Innovaciyalar ministirligi

1.2. Ózbekstan sharayatında ushraytuǵın ayırım shıbın-shirkeyler
Respublikamızda awıl xojalıǵı eginlerin hár qıylı zıyan-keslerdan qorǵaw hám ulardıń orının kemeytiw boyınsha bir qatar jumıslar ámelge asırılıp atır. Kóplegen paydalı shıbın-shirkeylerden trixogramma (T. eupmctidis, T.pintoi, T. evanescens, T bactrianum) turi — jońıshqa, ǵóza tunlamları, mákke tún gúbelegi sıyaqlı zıyankeslardıń máyekine qarsı keń kólemde qóllanılmaqda.
Texnikalıq eginlerde kóplegen túrdegi tuymeshe qónǵizlardıń wákilleri, trixogramma, brakon, altınkózlar, noqatlı stetoms— Stethorus punctillum, Apanteles kazak — Apanteles kazak, A. telenga, paragus — Paragus compeditus, Sirfid shıbınları — scutellarıs, P. compedit us, orius qandalasi — Orius Niger sıyaqlı túrleri ushraydı. Jonıshqa atızlarında da kartoshka eginlerinde orius qandalaları, nabis, tuymeshe qónǵizlar (xanqızı), reduvidlar, altınkózler hám Kolorado qónǵiziniń jırtqıshlarınan xilokorus — Chilocorus bivulnerus, Calosoma inguisitor — xosh iyisli kalosoma, podiuzus — Podisus maculiventris, perillus — Perillus bioculatus sıyaqlı túrleri kóplegen ushraydı.
Sonıń menen birge, ıssıxanalarda pamidor hám qıyar eginleri zıyankeslerine qarsı spujgxua—Encarsia formosa, fitoseyulus — Phytoseiulus comiger, metaseyulus — Metaseiulus occeidentalis hám altınkóz sıyaqlı túrlerden paydalanıladı.
Yarım qattıqanatlılar yamasa qandalalar — Heteroptera, Hemiptera Ayırımları qurǵaqlıqta hám kópshilik túrleri suwda jasaytuǵın jırtqıshlar — bul qandalalar bolıp tabıladı. Geyparaları ósimlikxór, ayırım túrleri jırtqısh bolıp, olar túrli qıylı shıbın-shirkeyler hám basqa omırtqasızlar menen azıqlanadı. Geypara shańaraq wákilleri ǵalabalıq usılda kóbeytiriledi hám ósimliklerdi biologiyalıq qorǵawda atız sharayatında hám de jabıq bólmelerde paydalaniladi. Mısalı, jırtqıshlar, soqırlar, antokoridlar usılar toparına kiredi.
Qalqanchalilar — erkin murtlılar genje gruppaına tiyisli iri (4,5—17 mm) yamasa ortasha sham daǵı qandalalar shańaraǵı bolıp tabıladı. Olardıń jelkesinde qalqanshası iri boladı. Kópshilik túrleri ósimlikxór, ayırımları jırtqıshlar sıyaqlı aktiv háreketde boladı. Bul shańaraq Arma, Perillusa Podisus sıyaqlı áwladlardı óz ishine alǵan.
Perillus (Perillus bioculatus Fabr.) — jırtqısh qandalasınıń kelip shıǵıwı Arqa Amerika bolıp, Evropada Kolorado qónǵizına qarsı introduksiyalanstırılǵan (1.2-súwret). Lekin házirshe klimotlastırılmapǵan. er jetken qandala terekler jarıǵında, tógilgen japıraqlar astında qıslap shıǵadı. Nag eki jinsdagi qandala daslep kartoshka ósimliginiń suwı menen azıqlanadı hám júplasadı. Urǵashısı kartoshka japıraǵınıń arqa tárepine eki qatar kóriniste 14 danaǵa shekem máyek qóyadı. Qoyǵan máyekleri limonlı ot reńde bolıp, az-azdan qızǵish reńge ótedi. Eki jasdaǵı lishinkasi endiǵana máyekten shıqqan Kolorado qónǵizinıń lishinkaları menen, 3-4 jasdaǵıları kóbirek úlken jasdaǵıları menen, jetik zatları bolsa máyek menen azıqlanadı.
Bul jırtqıshlar óziniń turmısı dawamında 400 ge jaqın zıyankesdi joq qıladı. Er jetken qandala hár kúni ortasha bir qónǵiz yamasa 4 jasdaǵı lishinkalardı jep bitiredi. Azıqlanmasdan eki ayǵa shekem jasawı múmkin. Ukraina hám Rossiyada úsh áwlad beredi.