Ingliz tili grammatikasi

INGLIZ TILI GRAMMATIKASI
Grammatika – tilshunoslikning bir bo’limi bo’lib, unda tilda mavjud bo’lgan barcha so’z turkumlari, ularning gapdagi ishtiroki o’rganiladi. U 2 qismga bo’linadi.

1. Morphology – morfologiya

2. Syntax – sintaksis


Morfologiya – tilda mavjud bo’lgan barcha so’zlarni ifoda ma’nosiga ko’ra turkumlarga ajratib o’rganuvchi sohadir. U 2 qismdan iborat:

1. 
   Mustaqil so’z turkumlari:
   

1. 
   noun – ot
   
2. 
   adjective – sifat
   
3. 
   numeral – son
   
4. 
   pronoun – olmosh
   
5. 
   verb – fe’l
   
6. 
   adverb – ravish
   

2. 
   Yordamchi so’z turkumlari:
   

1. 
   preposition – predlog
   
2. 
   article – artikl
   
3. 
   particle – yuklama
   

Mustaqil so’z turkumlari quyidagi xususiyatga ega:

1. 
   Mustaqil ma’noli atash ma’nosi
   
2. 
   Biror so’roqqa javob bo’ladi
   
3. 
   Gapda istalgan bo’lak vazifasida keladi
   

Yordamchi so’z turkumlari esa yuqoridagi 3 ta tushunchaga ega emas. Ular faqat mustaqil so’z turkumlari yoki gaplarni bir-biriga bog’laydi yoki qo’shimcha ma’no bildiradi.

1. 
   Noun – (ot) – kishi, narsa-buyum, joy nomini bildirib, who? (kim?), what? (nima?)
   

so’roqlariga javob bo’ladi. Gapda ega, to’ldiruvchi va ot-kesim vazifasida keladi.
M: Parvina is reading
The book is on the table
Tashkent is the capital of Uzbekistan

2. Adjective – (sifat) – otning belgisi, rangi, shakli, hajmi, ta’mi kabi xususiyatlarini bildirib, what kind of? (qanday?) so’roqlariga javob beradi. Gapda aniqlovchi vazifasida keladi.

M: a beautiful girl
a green apple

3. Numeral – (son) – otning miqdori, sanog’i, tartibini bildirib, How many? How much? (qancha? nechta? nechanchi?) so’roqlariga javob beradi. Gapda aniqlovchi vazifasida keladi.

M: I have two brothers
Read the first sentence

4. Pronoun – (olmosh) – ot, sifat, son o’rnida qo’llanilib, ularning grammatikadagi xususiyatlarini o’zida jamlaydi. Gapda ot, sifat, son qaysi so’roqqa javob bo’lsa u ham shu so’roqqa javob bo’ladi, o’sha bo’lak vazifasida keladi.

M: Sanjar is writing – He is writing
5. Verb – (fe’l) – ish-harakatni yoki holatni bildirib, nima qilmoq? so’rog’iga javob bo’ladi. Gapda fe’l-kesim vazifasida keladi.
M: He is sleeping
I work there
6. Adverb – (ravish) – fe’lning belgisini, paytini, o’rnini bildirib, how? (qay tarzda?), when? (qachon?), where? (qayerda?) so’roqlariga javob bo’ladi. Gapda hol vazifasida keladi.
M: I am driving now
He runs fast

Sintaksis – gap va gap bo’laklarini o’rganuvchi sohadir. Gap – tugallangan mazmun va ohangga ega so’zlar tartibidir. Gap quyidagi bo’laklardan iborat:

1. 
   Subject – ega
   
2. 
   Predicate – kesim
   
3. 
   Object – to’ldiruvchi
   
4. 
   Attribute – aniqlovchi
   
5. 
   Adverbial-modifier – hol
   

1. Ega – ish-harakat yoki holatni bajaruvchisi, biror bo’lakka to’be bo’lmagan hokim qismi. U bosh kelishikdagi ot yoki olmosh bilan ifodalanadi. U kim? nima? qayer? so’roqlariga javob bo’ladi.

M: Zafar is ill
Nafisa is coming
The book is interesting

2. Kesim – ega haqida ma’lumot berib, eganing harakatini bildirib, unga shaxs, son, zamon jihatdan moslashuv yo’li bilan to’be bo’lgan gap bo’lagidir. Uning quyidagi turlari bor:

a) Ot-kesim – ega haqida ma’lumot berib, uning holatini bildirib, ot, sifat, son, olmosh bilan ifodalanadi va quyidagi formulaga tushadi
S + TO BE + OT/SIFAT/SON/OLMOSH

M: I am a student

Cat is an animal

b) Fe’l-kesim – ega bajarayotgan harakatni ifodalaydi

M: I am reading
They closed the door

3. To’ldiruvchi – fe’l-kesimni ma’no jihatdan to’ldirib keladigan gap bo’lagidir.

M: He looked at me
I am drinking water

4. Aniqlovchi – ega yoki to’ldiruvchini aniqlab keladi.

M: A beautiful girl entered the room

5. Hol – kesimning sodir bo’lish tarzi, payti va o’rnini ifodalaydi

M: Parvina is sleeping now
Akmal runs fast


NOUN
Kishi, narsa-buyum nomini bildiradigan so’z turkumi ot deyiladi. U 2 turga bo’linadi

1. 
   common noun – turdosh ot
   
2. 
   proper noun – atoqli ot