Informatika va axborot texnologiyalari fanidan glossariy amaliy dasturlar paketi (adp)

Apparatli texnik vosita - bevosita xisoblash texnikasi o‘rnatiladigan yoki u bilan
ma’lum interfeys orqali bog‘liq qurilmalar.
Boshqaruv tizimi - boshqaruv vazifasini amalga oshiruvchi tizim . Bu tizim tomonidan
amalga oshiriladigan eng muxim vazifalar bashoratlash, bashoratlash, rejalashtirish,
xisobga olish, taxlil qilish, nazorat etish va tartibga solishdan iborat.
Xisoblash tarmog‘i – kelishib ishlaydigan dasturiy va apparatli komponentlar va o‘zaro
bog‘langan o‘zaro kompleks.
Kompyuter – ma’lumotlarni qayta ishlovchi markaziy element.
Kommunikasion qurilma – murakkab maxsuslashtirilgan mul’tiprosessorni taqdim
etadi.
Tarmoq ilovalari – tarmoq ma’lumotlar bazasi, ma’lumotni arxivlashtirish vositalari,
pochta bazalari va boshqa vositalar.
Dasturiy ta’minot– axborotlarni qayta ishlashda programmalash jarayonini
avtomatlashtiradi.
Informatsion tarmoq – foydalanuvchilar talabiga mos so‘rov ma’lumotlarini beradi.
Abonent tizimi – abonent va stansiyalarining yig‘indisi.
Tarmoq topologiyasi – uzellraning geometrik sxemalarini mantiqiy bog‘lanishi.
FTP – fayllarni uzatish protokoliga asoslangan axborot xizmati.
Ochiq tizim – etalon modeliga mos ravishda xisoblash tarmoqlarini barpo etishda
tarmoqlarida turli sinf EHMlaridan foydalanadi.
OSI – standartlarni ishlab chiqaruvchilarga bog‘liq bo‘lmagan xalqaro stek.
GRT displeylari – elektron nurli trubkali monitorlarga asoslangan, eng ko‘p tarqalgan.
LCD displeylar – suyuq kristal ekranli narxi baland ommabop bo‘lib borayotgan
monitorlar.
Plazmenli panelli monitorlar - xozircha juda qimmat va faqat katta proektsiya
ekranlari sifatida, xamda yuqori klassli uy teatrlari tarkibida ishlatiladigan
monitorlar.
Bosma
qurilmalari
-
matn,
simvol,
tasvirlarni
EHMdan
qog‘ozga
chiqarish
qurilmalaridir.
Raqamli fotokamera - o‘zidagi xotiraga tasvirni sonli formatda yozib qo‘yuvchi
fotoapparatdir.
TV - toner - monitor ekranida televizion tasvirlarni ko‘rib chiqish imkonini beruvchi
qurilma.
Optik turdagi TXQlar – lazer nuri bilan yoziladigan qurilmalar.
Magnit kallak - tashqi magnit maydonini xosil qiladigan ferromagnit materialdan
ulanmagan xalqa o‘zak.
Strimmer - kartridjlar uchun lenta aylantirish mexanizmlari.
Magnit lenta, magnit disk qurilma - magnit yozish asosida ma’lumot saqlaydigan
tashuvchi.
Egiluvchan magnit disk tashuvchi - 3.5dyumli diametrga ega egiluvchan disklardan
foydalanuvchi qurilma.
Excel programmasini xotiraga yuklash uchun avvalo kursorni ekrandagi Microsoft Excel
piktogrammasi Xga qo‘yamiz, so‘ngra «sichqoncha» ning chap tugmasini 2 marta bosamiz.
Shunda bir necha daqiqadan keyin ekranda Excel programmasining oynasi hosil bo‘ladi.
Bu oyna quyidagi asosiy elementlardan iborat:
Asosiy menyu qatori - bajarilishi mumkin bo‘lgan buyruqli harakatlar ro‘yhati.
Standart vositalar qatori – buyruqlarga murojaatni tez-lashtirish uchun maxsus
piktogrammalar majmui.
Formatlash vositalari qatori - kataklarga joylashgan ma’lumotlar ustida ishlashni
tashkil qilish buyruqlari majmui.
Formula qatori - jadval kataklariga ma’lumotlarni kiritish va taxlil qilish.
Sahifadan - sahifaga o‘tkazish belgilari – sahifalash jarayonini aks ettiruvchi
tugmalar.
Faol katak - ayni paytda kursor turgan katak.
Mikroprotsessor - kompyuter ishlashini ta’minlaydigan va kompyuter qurilmalari
ishini boshqaradigan qurilma. U kompyuterning ishlash tezligini aniklaydi.
Kompyuterlar
mikroprotsessor
turi
bilan
farqlanadi.
Xozirgi
kunda
mikroprotsessorning turli turlari mavjud: Intel, Pentium.
Operativ xotira - kompyuterning vaqtinchalik xotirasi, u kompyuter ishlayotgan paytda
ma’lumotlarni saqlaydigan qurilma. Kompyuter imkoniyatlari operativ xotira
xajmiga bog‘liq bo‘ladi. Operativ xotira xajmi qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunchalik
kompyuter ko‘p ma’lumotlar ustida turli amallarni bajara olish imkoniga ega bo‘ladi.
Doimiy xotira - ma’lumotlar doimiy saqlanadigan maxsus qurilma. Xotira xajm bilan
o‘lchanadi. Xajm ko‘p bo‘lsa, kompyuter shunchalik ko‘p ma’lumotlarni saqlash imkoniga
ega bo‘ladi.
Monitor - bu televizor, ya’ni kompyuterdagi ma’lumotlarni ekranda tasvirlovchi
qurilma. Monitorlar rangli, oq-qora va suyuq-kristalli turlarga ega. O‘lchami
televizorlarga o‘xshash: 14, 15, 17, 19, 21 dyuym va xokazo. 15 dyuymli monitorlar kengroq
tarqalgan. 17-21 dyuymli monitorlar odatda grafika bilan shug‘ullanuvchilar uchun
qulaydir.
Protsessor - kompyuter ishini ta’minlaydi va boshqaradi, shuning uchun odatda uni
"kompyuter" deb ham atashadi (Rasm 2.2). U quyidagi qismlardan tashkil topadi.
Sichqoncha - ma’lumotni kompyuterga kiritishni tezlashtiruvchi va kompyuter bilan
foydalanuvchi muloqatini yengillashtiruvchi qurilma. (Rasm 1.6)
Skaner - qog‘ozdagi matnli yoki tasvirli ma’lumotni kompyuterga kiritadi
Tarmoq kartochkasi - kompyuterni ichki maxalliy tarmoqqa ulash imkonini beradi.
Maxalliy tarmoq bir necha kompyuterni birlashtiradi va ma’lumot almashish imkonini
beradi.
Multimedia - kompyuter yordamida musiqa va ovozli ma’lumotlarni ko‘rsatishni
ta’minlovchi qurilma.
Planshet - kompyuterga biror chizma va tasvirni maxsus qalam yordamida kirituvchi
moslama.
Mikrofon - ovoz yoki kuyni kompyuterga o‘zatuvchi moslama (Rasm 2.9).
Disketa
-
ma’lumotlarni
bir
kompyuterdan
ikkinchisiga
o‘tkazish
uchun
va
ma’lumotlarni saqlash uchun yaratilgan dastlabki magnitli moslama.
Moy kompyuterning ish sohasiga sichqoncha bilan ko‘rsatib bir marta o‘ng tugma bilan
bosganimizda konmatn menyu xosil qilinadi.
Shu konmatn menyu orqali biz quyidagi amallarni bajarishimiz mumkin.
Vid - oynadagi belgilar ko‘rinishini o‘zgartirish (kata belgilar, kichik belgilar, ro‘yxat
ko‘rinishida, jadval ko‘rinishida yoki eskiz ko‘rinishida)
Uporyadochitg‘ znachki - oynadagi belgilarni saralash (nomi bo‘yicha, turi bo‘yicha, xajmi
bo‘yicha, yaratilgan kuni bo‘yicha yoki avtomatik ravishda)
Vыstroit znachki - oynadagi belgilarni ekranda tartiblash.
Obnovitg‘ - onadagi ma’lumotlarni va o‘zgarishlarni yangilash.
Nastroit vid papki - oynaning tashqi ko‘rinishini (orqa rangni, izoxni, matn turini,
uning rangini va ishlash xolatlarini) sozlash.
Vstatit - xotirada joylashgan ob’ektni shu oynaga qo‘yish.
Vstavit yarlыk - xotirada joylashgan ob’ektgacha yorlikni shu oynaga qo‘yish.
Otmenit - oxirgi harakatni bekor qilish.
Sozdat - shu oynada yangi papka, yorlik yoki har xil yangi faylni yaratish.
Svoystva - tanlangan disk, papka, fayl yoki yorlikning xususiyatlarini ko‘chir.
2.3. WINDOWS dasturning Pusk menyusi.
Kompyuterda Windows operatsion tizim ustidan va uning urdamida kompyuter va uning
qurilmalar ustidan biror bir ammal bajarmokchi bo‘lsangiz, siz Pusk menyusidan
foydalanishingiz mumkin. Pusk tugmasini sichqonchaning chap tugmasi bilan bossangiz
WINDOWS ning menyusi ochiladi.
Bu menyu 9 bo‘limdan iborat:
Programmы bo‘limi yordamida sizning kompyuteringizga o‘rnatilagn dasturlar
ro‘yxatini ko‘chirimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin
Dokumentы bo‘limi yordamida siz tomoningizdan oxirgi ishlatilgan dokumentlar
(mant,rasm,musiqa va boshqa fayllar) ro‘yxatini ko‘chirimiz va ularni qayta ishga
tushirishingiz mumkin
Izbrannoe bo‘limi yordamida siz yaxshi ko‘rgan Internet sahifalar ro‘yxatini ko‘chiringiz
va shu sahifalarga tezkor o‘tishingiz mumkin
Nastroyka bo‘limi yordamida Windows dasturning ishlash xolatlarini va kompyuter
qurilmalar xususiyatlarini o‘zgartirish va sozlashimiz mumkin
Poisk bo‘limi yordamida fayl. Papka yoki to‘liqdagi kompyuterni kidirishimiz mumkin
Spravka buyruq yordamida Windowsda ishlash jarayonida paydo bo‘lgan savollar va ularga
javoblar tuplamini ko‘chirimiz mumkin
Vыpolnit buyrugi yordaimda har xil dasturlarni yoki buyruqlarni bajarishimiz
mumkin
Zavershenie seansa buyrugi yordamida foydalanuvchining ishlash seansini tugatishimiz va
yangisini boshlashimiz mumkin
Zavershenie rabotы buyrugi yordamida kompyuter ishini tugatib o‘chirishimiz mumkin.
Microsoft Power Point dasturning menyusi
Vid menyusi buyruqlarining mazmuni:
Obыchnыy - Takdimotning oddiy kurinishiga utish
Sortirovщik slaydov - Slaydlar ruyxati kurinishiga utish
Stranisы zametok - Slaydlar kichiklashtirilgan xolatiga utish
Pokaz slaydov - Slaydar takdimotini kurish
Obrazes - Takdimotni tayer shablon kurinishiga utish
Cherno belыy - Ok kora xolatiga utish
Miniatyura - Kichiklashtirilgan xolatga utish
Paneli instrumentov - Ekranda ixtiyoriy yordamchi tugmalar (asboblar paneli) satrini
xosil kilish va Nastroyka tugmasi orkali bu panellarga yangi tugmalar joylashtirishi
mumkin.
Lineyka - Chizgichlarni ekranda kurinishi yoki kurinmasligini ta’minlaydi.
Napravlyayuщie - Slaydning urtasini kursatish
Kolontitulq - Yukori yoki pastki kolontitullarni yaratish, kurish va ularni taxrirlash
Primechanie Slaydning tanlangan elementiga izox kushish
Mashtab Slaydlarni kurinishi foizini uzgartirish
12.7.2. Vstavka menyusi buyruqlarining mazmuni:
Sozdat slayd - Yangi bush slayd yaratish
Dublirovat slayd - Ekranda kurinib turgan slayd nusxasini yaratish
Nomera slayda… - Slaydga nomerini kushish
Data i vremya… - Slaydga avtomatik ravishda bugungi kun va vaktni xakida ma’lumotni
kushish
Simvol… - Slaydga xar xil belgilarni kushish (masalan: © ® § ¼ ± ³ ² ¢ € )
Primechaniya - Slaydning belgilangan element mazmuni xakida izoxlarni yaratish (izox
sichkonchani shu elementga kursatganingizda ekranda xosil buladi)
Slaydы iz faylov… - Tashki joylashgan boshka fayldan slayd kushish
Slaydы iz strukturы… - Tayer strukturadan slayd kushish
Risunok - Bu buyruq yordamida slaydga rasmlar va xar xil grafik ob’ektlar kuyiladi.Ush
bu guruxda: Kartinki - tayyor rasimlar koleksiyasidan, Iz fayla - kompyuterda
saklanuvchi rasmni, Avtofigurы - tayyor grafik shakllar, Ob’ekt Word Art - grafik
jixozlangan matn va xokazo…
Nadpis - Matnga ustki yozuv kushish. Ustki yozuv slaydda emas balki aloxida katlamda
yaratiladi va uni varaka buylab siljitish mumkin.
Film i zvuk - Slaydga video yoki audio ob’ektni kshish
Tablitsa - Slaydga jadval kushish
Ob’ekt - Bu buyruq umumlashgan buyruq bulib, u aloxida fayllarda saklanuvchi Risunok,
Karta va boshka bir kancha murakkab ob’ektlarni dokumentiga kuyishga xizmat kiladi.
12.7.3. Format menyusi buyruqlarining mazmuni:
Shrift - Matnga tegishli xususiyatlarni uzgartirish
Spisok - Matnni ruyxat xolatiga utkazish va ruyxat kurinishini kurish va uzgartirish
Vыravnivanie - Slayd chegaralari buyicha ob’ektlarni joylashtirish
Intervalы - Slaydda ob’ektlar urtasidagi masofani uzgartirish
Registr - Slaydning ichidagi ob’ektning xarflar registirini uzgartirish
Zamena shriftov - Ob’ekt xarflar shaklini boshkasiga uzgartirish
Razmetka slayda - Slayd turini uzgartirish
Svetovaya sxema - Slayd rangli jixozlanishini uzgartirish
Fon - Slayd orka rangini uzgartirish.
Primenit shablon oformleniya - Tayyor shablon rangli jixozlanishiga utkazish.
Sveta i linii - Slaydning tanlangan elementning rang va chiziklar xususiyatlarini
uzgartirish.
Prototip - Takdimot elementlarini tayyor xolatlarni kurish yoki uzgartirish.
12.7.4. Servis menyusi buyruqlarining mazmuni:
Orfografiya… - Takdimotning imlo xatolarini tekshirish tizimini ishga tushiradi.
Yazыk - Xatolarni tekshirish tilini uzgartirish yoki tanlangan suzga sinonim topish.
Sravnenie i sliyanie prezentatsiy - Ikkita takdimotni bir biriga kushish
Sovmestnaya rabota - Bitta takdimotni boshka kompyuter bilan birga yaratish
Makros… - Mavjud makroslar bilan ishlash yoki yangilarini yaratish.
Shablonы i nadstroyki… - Dokument parametrlarini uzgartirish
Nastroyka… - Yordamchi tugmalar panellarini, menyu bulimlarini ekranda kurinishini
yoki tartibini sozlash, klaviaturadan bajariladigan amallarni uzgartirish.
Parametrы… - Dasturning asosiy parametrlarini uzgartirish va uning ishlash
xolatlarini sozlash.
12.7.5. Pokaz slaydov buyruqlarining mazmuni:
Nachat pokaz - Slaydlar takdimotini boshlash
Nastroyka vremeni - Slaydlardagi ob’ektlarni paydo bulish vaktini sozlash
Zvukozapis - Slaydga tovush tayyorlash
Nastroyka prezentatsii - Takdimotni ishga tushish va ishlash xolatlarni sozlash
Upravlyayuщie knopki - Boshkarish tugmalarini kushish
Nastroyka deystviya - Ob’ektga mos xarakatni tanlash
Vstroennaya animatsiya - Tayyor animatsiyalashtirishdan foydalanish
Nastroyka animatsii - Takdimotni ichidagi slayd ob’ektlarning animatsiya va audio
imkoniyatlarini sozlash va ular tartibini kursatish
Prosmotr animatsii - Slaydning animatsiyasini kurish
Smena slaydov - Slaydlarni bir biri bilan almashish xolatini tanlash
Skrыt slayd - Slaydni kurinmas kilish
Proizvolnыy pokaz - Slaydni ixtiyoriy tartibda kursatish
12.7.6. Okno menyusi buyruqlarining mazmuni:
Novoe - Takdimot faylni ikkita oynada kursatilishini taminlash.
Uporyadochit vse - Xamma ochik takdimot fayllar oynalarini ekranda yonma-yon
kurinishini taminlash.
Kaskadom - Xamma ochik takdimot fayllar oynalarini ekranda ustma-ust kurinishini
taminlash.
Sleduyuщaya oblast - Keyingi soxa yoki slayd ob’ektiga utish.
Yukoridagi buyruklarni kup kismini biz yordamchi yoki tezkor tugmalar yordamida
bajarishimiz mumkin. Shuning uchun vaktni tejash maksadida kup kompyuter
foydalanuvchilari menyu xizmatlaridan kam foydalanishadi.
Word ning ishchi stoli tafsiloti
“Fayl” menyusi - ochish, xosil kilish, saklash va xujjatlarni chop etish, Word dan chikish;
“To‘grilash” menyusi - bekor kilish, yo‘kotish, nusxalash, joylashtirish, matnni izlash va
almashtirish, shuningdek boshka matnga o‘tish;
“Ko‘rinish” menyusi - xujjatni ko‘rish rejimini tanlash buyruklari, uskunalar
panelini va xujjat matni masshtabi tasvirini sozlash;
“Joylashtirish” menyusi - turli ko‘rinishdagi matnlar va grafik tasvirlarni xujjat
matni ichiga joylashtirish;
“Format” menyusi - matnlar va grafiklarni formatlash (ular rangi va o‘lchovini
o‘zgartirish);
“Servis” menyusi - xujjatlarni tekshirish va Word dasturlarini sozlash;
“Jadval” menyusi - jadvallarni xosil kilish, to‘grilash va formatlash;
“Oyna” menyusi - ochik xujjatlar (fayllar) oynasini tartiblash va kerakli oynani
xujjatda ishlatish;
“Malumotlar” menyusi - Word dasturi bilan ishlashga doir ma’lumotlarni so‘rashga xizmat qiladi.