Инновациялар вазирлиги навоий давлат кончилик ва технологиялар университети

Diqqatning kasb tanlashdagi roli. Har qanday ishni, garchi u sizga tanish va oson 
bo'lsa ham, ehtiyotkorlik bilan bajarishga o'rganing. Esingizda bo'lsin: e'tiborsiz ish 
qilish, biz o'zimizda e'tiborsizlikni rivojlantiramiz. O'zingizni diqqatli bo'lishga 
majburlash, e'tiboringizni jamlashni o'rganish, hatto o'zingizga umuman yoqmasa ham, 
diqqatni itoatkor qilishni o'rganish kerak. Misol uchun, siz avvalo o'zingizni "keyinroq" 
qoldirmoqchi bo'lgan narsalarni qilishga o'rganishingiz kerak; qiziq bo'lmagan, ammo 
zarur ishlarni bajaring. 
Diqqatni rivojlantirishning to'g'ri usuli - o'zingizni turli xil sharoitlarda (masalan, 
shovqinli va chalg'ituvchi muhitda) ishlashga ko'niktirish, o'qishingizga nima xalaqit 
berayotganini sezmaslikka harakat qiling va begona stimullarga javob bermang. U 
"qattiqlashadi", diqqatni o'rgatadi. 
Diqqatni rivojlantirish uchun siz mashq qilishingiz kerak. Mashg'ulotning mohiyati 
- metodik ravishda, chalg'itmasdan, ma'lum bir vazifani cheklangan vaqt ichida 
bajarishdir. Diqqatni almashtirishni mashq qiling: diqqatni bir ob'ektdan ikkinchisiga 
ongli va mazmunli o'tkazing. Bir vaqtning o'zida bir nechta ob'ektlarni kuzatishni mashq 
qiling. 
Esingizda bo'lsin, agar inson hamma narsani ehtiyotkorlik bilan bajarishga 
odatlansa, diqqat doimiy xususiyatga aylanib, diqqatlilikka aylanadi, bu shaxsiy 
xususiyat sifatida insonning umumiy, psixologik va kasbiy ko'rinishida katta 
ahamiyatga ega. Bu xususiyatga ega bo'lgan kishi kuzatish, atrof-muhitni yaxshiroq 
idrok etish qobiliyati bilan ajralib turadi. Diqqatli odam voqealarga tezroq munosabatda 
bo'ladi va ko'pincha ularni chuqurroq his qiladi va o'rganishning ajoyib qobiliyati bilan 
ajralib turadi. 
Ehtiyotkorlik diqqat xususiyatlarining katta rivojlanishi bilan bog'liq: uning hajmi, 
konsentratsiyasi, barqarorligi, taqsimlanishi. Bu xususiyatga ega bo'lgan odam osongina 
diqqatni jamlaydi, u yaxshi rivojlangan beixtiyor e'tiborga ega. Ishga qiziqish bo'lmasa 
ham, diqqatli odam ixtiyoriy e'tiborni tezda safarbar qilishi, o'zini qiyin va qiziq 
bo'lmagan faoliyatga e'tibor berishga majbur qilishi mumkin. 

---

Ehtiyotkorlik - bu odamning uzoq vaqt davomida psixologik va vizual (eshitish) 
konsentratsiya holatida bo'lish, diqqatini ob'ektga qaratish qobiliyati. Ehtiyotkor bo'lish 
- ba'zi harakatlarga ergashish demakdir; ongni rivojlantirish odamlarda, tabiatda, 
san'atda, fanda, hayotning barcha jabhalarida yashirin harakatlarni farqlashni o'rganishni 
anglatadi. 
E'tiborsizlik oson chalg'ituvchilik, zaif ixtiyoriy diqqat bilan beparvolik, diqqatning 
mutlaq beqarorligi bilan tavsiflanadi, bunda odam o'zining barcha diqqatini bitta aniq 
ob'ektga qaratadi, boshqa hech narsani sezmaydi. 
Esingizda bo'lsin, ongni rivojlantirishning eng yaxshi usuli - o'z ishingizni beparvo 
bajarishingizga yo'l qo'ymaslikdir. Kasbga xos diqqat ma’lum bir kasbga ko’p yil ishlash 
natijasida shu kasbning talablari va ob’yektiv xususiyatlariga mos ravishda tarkib topgan 
diqqat turi, Masalan: chorrahada ko’cha harakatini boshqaruvchining diqqati bilan 
mikroskop yordamida ilmiy kuzatish olib boradigan olimning diqqati bir-biridan keskin 
tafovut qiladi. Birinchisi diqqatning taqsimlanishini, ikkinchisi esa markazlashuv 
xususiyatlarini talab qiladi. 
Ixtiyoriy diqqat — ongning oldindan belgilangan maqsadga muvofiq irodaviy va 
asabiy faollik ko’rsatgan holda muayyan ob’yektga yo’nalishi va unga to’planishdan 
iborat diqqat turi. 
Ixtiyoriydan keyingi diqqat — diqqatning muayyan ob’yektga, avvalo, ixtiyoriy 
ravishda qaratilib, so’ngra uning ahamiyati tushunilgan sari o’z-o’zidan qaratilib 
boriladigan (avtomatlashgan) diqqat turi. Ushbu tushuncha psixologiya faniga N. F. 
Dobrinin tomonidan kiritilgan. 
Diqqat chalg’ishi — ma’lum bir faoliyat jarayonida diqqatning bir ob’yektdan 
boshqa bir ob’yektga ixtiyorsiz ravishda o’tib turishidan iborat salbiy xususiyati. 
Diqqatning hajmi — diqqatning bir vaqgning o’zida qamrab olishi mumkin bo’lgan 
mustaqil ob’yektlar miqsori bilap bslgnlanadigan xususiyati. Diqqatning hajmi 
eksperimental sharoitda 2—6 mustaqil ob’yektga tengdir. Diqqatning ob’yektlari 

---

o’rtasida qancha lik yaqin bog’lanishlar mavjud bo’lsa, uning hajmi shunchalik keng 
bo’ladi va aksincha. 
Diqqat ob’yekti — ongimiz atrofdagilardan ajratib olgan holda yo’naltirilgan va faol 
to’plangan narsa yoki hodisa. Diqqat ob’yekti faqat ob’yektiv narsalar emas, balki 
sub’yektiv hodisalar, o’z histuyg’ularimiz, fikrlarimiz, hayol yoki xotira tasavvurlarimiz 
va boshqa shu kabilar ham bo’lishi mumkin. 
Ixtiyorsiz diqqat — ongimizning oldindan belgilangan maqsadsiz ravishda muayyan 
ob’yektga yo’naltirilishi va unga to’planishidan iborat diqqat turi. Ixtiyorsiz diqqat 
ob’yektlari narsa va hodisalarning odatdan tashqari holati, belgisi, sifati va boshqalardir. 
Diqqatsizlik — diqqatni ob’yektga yo’naltira va to’play olmaslik, atrofdagi 
kishilarga nisbatan e’tiborsizlik yoki iltifotsizlikdan iborat salbiy xarakter xislati. 
Diqqatning o’zgarib turishi — idrok, xotira, tasavvur yoki tafakkur jarayonida 
diqqatning ma’lum vaqt ichida dam kuchayib, dam susayib 
turishdan iborat qonuniyat
; 
diqqat ba’zan daqiqaga 25—30 marta ham o’zgaradi. Diqqatning o’rtacha 
o’zgarishtebranish chastotasi 2—3 sekundga tengdir. 
Diqqat bir yoki bir nechta ob'ektga qaratilganligiga qarab guruhlanishi mumkin 
bo'lgan ko'plab xususiyatlar bilan tavsiflanadi.