Innovation in the modern education system

 
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
110
grammatik son kategoriyasi shakli oralig„ida nisbatlovchi bilan birgalikda 
keluvchi –lar affiksini tushunamiz. 
Adabiy tilda –lar hurmat shakli birlik son shaklini va birlik nisbatlovchisini 
olgan negizlarga qo„shiladi: opamlar, onanglar kabi. So„zlashuv nutqida –lar 
hurmat shakli birlik son shaklini va ko„plik nisbatlovchisini 
olgan
negizlarga ham 
qo„shiladi: 
opa+miz+/l/a/r,opa+ngiz+lar, opa+larin+la/r/. 
Hurmat shaklining –nglar nisbatlovchisidan keyin qo„shilmasligi tabiiy: 
ikkita –lar qator kelib qoladi (opanglar+lar!). Hurmat shaklining 
–lar nisbatlovchisidan keyin qo„shilmasligi ham yuqoridagicha sabab 
bilan izohlanadi. (opalari+lar!) 
Hurmat shaklining ko„plikdagi negiziga qo„shilishi adabiy til uchun xos 
emas, so„zlashuv nutqida ham faqat opa+lar+imiz+/l/a/r/ kabi ishlatish 
uchraydi. 
Yuqoridagi bayondan anglashiladiki, hurmat shaklini ishlatilishida, 
ma‟lum mavjud: 
a) faqat ot negzlariga qo„shiladi; 
b) shunga ham otlarning ma‟lum ma‟no turiga – asosan qarindoshlik 
bildiruvchi ot negizlariga qo„shiladi; 
v) odatda birlikdagi negizga qo„shiladi; 
g) nisbatlovchi bilan birga (I, II shaxslarda nisbatlovchidan keyin, III 
shaxsda esa oldin) ishlatiladi 
(yetakchi 
holat
nisbatlovchidan 
keyin qo„shilishi hisoblanadi). Ko„plik son 
affiksida esa bunday xususiyatlar yo„q. Bular affikslarning umumiy tasnifi 
nuqtai nazardan ham boshqa- 
boshqa guruhga mavjud: hurmat shakli morfologik tabiatga, 
nisbatlovchi tarkibidagi –lar esa sintaktik tabiatga ega. Shu asosda birinchisini 
morfologik forma (shakl yasovchi) deb, ikkinchisini esa (nisbatlovchining 
tarkibiy qismi sifatida) sintaktik forma (shakl o„zgartiruvchi) deb belgilash 
lozim. 
Yuqorida aytilgan belgi – hususiyatlarning o„ziyoq, tilimizda ko„plik son 
affiksida, shuningdek, nisbatlovchi tarkibida qatnashuvchi –lar elementidan 
keskin farq qiluvchi hodisa mavjudligini ishonarli tasdiqlaydi. O„ylaymizki, bu 
hodisa hurmat shakli nomi bilan mustaqil grammatik hodisa sifatida 
ajratishga to„la asos bor. Buning isboti misol keltirilgan so„zlar orqali 
tushunilishi mumkin. 
Yosh asosida, hurmatlash ulug„lash yoshga nisbatan ishlatilganda, 
hurmat kengroq, ulug„lash torroq ko„lamda bo„ladi. Ko„lamda bunday 
farqlanish shuni ko„rsatadiki, katta yoshdagi umuman hurmatli, lekin 

---