Ingenerlik geodeziyasi

  
5.3.4. To`g`ri va teskari geodezik masalalar.  
To`g`ri geodezik masala. AV chiziqning uzunligi d, yo`nalishi (r) va A 
nuqtaning koordinatalari x
a
, u
a
 berilgan, V nuqtaning koordinatalari x
b
, u
b
 ni aniqlash 
kerak bo`lsa, u to`g`ri geodezik masala deyiladi. Ushbu x
p
=x
p-1
+ x
p-1
, (19) 
u
p
=u
p-1
+ u
p-1
(20)
formulaga binoan:

---

1
6
x
b
=x
a
+ x
ab
,
 
(21) u
b
=u
a
+ u
ab
 
(22)
bo`ladi, bu yerda
x
ab
=dcosr;

(23) y
ab
=dsinr.

 
(24)
99-rasm. To`g`ri geodezik masala yechish sxemasi  
Teskari geodezik masala. Agar A va V nuqtalarning koordinatalari
(x
a
, x
b
, u
a
va u
b
) berilib shu nuqtalarni tutashtiruvchi chiziq uzunligi AV=d va uning 
yo`nalishi ( yoki r) aniqlansa, bu teskari geodezik masala bo`ladi.
Chiziq yo`nalishi 18.1-shaklga ko`ra quyidagicha:
tgr 
у 
у
b 
у
а
 

 (25)
х х
b 
х
а
Topilgan tgr ning qiymati bo`yicha trigonometrik funkstiyalar jadvalidan rumb 
burchagining 90° gacha bo`lgan qiymati topiladi. x va
u ishoralari bo`yicha 1-jadvaldan rumb nomi aniqlanadi.  
  
1-jadval  

---

1
6
Keyin rumb bo`yicha direkstion burchak qiymati topiladi. AV=d uzunlik ikkala 
nuqtaning koordinatalari bo`yicha quyidagicha bo`ladi:
d 
х
2 
у
2 
(х
b 
х
а
)
2 
(у
b 
у
а
)
2

(3)
Bu formula bilan hisoblash ancha murakkab bo`lganidan, d ni quyidagicha 
topish qulay:
d 
х 
у 
, 

 (4) 
cosr sinr
To`g`ri va teskari geodezik masalalar poligonni tayanch punktlarga bog`lashda 
ko`p uchraydi.
Tayanch iboralar: to`g`ri geodezik masala, chiziq uzunligi, chiziq yo`nalishi, 
nuqtaning koordinatalari, teskari geodezik masala, nuqtalarning koordinatalari, chiziq 
uzunligi, chiziq yo`nalishi, trigonometrik funkstiyalar jadvali, rumb burchagi nomi, 
direkstion burchak, poligon, tayanch punktlar, bog`lash.
5.3.5. Teodolit s`yomkasi planini tuzish
Teodolit bilan olingan planni tuzishida oldindan tomonlari 10 sm kvadratdan 
bo`lgan koordinata to`ri chiziladi. Koordinata to`rini chizish aniqligi bo`lajak plan tuzish 
aniqligiga katta ta`sir qiladi. Shuning uchun koordinata to`rini diqqat va ehtiyotkorlik 
bilan chiziladi.