Innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti d. A. Axatova

Tenglik - Finlyandiyadagi barcha maktablar o‘quvchilarga bir xil sharoit va 
bir xil ta’lim tizimini taqdim etadi.
Bepul ta’lim - bepul ta’lim berish bilan birgalikda o‘quvchilarga barcha 
o‘quv jihozlari va tushlik ham bepul taqdim etiladi. 
Individuallik – darslarni o‘zlashtirishi qiyin bo‘lgan o‘quvchilar bilan 
o‘qituvchilar yoki yaxshi o‘zlashtirgan o‘quvchilar alohida shug‘ullanishadi. 
Finlyandiyada o‘quvchilar qo‘shimcha darslarga qoldirilmaydi. 
Amaliylik – o‘quvchilarni imtihonga emas balki hayotga tayyorlash. 
Darslarda o‘quvchilar, masalan, viza kartadan qanday foydalanish, shartnomalar 
tuzish, saytlar yaratish, tikish, ovqat pishirish, marketing va sotuv kabi ishlar bilan 
shug‘ullanadilar. 
Ishonch va o‘qituvchilar salohiyati – barcha maktablardagi o‘qituvchilar 
magistratura darajasiga ega bo‘lishlari shart. O‘quvchilarga uy vazifasi deyarli 
berilmaydi, 
ota-onalar 
farzandlari 
bilan 
uyda 
shug‘ullanmaydi 
va 
o‘qituvchilarning o‘quvchilarni hayotga tayyorlashiga to‘liq ishonishadi. 
Ixtiyoriylik – dars jarayonida qay darajada ishtirok etish o‘quvchilar 
ixtiyorida. O‘qituvchilar o‘quvchilarni darsga qiziqtira olmasalar o‘quvchilar 
sinfni tark etishi yoki o‘zlari yoqtirgan boshqa biror mashg‘ulot bilan 
shug‘ullanishlari mumkin. 
Mustaqillik – fin ta’lim tizimida o‘qituvchilar o‘quvchilarni imkon qadar 
o‘zlari bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishlari kerakligiga yo‘naltiradi. Bilimlarni 
hayotda qanday tatbiq etish ko‘nikmalari amaliy mashg‘ulotlar yordamida 
shakllantiriladi. O‘quvchilarning har qanday fikrlari inobatga olinadi va qo‘llab 
quvvatlanadi.
Finlyandiya ta’limining muhim xususiyatlaridan yana biri shundaki, u 
barcha darajalarda, ya’ni maktabgacha ta’limdan oliy ta’limga qadar to‘liq bepul 
ta’lim olishni ta’minlaydi. Shuningdek, barcha o‘quv materiallari, darsliklar, 
sog‘liqni saqlash xizmatlari va maktabga qatnash transport xizmatlari ham bepul 
amalga oshiriladi hamda boshlang‘ich va o‘rta ta’limda barcha o‘quvchilarga 

---

489 
maktablarda bepul tushlik beriladi. Finlyandiyada o‘n yillik majburiy ta’lim 
davomida milliy imtihon yo‘q. Barcha maktablarda bir xil ta’lim beriladi, 
o‘quvchilar muvaffaqiyatiga qarab turli maktablarga birlashtirilmaydi va deyarli 
barcha o‘quvchilar uylari yaqinidagi maktabga borishadi. 
Finlyandiya ta’lim tizimi va jamiyati o‘qituvchilarning malakasiga tayanadi. 
Finlyandiya ta’limini baholash markazi ta’limdagi baholashni butun mamlakat 
bo‘ylab olib boradi. Baholashlarning asosiy maqsadi ta’lim sohasidagi manfaatdor 
tomonlarni tegishli fikr-mulohazalar bilan ta’minlashdir va ular o‘qituvchilarga 
tekshiruv tashriflarini o‘z ichiga olmaydi. 
Finlyandiya ta’lim tizimining muvaffaqiyati bir qancha omillar tizimidan 
tarkib topgan va bunda o‘qituvchilarning salohiyati ushbu tizimning eng muhim 
omili hisoblanadi.
Shuningdek, ta’limda teng sharoitlar, uzoq muddatli ta’lim siyosati, ishonch 
madaniyati va mustaqil ta’lim olish odatiga urg‘u berish bu muvaffaqiyatning 
boshqa sabablari hisoblanadi. O‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasidagi yuqori 
darajadagi hamkorlik ta’lim tizimining uzluksiz ishlashiga yordam beradi. 
Finlyandiya qirq yildan ziyod vaqt mobaynida keng qamrovli va uzoq 
muddatli ta’lim islohotini olib bormoqda. Finlyandiyaning muvaffaqiyati izchil va 
uzoq muddatli ta’lim islohoti bilan chambarchas bog‘liq. Ikkinchidan, Finlyandiya 
muvaffaqiyatining sabablarini o‘rganayotgan ko‘plab tadqiqotchilar, bir-biriga 
bog‘liq bo‘lgan turli xil omillarga asoslanishini ta’kidlaydilar. Ularni uch guruhga 
ajratish mumkin: o‘qituvchilar salohiyati, ta’lim siyosati va fin madaniyati bilan 
bog‘liq omillar. 
O‘qituvchilarning yuqori salohiyati birinchi navbatda o‘qituvchilarni 
tayyorlash bo‘yicha o‘qitish dasturlariga bog‘liqdir. Eng yaxshi o‘rta maktab 
bitiruvchilari bo‘lajak o‘qituvchi sifatida tanlab olinadi. Yuqori malakali 
o‘qituvchilar Finlyandiya ta’lim tizimi muvaffaqiyatiga ta’sir ko‘rsatadigan bosh 
omil deyish mumkin. 

---

490 
Bo‘lajak o‘qituvchilar uchun alohida o‘quv maktablari belgilanadi va ular 
odatda o‘quv vaqtlarining 10-15 foizini ushbu maktablarda o‘tkazadilar. O‘quv 
maktablari talaba-o‘qituvchilarga barcha kerakli o‘quv materiallari bilan 
ta’minlangan alohida xona ajratib beradilar. Talaba-o‘qituvchilar dars 
jarayonlarini kuzatish bilan birgalikda ta’lim jarayonida ham faol qatnashib, katta 
tajriba to‘plashadi hamda maktab jamoasi va o‘quvchilar ham ulardan juda 
foydali yordam olishadi. 
O‘qituvchilarning ta’lim tizimidagi moslashuvchanligi va mustaqilligi ham 
ta’lim sifatini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchilar malaka oshirish 
kursiga qo‘shilishni xohlasa, ma’muriyat ularni doimo qo‘llab-quvvatlaydi. 
O‘qituvchilardan faqatgina malaka oshirish dasturida o‘rgangan narsalarini 
maktabdagi boshqa o‘qituvchilar bilan bo‘lishishi so‘raladi.
Ikkinchi guruh sifatida qayd etilgan Finlyandiya ta’lim siyosatining to‘rtta 
muhim jihatiga e’tibor qaratish lozim. Ularga izchil va uzoq muddatli siyosat, 
bilimga asoslangan jamiyatga sodiqlik, ta’lim tengligi va mahalliy hokimiyatning 
ta’lim sohasidagi vakolatlarini kengaytirishlar kiradi. Mazkur to‘rtta jihat 1970- 
yillardan beri muvaffaqiyatli ta’lim islohoti asoslarini tashkil etdi, natijada kuchli 
ta’lim tizimi yaratildi.
Ta’lim siyosati bilan bog‘liq yana bir jihat - bu ta’lim muassasalariga 
nisbatan markaziy va mahalliy boshqaruvning balansidir. Qaror qabul qilish 
jarayonida mahalliy hokimiyat organlari, maktablar va o‘qituvchilar mustaqillikka 
ega, bu o‘z navbatida ularga o‘quv jarayonlarini samarali tashkil etish uchun katta 
mas’uliyat yuklaydi.
Uchinchi omillar guruhi sifatida fin madaniyati bilan bog‘liq omillar qayd 
etilgan. Bularning birinchisi - ishonch madaniyati, ya’ni ta’lim muassasalariga va 
xususan, o‘qituvchilarga bo‘lgan yuksak ishonch. Ikkinchisi – Finlyandiya 
jamiyatida va xalq madaniyatida o‘qituvchilik eng obro‘li va yuqori 
baholanadigan kasblardan biri hisoblanadi. 

---

491 
Ta’lim tizimi tomonidan beriladigan o‘qituvchilarning avtonomligi bu 
kasbni fin xalqi uchun yanada jozibali qiladi. O‘qituvchilar yuqori salohiyatga 
egaligi, shubhasiz, fin o‘quvchilari muvaffaqiyatining eng asosiy elementlaridan 
biridir. Maktab ma’muriyati va ota-onalar o‘qituvchilarning o‘z vazifasiga katta
mas’uliyat bilan yondashishlariga qattiq ishonadilar. Shuningdek, Finlyandiya 
ta’lim tizimida barchaning tenglik tamoyili juda qadrlanadi, alohida ehtiyojlari 
bo‘lgan o‘quvchilar uchun qo‘shimcha kuch va mablag‘ sarflanadi. 
Bundan tashqari, Finlyandiya muvaffaqiyatining sabablari haqida gapirar 
ekanmiz, ushbu yutuqning yana bir tomoni Finlyandiya ta’limida nimaga urg‘u 
berilsa PISA dasturidagi baholashlar ham aynan shular bilan chambarchas bog‘liq. 
Ya’ni o‘quvchilarga faqat bilim berish o‘rniga, savodxonlik qobiliyatlarini 
rivojlantirish Finlyandiya ta’limining markazida turadi, bu fin o‘quvchilariga 
PISA kabi savodxonlikka yo‘naltirilgan baholash tizimida ustunlik beradi.
O‘qituvchilarning yuqori salohiyatga ega ekanligi fin ta’lim 
muassasalarining muvaffaqiyatga erishishidagi navbatdagi eng muhim omillardan 
biri hisoblanadi. Sinf rahbarlari ham, fan o‘qituvchilari ham o‘qitadigan fan 
mazmunini juda yaxshi bilishadi va o‘quvchilarning sinflarda faol bo‘lishlari 
uchun turli xil o‘qitish metodikalaridan foydalanadilar. Shuningdek, ular 
bilimlarni tushuntirish uchun ko‘plab kundalik hayotiy misollardan 
foydalanadilar.
Bundan tashqari, fin jamiyatida mavjud yuqori saviyadagi kitobxonlik 
madaniyati ham o‘quvchilarning muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir qiladi. 
Finlyandiyada kutubxonalar tarmog‘i juda zich joylashgan va ular doimo gavjum.
Xulosa qilib aytganda, Finlyandiya ta’lim tizimining muvaffaqiyati fin xalqining 
qadriyatlari 
va 
madaniyat 
bilan 
chambarchas 
bog‘liq. 
Finlyandiya 
muvaffaqiyatidan saboq olish, ta’lim tizimini chuqur o‘rgangan holda undagi 
muhim jihatlarni o‘zimizgamoslashtirgan holda foydalanishimiz zarur. 

---

492