Innovatsion rivojlanishni tashkiliy shakillari

Yechish: Bu masalani yechishda yuqorida keltirilgan ma`lumotlardan foydalanib o`yinlar nazaryasi metodidan foydalanib bu masalani yechamiz. Bunda korxonani qancha daromad topishishi iqlimga bog`liqligi ko`rinib turibdi. Hozirda korxona 2 ta haqqoniy strategiyaga ega. A-strategiya korxonani issiq iqlimda qancha mahsulot ishlab chiqara olishi, B-strategiya esa sovuq iqlimda korxonani qancha mahsulot ishlab chiqarishi. Ob-havo ishlab chiqarish jarayonida ishtirokchi sifatida qaraladi,u ham 2 ta strategiyaga ega. Sovuq iqlim strategiya C issiq iqlim esa D bo`ladi. Agarda korxona A-strategiyasi bo`yicha mahsulot ishlab chiqarsayu, biroq ob-havo sovuq kelsa (strategiya-C) bo`lsa, o`rtacha foyda quyidagicha bo`ladi.
2500*(8000-6000)[phone])-(5000-2000)*3000=2000000
Agarda korxona A-strategiya bo`yicha ishlab chiqarsa hamda ob—havo issiq kelsa, foyda quyidagicha bo`ladi.
2500*(8000-6000)+5000*(10000-7000)=20000000
Korxona ishlab chiqarishda B-strategiya bo`yicha ishlab chiqarsa,bunda iqlim mos ravishda ushbu strategiyaga mos kelsa foyda quyidagiga teng bo`ladi.
5500*(8000-6000)+2000*(10000-7000)=17000000
Agarda korxona B-strategiya bo`yicha ishlab chiqarsayu,biroq iqlim issiq kelsa daromad quyidagiga teng bo`ladi.
2500*(8000-6000)+2000*(10000-7000)-3000*(8000-6000)=5000000

	C	D
A	2000000	20000000
B	17000000	5000000

Bunday strategik o`yinda matritsa shunday ko`rinishga ega bo`lyapti: matritsaning birinchi va ikkinchi satrlari korxona ishlab chiqarish rejasining A va B strategiyalariga to`g`ri kelyapti, birinchi va ikkinchi ustunlari esa tabiat strategiyasi bo`lyapti.Bunda to`lov matrisasi shuni ko`rsatyaptiki korxona hech qachon 200000 so`mdan kam foyda ko`rmaydi. Agarda korxonaning ishlab chiqarish uchun tanlagan strategiyasi iqlimga mos kelsa, korxonaning daromadi 2000000 hamda 17000000 so`mni tashkil qiladi. Bunday jarayonlardan shuni xulosa qilish mumkin-ki, agarda ob-havo sharoiti oldindan ma`lum bo`lmasa, korxona uchun eng optimal rejani birin-ketin doimiy foyda bilan ta`minlaydigan A- strategiya so`ngra B-strategiyani qo`llash bo`ladi.Bunday strategiyalar aralash strategiyalar deb ataladi.Bunday strategiyalar birinchi ishtirokchichining raqibi qanday strategiya tanlashidan qanday nazar uni doimo uni g`olibligini saqlaydi. Korxona qancha chastada A-strategiyani qo`llashini y. B-strategiya chastatasini esa (y-1) deb qabul qilamiz.Korxona qanday strategiyani tanlashdan qat`i nazar o`rtacha daromadga ega bo`ladi.
2000000y+17000000*(1-y)=20000000y+5000000(1-y)
Bu yerda y=2\5 1-y=3\5 teng bo`ladi.

Agarda korxona A va B strategiyalarni 2:3 nisbatda qo`llasa, korxona o`zining optimal strategiyasiga ega bo`ladi hamda har qanday holatda ham korxonani o`rtacha daromadi

2000000*2\5+17000000*3\5=1100000

(2500 litr sut +5000 litr qatiq)*2\5+(5500 litr sut +2000 litr qatiq)*3\5=
=3550 litr sut+3950 litr qatiq
Bundan ko`rinib turibdiki,korxona 4300 litr sut va 3200 litr qatiq ishlab chiqarsa,u o`zining optimal strategiyasi erishadi hamda istalgan ob-havo sharoitida 12800000 so`mdan kam bo`lmagan foydaga erishadi.
Birinchi parametrni korxonaning mavjud bozordagi holatidan kelib chiqib, mahsulotlarimizni bozorda ularga bo’lgan o’rni bosuvchi tovarlarni yuzga keltiradigan xavf darajasi o’rtacha deb qabul qildik. Birinchidan, agar bozorda korxona mahsulotlariga o’xshagan tovarlar bo’lsa ”Exclusive Milk” korxonasi uchun bozorda raqobat ustunligini ta’minlaydigan omillar bu,korxona mahsulot sifatini oshirish,uni bozorda noyob xususiyatlarini oshirish va marketing tadbirlarini o’tkazish kerak bo’ladi.Ikkinchidan hozirgi va kelgusidagi bozorni kengayishi juda tez suratlarda o’sib bormoqda. Shunga biz bozorni kengashini yuqori darajada deb hisobladik. Shuning uchun bozorni kengayishini hisobga olib, ishlab chiqarish hajmini va mahsulotlarni diversifikatsiyalsh zaur bo’ladi. Mavjud raqiblar soni va ular tomonidan ishlab chiqiladigan mahsulot sonining ko’pligi parametrlari biz bularga bir xil ball belgiladik, ya’ni korxonaning mavjud va kelgusi bozordagi faolyatida raqobatchilar ta’siri o’rta darada deb hisobladik. Bularni hisobga olib, raqobatchilar tomonidan xavf darajasini kelgusida hozirgi kunga nisbatan yuqori bo’lishi mumkin bo’ladi.Shuning uchun o’tkazgan tahlil natijalariga asosan,korxona yangi bozor kannalarini izlashi va yangi turdagi marketing mehanizmlarini ishlab chiqishi zarur. Korxonani xavf yuzga kelishtirishi mumkin bo’lgan xavflardan biri tarmoqda korxona raqobatchi korxonalarni mavjud bo’lishi va ularning “Exclusive Milk” korxonasiga qanday ta’sir ko’rsatishi quyidagi parametrlar orqali baxolab va yakunda biz korxonaga shu kabi to’siqlarni yengib o’tish uchun strategik rejalar tuzib chiqamiz.Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishda raqiblarning iqtisod qilish darajasi,bozorda mavjud tan olingan brendlarning mabjudligi,davlat siyosati va mavjud raqiblarni raqobat ustunlikka erishish uchun narxlarni pasaytirishga bo’lgan holatlariga biz o’rtacha 2 ball berdik.Agar raqobatchilar,narxlarni pasaytirish siyosatini qo’llasa,korxona uchun optimal strategiya bu mahsulotni sifatini oshirish natijasida,ularni noyobligini ta’minlash kerak.Biz qolgan parametrlarni baxolashda quyi va yuqori baxoladik.Bizning tahlilda yana 2 ta yuzga keladigan xavflar mavjud bo’lib,korxonaga xaridorlar tomonidan yuzga keladigan xavflar va xom-ashyo yetkazib beruvchilar tomonidan yuzga kelishi mumkin bo’lgan xavflar.Biz bu xavflarni aniqlashda va bartaraf etishda baxolash parametrlardan foydalanamiz va ularni yakunda baxolab ,bajarishi zarur bo’lgan strategiyalarni ishlab chiqamiz.Xaridorlar yuzaga keltiradigan xavflarni oldini olish uchun,tahlillarga asoslanib,korxona doimiy ravishda xaridorlarni hoxish-istaklarini o’rganib,axolini qatlanimini va xaridorbop mahsulot ishlab chiqarishdir.Yetkazib beruvchilar tomonidan keladigan xavflar oldini olishda,”Exclusive Milk”korxonasi klaster usulidan foydalanishi ,ya’ni resurslarni o’zida ishlab chiqarishi kerak bo’ladi
Ikkinchidan korxona strategiyasini amlga oshirishda yuzaga keladigan xavflar, ya’ni narxlarni oshishi, raqiblar sonini ko’payishi, ijtimoiy-siyosiy o’zgarishlar va boshqa risklar, korxona strategiyasini amalga oshirishga to’sqinlik qiladi. Biz shu turdagi masalalarni hal qilish uchun bir qancha chet el olimlari tomonidan ishlab chiqilgan va hozirgi kunga kelib ham, bu uslublarni qo’llagan korxona yoki kompaniyalar tarqomda samarali faolyat olib orishlarini vakorxona kutgan natijalarga erishiga yordam berib kelmoqda. Korxonani startegik taxlillarini rivojlantirishda o’tkazgan analizlarimizda aniqlangan omillarni keltiramiz.Porter analizida birinchi omilni bozorda korxona mahsulotlariga bo’lgan o’rnini bosuvchi tovarlarni taxlilini o’tkazganda o’rta darajada ekanligini aniqladik.Ushbu omilga asoslanib,biz korxona startegiyasini rivojlantirishni ishlab chiqamiz. Hozirda korxonaga mavjud bozorda o’ziga o’xshagan korxonalar tomonidan yuzaga keladigan xavf darajasi o’rta deb topildi.Biroq strategiyani tuzganimizda o’rta deb topilgan xavf darajasini yuqori bo’lib ketmasligi yoki uni pasaytirish uchun rejalarni amalga oshirish zarur.Birinchi navbatda “Exclusive Milk”korxonasida mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanish,ya’ni mahsulot assortimentini ko’paytirish,ishlab chiqarish samaradorligiga erishib,mahsulot tannarxini kamaytirish hisoblanadi. Bundan tashqari mahsulotning o'ziga xosligini yaxshilash va ularni takomillashtirish. Taklifning o'ziga xosligi haqida xabardorlikni oshirishga qaratilgan sa'y-harakatlarni jamlashdir.Korxona strategiyasini takomillashtirishda biz tarmoqda mavjud ichki raqobatchilarni o’rganamiz. Kompaniya bozorda yuqori raqobatbardoshlikka ega , biroq korxonani iqtisodiy o’sishi o'rta darajada. Kompaniyaning mahsulotlari noyob emas, qo'shimcha afzalliklarga ko'ra farq qiladi. Narxlarni oshirish imkoniyati mavjud. Bunday muomolarni yengishda biz strategiyamizga raqobatchilar takliflarini doimiy monitoring qilishni kiritishimiz kerak. Qo’shimchasiga tovarlarning o'ziga xosligini rivojlantirish va mahsulot narxini oshirish. Korxonani xavf yuzga kelishtirishi mumkin bo’lgan xavflardan biri tarmoqda korxona raqobatchi korxonalarni mavjud bo’lishi va ularning “Exclusive Milk” korxonasiga qanday ta’sir ko’rsatishi quyidagi parametrlar orqali baxolab va yakunda bix korxonaga shu kabi to’siqlarni yengib o’tish uchu strategic rejalar tuzib chiqamiz. Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishda raqiblarning iqtisod qilish darajasi, bozorda mavjud tan olingan brendlrning mabjudligi, davlat siyosati va mavjud raqiblarni raqobat ustunlikka erishish uchun narxlarni pasaytirishga bo’lgan holatlariga biz o’rtacha 2 ball berdik. Biz qolgan parametrlarni baxolashda quyi va yuqori baxoladik.Bizning tahlilda yana 2 ta yuzga keladigan xavflar mavjud bo’lib, korxonaga xaridorlar tomonidan yuzga keladigan xavflar va xom-ashyo yetkazib beruvchilar tomonidan yuzga kelishi mumkin bo’lgan xavflar.Biz bu xavflarni aniqlashda va bartaraf etishda baxolash parametrlardan foydalanamiz va ularni yakunda baxolab, bajarishi zarur bo’lgan strategiyalarni ishlab chiqamiz. Mahsulot relazisatsiya qilishda xaridorlar ulushiga e’tibor qaratadadigan bo’lsak, korxona oxirgi uch yil mobaynadi realizatsiya ko’rsatkichlari o’sish ko’rsatilayoganini ko’rishimiz mumkin. 2019 yilda korxonaning realizatsiya ko’rsatkichi 98 mln$ ga teng bo’ldi.Keyingi yillarda 118 mln va 134 mln$ tashkil etdi.Shu ko’rsatkichlarga asosan biz realizatsiya qilishda xaridorlar ulushi bozor segmentlariga asoslangan holda o’rta daraja deb baxoladik.Korxona ishlab chiqaryotgan mahsulotlari raqobatchi korxona mahsulotriga qaraganda sifatli bo’lib,xaridorlarni korxona maxsulotlaridan qoniqish darajasi xaridorlar tomonidan yuqori hisobladi.Biz bu parametrlarni baxolashda yuqori deb baxoladik. “Exclusive Milk”korxonasi so’ngi yillarda mahsulot ishlab chiqarishda resurslar yetkazib berishda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan to’siqlarni yengib o’tdi.Ya’ni sut mahsulotlarini ishlab chiqarishda “Exclusive Milk”o’zining fermer xo’jaligini tashkil qilib,nafaqat mahsulot ishlab chiqarishda rentabellikni oshirib qolmasdan,korxona o’zining ishlab chiqarayotgan mahsulot turini oshirishga erishdi. Strategiyani amalga oshirishdagi e’tibor beradigan jihatlarimiz yangi kompaniyalarning paydo bo'lishini monitoring qilish hisoblanadi. Mikro-joylarni almashtirishga qodir bo'lgan yangi mahsulotlarni kiritish. Kompaniya bilan iste'molchining aloqa muddati qaratilgan aktsiyalar o'tkazish. Mahsulot funksiya darajasini oshirish hisoblanadi. Korxonaning strategik ko’rsatkichlaring keying taxlilini biz PEST ananlizi orqali o’tkazdik.Bu taxlilning asosiy vazifasi korxona faolyatiga ta’sir ko’rsatadigan faktorlarni aniqlab, ularni qay darajada korxona ishlab chiqarish va sotish xajmiga ta’sir ko’rsatishini aniqlashdan iborat. Bu omillarni ta’sirlaridan kelib chiqib, korxonaga muvafaqiyat keltiradigan strategik rejalarni ishlab chiqish hisoblanadi.PEST analizda biz korxonana uchun mavjub yoki potensial risklarni keltirib chiqaradigan 5 ta faktorlarni ko’rib ularni korxona faolyatini belgilab beradigan strategik taxlilar o’tkazib, korxona yo’nalishlarini belgilab olamiz. PEST analizida birinchi o’tkazadigan taxlillarimiz davlat va xalxaro darajada bo’ladigan siyosiy omillarni ko’rib chiqamiz.Siyosiy omillarga soliqlar oshishi, davlatni tashqi siyosati va davlat tomonidan qo’yiladigan majburyatlarni oshishi kiradi. Biz PEST taxlili orqali “Exclusive Milk” korxonasi uchun strategic taxlilini o’tkazyatganimizda,siyosiy omillarni eksport baxolash tizimi orqali 5 balgacha baholaymiz va ularni o’rtachasini topamiz.Topilgan ko’rsatgichlarga asoslanib,siyosiy faktorlar qay darajada korxonaga ta’sir o’tkazishini aniqlaymiz. Analizni keying bosqichida biz muhim faktorlardan biri iqtisodiy omillarni o’rganib, strategic rejalashtirishi amalga oshiramiz.Iqtisodiy omillar, ya’ni inflatsiya, yangi raqobatchilarni paydo bo’lishi va mahsulot narxini tushishi kiradi. Biz jadvalda shu omillarni baxolab, ularni ta’sirini ko’rib chiqamiz. Biz bu omillarni taxlil qilganimizda biz hozirgi bozor sharoitlardan yuzga kelayotgan barqaror bo’lmagan talab va taklif muvozanatlariga asoslanib va tarmoqda mavjud raqiblardan kelib chiqib, biz bu faktorlarni baxolashda yuqori baxolab, korxona faolyatiga ta’sir darajasi yuqori hisoblanadi.O’rtacha ballar bu omillar uchun 4.6,4 va 4.6 baxoladik. Hozirgi O’zbekiston sharotidan kelib chiqib, biz ijtoiy-madaniy omillarga biz mahsulotimizga bo’lgan talab is’temolchilar tomonidan pasayib ketishi, axoli turmush darajasi pasayishi va axoli qatlamini o’zgarishini oldik.Is’temolchilardan bo’ladigan talabni pasayishi korxona faolyatiga ko’rsatadigan ta’siri yuqori bo’ladi. Biz 3 balli sistemada 3 ball berdik bu faktorga. O’tkazgan taxlilimizning so’nggi faktori bu hozirgi kunda korxonalar oldida ko’p harakat talab etadigan factor bu texnalogik omillar hisoblanadi.Texnalogik omillarga raqobatchilarni yangi texnika va texnalogiyalardan foydalanib ”Exclusive Milk” korxonasi ishlab chiqarayotgan mahsulotlarga yangi o’rnini bosuvchi tovarlarni paydo bo’lishi orqali,korxonamizni bozordagi ulushini kamayishi,mahsulotlarni suniylashishi va mahsulotni qayta ishlovchi korxonalarni bo’lishidir. Strategik tahlil o’tkazganimizda o’rnini bosuvchi tovarlar “Exclusive Milk”korxonasiga ta’siri yuqori(3 ball) boldi.Mahsulotni suniylashi esa korxonaga ta’siri o’rtacha ta’sirini aniqladik.Hozirgi kunda oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarish xajmini oshirish uchun mahsulotlarni suniylashishi darajasi ortib bormoqda.Ushbu omilni hisobga olib,bizni strategiyamizni takomillashtirish yo’li bu mahsulot ishlab chiqarishni categoriyalash,ya’ni axoli talabidan kelib chiqib ham tabiiy va tabiiy bo’lmagan mahsulotlarni ishlab chiqish.