Инновацион таълим технологиялари” кафедраси Касб-ҳунар таълими тизими кадрларининг малакасини ошириш курси

Битирув малакавий ишнинг мақсади:
1. Профессионал таълим муассасаларида таълим жараёнини бошқариш муаммосининг замонавий шароитдаги ҳолати ва уни ривожлантиришнинг асосий тенденсияларини таҳлил қилиш
2. Бошқарув фаолияти таркиби, мазмуни ва хусусиятларини, унинг ўрни ва вазифалари
3. Ўқув жараёнини бошқариш модели мезонларини ишлаб чиқиш ва асослаш.
4. Ўқув жараёнини самарали бошқаришни ташкил этишнинг асосий йўналишлари ва шарт-шароитларини экспериментал аниқлаш.


Битирув малакавий иши олдига қуйидаги вазифалар қўйилди:

• 
  Ғарб мамлакатларида профессионал таълимнинг шаклланиш босқичларини ўрганиш;
  
• 
  Россия профессионал таълим тизими, унинг ривожланиш босқичларини таҳлил қилиш;
  
• 
  профессионал таълим тизимида менежмент;
  
• 
  профессионал таълим муассасасида ўқув жараённи самарали бошқаришни ўрганиш.
  

Битирув малакавий ишнинг амалий аҳамияти: Профессионал таълим муассасалари бошқарувини самарали ташкил этиш, хорижий тажрибанинг миллий этикет ва менталитетдан келиб чиқиб жорий қилиш муаммоларини аниқлаш ва уларни профессионал таълим жараёнида олиб борилаётган давлат сиёсати асосида модернизациялаш бўйича йўлларни излаш, таълим жараёни замон талаблари ва хорижий мамлакатлар тажрибаси асосида такомиллаштиришда хизмат қилади.
I-боб. Хорижда профессионал таълим тизими ва унинг шаклланиш ҳамда ривожланиш тарихи

1. 
   Ғарб мамлакатларида профессионал таълимнинг шаклланиш босқичлари
   

Германия профессионал таълим тизими. Германияда "Касбий таълимнинг икки ёқлама тизими" каби атама мавжуд. Бу ўқув режасининг қурилиши деб, ўқувчилар танлаган касби бўйича икки муассасада: касб-ҳунар профессионал таълим муассасаида ва ўқув корхонасида ўқитилганда тушунилади.
Германия касб-ҳунар таълими муассасаларида ишга эътибор қаратилади, яъни амалий қисм ўқув режасининг 2/3 қисмини, касбий-назарий қисми эса ўқув вақтининг 1/3 қисмини ташкил этади.
Германияда касб-ҳунар таълими ёшлар орасида машҳур бўлиб, бу қисқа вақт ичида битирувчилар бандлигини кафолатлайди. Бундан ташқари, ўқув жараёнида компания стажёрга стипендия тўлайди, унинг миқдори стажёрнинг тажрибаси, кўникма, вазифалари ва талабанинг ёшига боғлиқ бўлади.
Охирги уч синф (11-13-синфлар) ўқувчилари касб-ҳунар типидаги ўрта махсус профессионал таълим муассасаларга кирадилар. Жами профессионал таълим муассасаларда ўқувчиларга 400 дан ортиқ касб эгалари таклиф этилади, улар орасида гуманитар (суғурта агенти, банк ходими ва бошқалар ҳам бор.) ва техник (Авто механик, електрик ва бошқалар.) мутахассисликлар мавжуд. Дастур натижасида битирувчи одатда тор профилли бўлиб чиқади, яъни ўрганилаётган фанлар рўйхати талабанинг тутган ўрнига тўлиқ мос келади.
Германияда ўрта махсус профессионал таълими уч турдаги таълим муассасалари томонидан тақдим этилади:
- Олий ва ўрта махсус профессионал таълим муассасалар;
- Махсус касб-ҳунар профессионал таълим муассасалари;
- Касб-ҳунар ўрта махсус профессионал таълим муассасалари.
Муассасаларнинг бу турлари Германияда ўрта таълим тўлиқ курс бажариш, шунингдек талабалар касб-ҳунар урганиш ва ишлаш имконини беради. Одатда, профессионал таълим муассасаларига нисбатан қисқа вақт ичида муайян касбни эгалламоқчи бўлганлар киритилади. Дастурнинг интенсивлигига қараб, бундай таълим бир йилдан уч йилгача давом этиши мумкин.
Касб-ҳунар ва махсус муассасаларда ўқишнинг нисбатан қисқа давридан ташқари, дуал таълим тизими Германия ва бошқа мамлакатларнинг ёш мутахассисларини жалб қилувчи қатор афзалликларга эга:
- Амалий машғулот қисми нафақат ўқув ва ишлаб чиқариш устахоналарида, балки корхоналарда ҳам ўтказилади;
– Корхонада талабага олинган билим ва кўникмаларни қўллаш имконияти берилади;
- Танлаган касбининг моҳиятини аниқ англашига олиб келади;
- профессионал таълим муассаса ва бизнеснинг доимий алмашиниши олинган кўникмаларнинг яхши мустаҳкамланишига ёрдам беради;
- Қисқа вақт ичида танланган касб бўйича иш топиш имкониятига эга бўлади ;
- Ўқишнинг дастлабки кунларидан амалий тажриба олишга эришади;
- Немис касб-ҳунар таълими муассасасида ўқиш муддати учун талабага стипендия тўланади. Унинг ҳажми ҳар йили орттирилган тажрибага мутаносиб ортиб боради.
Ҳар бир таълим тизими каби, дуал таълим тизими ҳам ўзининг камчиликларига эга:
* Ўқув режаси ҳар доим корхоналар билан мувофиқлаштирилмайди;
* Профессионал таълим муассаса ҳар доим ҳам керакли ўқув материалини корхоналарга ўз вақтида ўтказа олмайди;
• Баъзи касб-ҳунар профессионал таълим муассасалари сотиб олиш ва уни сақлаб қолиш учун зарур асбоб-ускуналар ёки молия этишмаслиги мумкин.;
* Баъзи компаниялар талабаларга ўргатишни исташмайди, шунинг учун баъзи амалиётлар иш жойларида амалга оширилмасилиги ҳақида гапириш мумкин.
Германияда касб-ҳунар таълими муассасаларидан бирига ўқишга кириш учун талабалар ушбу муассасалар талаб қиладиган бир қатор талабларга риоя қилишлари керак:
- Касб-ҳунар таълимини бошлашдан олдин компания билан таълим тўғрисида махсус ёзма шартнома тузиш лозим бўлиб, унда таълимнинг таркибий қисмлари ва мақсадлари белгилаб берилади;
- Германияда таълимнинг учинчи босқичини (бошланғич профессионал таълим муассаса, реал профессионал таълим муассаса, гимназия) якунланганлигини тасдиқловчи маълумотномага эга бўлиши;
– Кўп касбларни эгаллаш учун чет тилини билиш керак (агар чет тили талаб қилинадиган фаолият турини танлаган бўлсангиз, чет тилида малака даражасини тасдиқловчи сертификат керак);
- Профессионал таълим муассасалар ва корхоналар ўртасида тез-тез профессионал кадрлар тайёрлаш учун синовлардан ўтиши талаб қилинади;
- Таълим муассасасига ўқишга кириш учун олдиндан (олти ой ёки бир йил олдиндан) ариза бериш тавсия этилади.
Касб - ҳунар профессионал таълим муассасасида ўқир экан, ҳар бир ўқувчининг ўз масъулияти бўлади, унга амал қилиш профессионал таълим муассасани муваффақиятли битириб, устозларидан яхши тавсиянома олиш учун анчагина укиш зарур. Бу куйидаги масъулиятни ўз ичига олади:
- Касбий тайёргарлигининг бир қисми сифатида берилган вазифаларни диққат билан бажариш;
- Корхонада амалий ишдан озод қилинадиган ўқув машғулотларида иштирок этиш;
- Талабанинг ўқув жараёнининг бир қисми сифатида ўз раҳбаридан олган кўрсатмаларига амал қилиш;
- Компаниянинг ички қоидаларга риоя этиш;
- Ўзига берилган асбоб ва ускуналарни яхши ҳолатда сақлаш, шунингдек унга тақдим этилган асбоб-ускуналарга ғамхўрлик қилиш;
- Корхонанинг ишлаб чиқариш ва тижорат сирларини кузатиб бориш.

Хулоса қилиб шуни таъкидлаш керакки, Германия таълим тизими нафақат Европада, балки дунёда ҳам энг яхшиларидан бири ҳисобланади. Германия таълим муассасалари дипломи барча мамлакатларда қадрланади. Германия дипломи билан деярли барча эшиклар талаба учун очиқ ҳисобланади, айниқса, Европа мамлакатларида.