Ingenerlik geodeziyasi

Eklimetrlar. 
Qiyalik 
burchagini 
o`lchashda 
turli 
ko`rinishdagi 
eklimetrlarishlatiladi. Eklimetr oddiy, doiraviy va to`rtburchaklik shaklda bo`ladi.
Oddiy eklimetrning tuzilishi va ishlatilishi 65-rasmda ko`rsatilgan. A nuqtadagi 
tayoq uchiga o`rnatilgan va markaziga shovun osilgan transportirning asosi OShV 
nuqtadagi vexada belgilangan asbob balandligi K nuqtaga to`g`rilanadi. Shunda 
shovun ipidan olingan sanoq qiyalik burchagi bo`ladi. Shaklda AO=BK=i—asbob 
balandligi, OA— shovun yo`nalishi.

---

1
1
65-rasmda. Oddiy eklimetrda qiyalikni o`lchash  
Doiraviy eklimetr. 66-rasmda ko`rsatilganidek metall quticha 1 ichida 
mayatnikli disk 8 gorizontal o`q OO
1
atrofida bemalol aylanadigan qilib ishlangan. Disk 
(g`ildirak) gardishi 63-rasmning o`ng tomonida ko`rsatilgandagi kabi, 0 dan +60° gacha 
bo`lingan, yuqoriga qaralganda + ishorali, pastga qaraganda — ishorali bo`laklar 
ko`rinadi. Diskka og`ir yuk 7 mahkamlanganidan OO
1
o`q hamma vaqt gorizontal 
turadi.
Quti ustidagi prujinali knopka 6 bosilsa, disk OO
1
o`qda mayatnik kabi harakat 
qilib, gorizontal vaziyatda to`xtaydi. Quti yoniga to`rtburchaklik shaklidagi vizirlash 
(ko`rish) trubasi 5mahkamlangan, uning bir uchidagi trubkachaga ko`z dioptri (tirqish) 
4, ikkinchi uchiga narsa dioptri 10 o`rnatilgan.
66-rasm. 
Doiraviy eklimetr va bo`laklari:  
1 — quti (korobka); 2—darcha;3—lupa; 4—ko`z dioptri (tirqish); 5— ko`rish 
trubasi;6—piston; 7—og`ir yuk; 8—mayatnikli g`ildirak (disk);9— obvodka 
(tegirchak);10—narsa dioptri.
67-rasm. Eklimetr bilan chiziqning vertikal burchagini o`lchash  

---

1
1
Eklimetr bilan AV chiziqning (67-rasm) vertikal burchagini o`lchash uchun A da 
turib, V dagi vexada kuzatuvchining balandligi i belgilanadi, shu nuqtaga ko`z 
dioptridan qarab, sim 10 to`g`rilanadi va knopka bosiladi, disk to`xtagach, darcha 2 
dan lupa orqali qarab, ko`ringan bo`laklardan sim bo`yicha sanoq olinadi; bu sanoq 
vertikal burchak v qiymati bo`ladi. Bunda burchak ±30' aniqlik bilan o`lchanadi.
Eklimetrni tekshirish. Eklimetr ishlatishdan oldin quyidagi shart bo`yicha 
tekshiriladi. Eklimetr mayatnigi vertikal turganda halqasining nol diametri gorizontal 
bo`lishi kerak. Buni tekshirish uchun A nuqtada turib, V nuqtadagi vexaga qaraladi-da 
v
1
sanoq olinadi (67-rasm). Keyin V nuqtada turib, A dagi vexaga qaraladi va v
2
sanoq 
olinadi. Agar asbob to`g`ri bo`lsa, bu sanoqlar teng bo`lishi kerak; bu sanoq 
vertikalburchak bo`ladi. Teng bo`lmasa, vertikal burchak
1 
2 
bo`ladi (14) 
2
Nol diametr gorizontal bo`lmay, qiya bo`lsa va gorizontal chiziq bilan x burchak 
hosil qilsa, bu xato
х 
1 
2
bo`ladi (15) 
2
Bu xato eklimetr yukini x qadar surish yo`li bilan tuzatiladi.