Innovatsion jarayonning uchta shakli mavjud

Innovatsion jarayon - ilmiy bilimlarni (g‘oyani) innovatsiyaga (yakuniy mahsulotga) aylantirish va uni keyinchalik tarqatish (diffuziya) jarayonidir. Innovatsion jarayon har doim ikkita majburiy bosqichni (bosqichlarni) o‘z ichiga oladi: 1-bosqich. Ishlab chiqarishga tayyor bo‘lgan yangi mahsulotni (namunani, prototipni) yaratish jarayoni. 2-bosqich. Rivojlanish, ishlab chiqarish va amalga oshirish jarayoni (tarqatish, diffuziya), natijada yaratilgan mahsulot innovatsiyaga aylanadi, ya’ni bozor talab qiladigan yangilik.[1]

Birinchi bosqich asosan ilmiy izlanishlar, tajriba-konstruktorlik ishlari, tajriba ishlab chiqarishni tashkil etishning ketma-ket bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqichda yangilikning foydali ta’siri hali amalga oshirilmagan, ammo bunday amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda. Tijorat ishlab chiqarish va innovatsiyalar tarqalishining ikkinchi bosqichida ijtimoiy foydali ta’sir hamda yangilik ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida qayta taqsimlanadi.

Innovatsion jarayonning uchta shakli mavjud:[tahrir | manbasini tahrirlash]
1) oddiy tashkilot ichi (tabiiy);
2) oddiy tashkilotlararo (tovar);
3) kengaytirilgan.
Oddiy innovatsion jarayon bir xil tashkilot ichida yangilik yaratish va undan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Mazkur holatda yangilik to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulot shaklini olmaydi. Oddiy tashkilotlararo innovatsion jarayonda innovatsiyalar oldi-sotdi predmeti sifatida ishlaydi. Innovatsiya jarayonining ushbu shakli yangilik yaratuvchisi va ishlab chiqaruvchisi funksiyasini uning iste’molchi funksiyasidan ajratilishini anglatadi. Mazkur holat qachonki, ishlab chiqaruvchi tadqiqot institutidan patent sotib olgan taqdirdagina yuz beradi.
Kengaytirilgan innovatsion jarayon (diffuziya) ilg’or ishlab chiqaruvchining monopoliyasini buzgan holatda tobora ko‘proq yangi ishlab chiqaruvchilar paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Shu bilan birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotning iste’mol xususiyatlarini yaxshilash uchun raqobat orqali o‘z hissasini qo‘shadi. Diffuziya - bu allaqachon o‘zlashtirilgan va yangi sharoitlarda yoki oldin qo‘llaniladigan yangilikning tarqalishi. J.Shumpeterning innovatsiya nazariyasiga ko‘ra, innovatsiyalarning diffuziyasi - ko‘proq foyda kutib, innovatordan keyin yangiliklarni kiritadigan taqlidchilar sonining kümülatif ko‘payish jarayonidir. J.Shumpeter super-daromad kutishni innovatsiyalar qabul qilishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb hisoblaydi. Innovatorlar va taqlid qiluvchilar innovatsion jarayonning asosiy sub’ektlari hisoblanadi.^[2]
Innovatorlar - taqlid qiluvchilar. Innovatsiya ustasini yarating va yangilikni amalga oshiring.
Innovatorlar - ilmiy va texnik bilimlar generatori, yangilik yaratuvchilari, individual ixtirochilar, tadqiqot tashkilotlari bo‘lishi mumkin. Ular ixtirolardan foydalanganlik uchun daromadning bir qismini olishadi. Dastlabki qabul qiluvchilar - bu iloji boricha tezroq bozorga surish orqali qo‘shimcha foyda olishga intiladigan erta o‘zlashtiruvchilar. Ular “dastlabki qabul qiluvchilar” tashkilotlar deb nomlanadi. Dastlabki ko‘pchilik - bu ishlab chiqarishda innovatsiyalarni boshlab bergan va ularga qo‘shimcha foyda keltiradigan kompaniyalardir.
Laggards - yangiliklardan orqada qolayotgan kompaniyalar bo‘lib, allaqachon eskirgan yangi mahsulotlarning chiqarilishiga yordam beradi.
Innovatsion jarayonlar va zamonaviy biznes modellari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ko‘pgina zamonaviy tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, bugungi kunda kompaniyalar yangi g‘oyalarni taklif qilishni, bozorga kirishning yangi usullarini ishlab chiqishni, ularning sanoat bilimlarini tijoratlashtirish bosqichiga o‘tkazishi lozim. Oldingi yondashuv asosan chiziqli modelga asoslangan bo‘lib, kompaniyalar o‘z g‘oyalarini yaratishi, keyin ularni ishlab chiqishi, ular asosida mahsulot yaratishi, u bilan bozorga kirishi, u 44 yerda tarqatishi, so‘ngra unga xizmat ko‘rsatishi, moliyalashtirishi va qo‘llab-quvvatlanishi kerak.
Bozorda katta resurslarga, kuchli ilmiy-tadqiqot bazasi va uzoq muddatli tadqiqot dasturlariga ega bo‘lgan yirik kompaniyalargina raqobatlasha oladi.