Innovaciyalar ministirligi

1.4-súwret. Xosh iyisli kolosoma.
Keyininen topıraqta quwırshaqqa ketedi. Lishinkalar júdá háreketsheń bolıp, topıraqtaǵı hám tereklerdegi qurtga hújim etedi. Jaz máwsiminde 200-300 teńsiz jipak qurtın hám 10-20 danaǵa shekem quwırshaǵın joǵatadı. er jetken qónǵizlar 2-4 jılǵa shekem jasaydı.
Xanqızı qónǵizi yamasa Koksinellidlar — Coccinellidae. Kópshilik túrleri er jetken shıbın-shirkeyler, geyde fitofaglar menen azıqlanadı. Hár qıylı ósimlik biytleri, koksidlar, japıraq kemiriwshiler hám kenelerdiń tábiyatdaǵı orının tártipke keltiriwde úlken áhmiyetke iye. Xanqızınıń bir neshe túri payda keltiredi. Atap aytqanda, jeti noqatlı, bes noqatlı hám eki noqatlı túrleri usılar gápinen bolıp tabıladı. Xanqızı Ózbekstan sharayatında 4-5 buwın berip rawajlanadı. Olar biologiyalıq usılda gúresde tabıslı qollanılmaqda.
Jeti noqatlı tuymeshe qónǵiz (Coccinella septempunctata L.) — koksinellidlar áwladına tiyisli bolıp, ortasha iri (5—6 mm), denesi bórtgan, ustqanatları qızıl, jetew qara noqatlı bolıp, úlken áhmiyetke iye (1.5-súwret). Tuymeshe qónǵizda násiller sanı azıq muǵdarına baylanıslı. Urǵashı qónǵiz ortasha 200-400 danaǵa shekem máyek qóyadı, lekin geypara payıtlarda azıqa ortalıǵına baylanıslı halda máyekler sanı 1500 danaǵa jetiwi múmkin. Máyektiń ósimlik shireları tóplanǵan jayǵa top-top etip qóyadı. Olardıń lishinkaları ósimliklerde ashıq halda turmıs keshiredi. Ádetde, lishinkalar qaralaw -sarı yamasa qızǵish reńde bolıp, ulardıń denesinde hár túrlı ósimteler de bolıwı múmkin. Qónǵizlar, tiykarlanıp, tawIarda úlken jıynaqlar payda etip jasaydı, lekin oazisde jalǵız halda da turmıs keshiredi.

1.5-súwret. Jeti noqatlı xanqızı.
Ózgariwshenn tuymeshe qónǵiz, Adoniya (A. variegata Goere.) — Evropa, Arqa Amerika, Rossiyanıń Evropa bóleginde hám Oraylıq Aziya mámleketlerinde tarqalǵan. Qanatınıń ústki bólegi qızıl, ólshemi 3-5, 5 mm.
Jetik zatları tawlarda qıslap qaladı. Tiykarlanıp, aprel ayında temperatura 10-12°C bolǵanda qısqı uyqudan oyanadı. Qónǵizlar 10-14 kún azıqlangandan keyin máyek qoya baslaydı. ózgeriwshen tuymeshe qónǵiz jeti noqatlı xanqızı sıyaqlı turmıs keshiredi. Tunlamlar máyeki hám ǵórek qurtınıń 1-2 jasların joytıwda úlken áhmiyetke iye.
Lishinkaları hám qónǵizi ósimlik biytleri, keneler, Kolorado qónǵizınıń máyeki, jonıshqaliklerde bolsa fitonomus lishinkaları menen azıqlanadı. Máwsimde 1-2 áwlad beradi.
Sarı mańlaylı qónǵiz (Scymnus frontalis Ǵ.) — denesi anaǵurlım uzın, sal bórtgan, turpayı noqatlı tıǵız qara túkler menen denesiniń ústki bólegi, old kókraginiń epiplevrasi bolsa qızıl daqlar menen oralǵan. Denesi 3-3,5 sm uzınlıqta, qıslaw jaylarında bul qónǵizlar 5-10 nan ibarat kishi toplar quraydı. Qónǵiz noyabdıń aqırı dekabr baslarında qıslawǵa ketedi. Erte báhárde ertapishar shaptalı, erik, alshanıń gúllew waqtına shıǵıw dáwiri tuwrı keledi. Qosımsha azıqlanǵannan keyin máyek qoyıw dáwiri baslanadı. Tábiyiy sharayatta bir urǵashı qónǵiz 135-230 danaǵa shekem máyek qóyadı. Qónǵizdıń tolıq rawajlanıwı dáwiri 18-23 kún dawam etedi hám bir máwsimde 4 áwlad beredi. Bul áwlad qónǵizları qıslap shıǵadı. Laboratoriya sharayatında kóbeytiw múmkin. Lishinkaları da shirelar menen azıqlanadı.
Bir keshe-kunduzda bir qónǵiz 15-25 danaǵa shekem ósimlik shiresin jep bitiredi. Lishinkaları bolsa jasına qaray, 5-50 danaǵa shekem shireni jeydi. Jasaw dawamında 75 shireni jep bitiredi.
Bul tur basqa túrdegi shire menen de azıqlanadı. Natiyjeliliiigi koksinellidlardan keyin ekinshi orında turadı. Tiykarlanıp, yanvar -fevral aylarında laboratoriya sharayatında temperatura 18—20°C de, 60—65 % ıǵallıqta rawajlanadı hám bir neshe áwlad beredi. Ulami jetistiriw ushın xrizantema ósimliginen paydalanıladı.
Rodoliya (Rodoliae cardinalis Hovius.) — Avstraliyadan keltirilgen, AQSHda introdukciyalastırılǵan. Keyin karantin esaplanǵan hámmexór zıyankes Gruziyada Avstraliya tamovchóp qurtiga {Zcerua purchasi) qarsı tabıslı ıqlımlastırılgan (1.6 -súwret).
Jetik qónǵizınıń dene uzınlıǵı 3-5 mm, reńi qızıl. orta jasdaǵı lishinkaları kúlreń, oljasınıń lishinkasi hám máyeki menen azıqlanadı. Úlken jasdaǵıları zıyankeslerdiń hámme fazaları menen, qónǵizları bolsa tek inseriyanıń lishinkasi menen azıqlanadı. Lishinkaları azıqlanıp bolǵandan keyin putaqlarda yamasa japıraqlardıń arqa tárepinde quwırshaqlanadı. Bir buwındıń rawajlanıwı 25-40 kún dawam etedi. Bir urǵashısı 300-800 dana máyek qóyadı. 4 áwlad beredi
Kriptolemus (Cryptolaemus montrouzieri Muls.) — kópshilik mámleketlerde ıqlımlastırılgan bolıp, mum shań cherves hám basqalardıń jep joq qılıwshısı esaplanadı (1.7-súwret). er jetken qónǵizi qara reńde, bas bólegi, qanatınıń ústki qırı hám qornı qızǵish. Dene uzunlıǵı 3-4 mm. Máyegi biraz uzınshaq, tegis, sarı (1 mm). Máyekten shıqqan lishinkalar sarǵish-kógildir reńde, lishinkaları oǵırı ashkóz bolıp, bir kúnde 4-7 mıńǵa shekem máyek yamasa 200-300 danaǵa shekem lishinkalardı, 40-60 urǵashı cherveslardı joytıw múmkin.