhqi omlilar.
Ishki faktorlar - bul informaciyanı poydo bolıw túrleri, xosalari, informaciya

lar menen túrli ámellerdi bojarish, onı jamlaw uzatıw, saqlaw hám h. k.

Toshhqi faktorlar - bul informaciya texnologiyasınıń texnika - úskenelik

quralları arqalı informaciya menen túrli wazıypalardı ámelge asırıwdı ańlatadı.

Informaciya texnologiyaları jamiyat informaciya resurslarınan aqılǵa say paydalanıwdıń jeń zárúrli faktorlarınan biri bolıp, házirgi waqıtqa xodar bir neshe basqıshlardı basıp ótdi.

1 - basqısh. XIX asirning 2 - yormigacha dawam jetken. Bul basqıshda «qo'llik» informaciya texnologiyaları taraqqiy jetken. Uniń quralı pero, siyoxdon, kitap. Kommunikatsiya yáni oloqa odamdan - odamga yamasa pochta arqalı xat jardeminde ámelge asırılǵan.

2 - basqısh. XIX asirning aqırı, ol jaǵdayda «mexanik» texnologiya rawaj tupgan. Uniń tiykarǵı quralı jazıw mashinkasi, arifmometr sıyaqlılardan ibarat.

3 - basqısh. XX asirning baslarına tiyisli bolıp, «yelektromexanik» texnologiyalar menen parıq etedi. Uniń tiykarǵı quralı retinde telegraf hám telefonlardan paydalanılǵan. Bul basqıshda informaciya texnologiyasınıń maqseti de ózgardi. Ol jaǵdayda tiykarǵı urǵu informaciyanı toshvirlash formasından uniń mazmunın qáliplestiriwge ko'chiliriladi.

4 - basqısh. XX tutqın órtalariga to'ǵri kelib, «yelektron» texnologiyalar qollanılıwı menen belgilenedi. Bul texnologiyanıń tiykarǵı quralı YEXM lar hám ularning tiykarında toshhkil yetiladigan avtomatlastırılgan basqarıw sistemaları hám informaciya izlew sistemaları bolıp tabıladı.

5 - basqısh. XX asirning aqırına to'ǵri keledi. Bul basqıshda kompyuter texnologiyaları taraqqiy jetti. Ularning tiykarǵı quralı túrli maqsetlerge mólsherlengen túrli programmalıq qurallarǵa iye bolǵan jeke kompyuterler bolıp tabıladı. Bul basqıshda kúndelik turmıs, mádeniyat hám basqa tarawlarǵa mólsherlengen texnikalıq qurallardıń ózgarishi júz berdi. Lokal hám global kompyuter tormoqlari ichlatila baslandı.