Innovatsiyalar vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
-02-13 - 2023-03-13 uchun O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o‘rnatilgan o‘zbek so‘mining xorijiy valyutalarga nisbatan rasmiy kurslari
Download 153.34 Kb.
|
O\'zbekiston Respublikasi valyuta siyosatining makroiqtisodiy tahlili
- Bu sahifa navigatsiya:
- Valyuta birliklari soni (036) Avstraliya dollari (036)
- Valyuta birliklari soni (032) Valyuta birliklari soni (784)
- Valyuta siyosati va tashqi savdoni takomillashtirish
2023-02-13 - 2023-03-13 uchun O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o‘rnatilgan o‘zbek so‘mining xorijiy valyutalarga nisbatan rasmiy kurslari
Eksportning ortishi, shuningdek, budjet ekspansiyasining ichki ishlab chiqarishga ijobiy ta’sirini to‘ldiradi. Shu bilan birga kapitalning mobilligi ortib borishi bilan kapital schyotining to‘lov balansi va valuta kursiga ta’siri kuchaya boradi. Kapitalning yuqori mobilligi sharoitida uning oqib kelishi sababli ro‘y bergan valuta kursining ko‘tarilishi tendensiyasi ustunlik qiladi. Bu eksportning qisqarishiga va savdo balansi taqchilligining ortishiga olib keladi. Kapitalning katta miqdorda oqib kelishi bu taqchillikni qoplash va to‘lov balansini muvozanatlashtirish imkonini beradi. Ammo budjet ekspansiyasining ishlab chiqarish hajmiga yakuniy ta’siri deyarli nolga teng bo‘ladi. Bunga kuchli siqib chiqarish samarasi mavjudligi, ya’ni xususiy investitsiyalarni foiz stavkasining oshishi orqali va eksportni almashinuv kursining oshishi orqali siqib chiqarilishi sabab bo‘ladi. Shunday qilib, pul siyosatining ichki daromadga aniq ijobiy ta’siridan farqli ravishda budjet-soliq siyosati kapitalning past mobilligi sharoitidagina samarali bo‘ladi. Xulosa yasab, pul va budjet – soliq siyosatining, tashqi balansni saqlab turgan holda ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko‘rsatishi nuqtai nazaridan, nisbiy samaradorligini baholashimiz mumkin. Ma’lumki, qayd qilingan valuta kursi sharoitida ichki monetar siyosat amalda “falajlangan” bo‘ladi va faqat budjet-soliq siyosatigina samara beradi. Va bu samara kapitalning mobilligi ortishi bilan ko‘payib boradi. Suzib yuruvchi valuta kursi sharoitida ichki ishlab chiqarish hajmiga, shubhasiz, kapitalning mobilligi qanday bo‘lishidan qat’iy nazar pul-kredit siyosati ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Valyuta siyosati va tashqi savdoni takomillashtirish Valuta va jahon valuta tizimi tushunchasi Xalqaro valuta munosabatlari pulning xalqaro to‘lov jarayoniga xizmat qilishi jarayonida vujudga keladi. U tashqi savdo bilan birga paydo bo‘ldi va rivojlanishning uzoq yo‘lini bosib o‘tdi. Tarix davomida jahon puli va xalqaro hisob-kitob shakllari o‘zgardi. Bir vaqtda valuta munosabatlari ahamiyati o‘sdi va ularning nisbatan mustaqil darajasi oshdi. Tovarlar, xizmatlar, kapitallar va ishchi kuchi harakati mamlakatdan mamlakatga ko‘chadigan pul massasalari oqimi yordamida amalga oshadi. Bu harakatni tartibga solish zarurligi xalqaro valuta tizimi va jahon valuta tizimlarining shakllanishiga olib keldi. Valuta – keng ma’noda mamlakat pul birligini (masalan, so‘m, dollar, marka, funt-sterling va hokazo) anglatadi. Qisqa ma’noda valuta atamasi chet davlatlarning pul belgisi ma’nosida qo‘llaniladi. Har bir milliy bozor xususiy milliy valuta tizimiga ega. Milliy valuta tizimi bazasida jahon bozori rivojlanishi natijasida tarkib topadigan va davlatlararo kelishuvlar bilan mustahkamlangan xalqaro valuta munosabatlarini tashkil qilish shakli bo‘lgan jahon valuta tizimi amal qiladi. Mamlakatlar o‘rtasida tovar va xizmatlar oqimi ko‘paygani sari pul vositalarini ayirboshlashi ham tobora oshib boradi, o‘zaro hisob-kitoblardagi nomutanosiblik muammolari yuzaga keladi. Bularning barchasi jahon valuta tizimining barpo etilishiga ob’ektiv shart-sharoitlar yaratadi. Uning maqsadi - mamlakatlar o‘rtasidagi barcha turdagi bitimlarni amalga oshirishni tartibga solishdan va shuningdek, bu ishlarni tezlashtirishdan iborat. Shunday qilib, jahon valuta tizimi - bu, xalqaro ayirboshlashning barcha shakllariga xizmat qilishga va ularning samarali rivojlanashini ta’minlashga qaratilgan mamlakatlar o‘rtasidagi valuta munosabatlarining yig‘indisidir. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi sifatida u quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Xalqaro bitimlarda foydalaniladigan to‘lov va kredit vositalarini (oltin, eng rivojlangan mamlakatlarning milliy valutalari, xalqaro pul birliklari); 2. Valuta kurslarini o‘rnatish va saqlab turish mexanizmini; 3. Valuta bozorining ishlash tartibini; 4. Xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirish tartib va qoidalarini; Valuta bozorini davlat tomonidan tartibga solish usullari Bozordagi talab va taklif ta’siri natijasida vaqti-vaqti bilan valuta kurslari o‘zgarib turadi. Davlat valuta kurslarini barqororlashtirish uchun valuta bozorining amal qilishiga bevosita yoki bilvosita aralashishi zarur. Buning bir qator usullari mavjud: 1.Zaxiralardan foydalanish. Valuta kursini mustahkamlashning ko‘proq qo‘llaniladigan usuli – rasmiy zaxiralar bilan bozorda manipulyasiya qilish hisoblanadi. O‘z-o‘zidan aniqki, valuta zaxiralari alohida mamlakatlar ixtiyoridagi chet mamlakatlar valutalarining zaxirasidir (Masalan, AQSH dollari, YEVRO va h.k.). 2. Savdo siyosati. Valuta bozoriga ta’sir ko‘rsatishning boshqa tadbirlariga savdo va moliyaviy oqimlar ustidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat qilishni kiritish mumkin. Masalan, AQSH dollarining etishmasligi sharoitida valuta kursini tegishli darajada importni cheklash hisobiga ushlab turish mumkin. Xususan import hajmi boj yoki import kvotalarini kiritish bilan qisqarishi mumkin. Boshqa tomondan mamlakat hukumati eksport uchun milliy ishlab chiqaruvchilarga subsidiya berib, shu orqali xorijiy valuta taklifini ko‘paytirishi mumkin. Bu tadbirlardan foydalanishda vujudga keladigan asosiy muammo shundan iboratki, u jahon savdosi hajmini qisqartiradi, uning tarkibini va savdo aloqalarini o‘zgartirib yuboradi, iqtisodiy maqsadga muvofiqlikning buzilishiga hissasini qo‘shadi. Buning oqibatlarini hisobga olmaslik mumkin emas. 3. Valuta nazorati. Boshqa muqobil variant valuta nazorati hisoblanadi. Valuta nazorati sharoitida hukumat milliy eksportyorlar olgan barcha tegishli chet el valutalarini davlatga sotish talabi bilan ularning etishmasligi muammosini hal qilishi mumkin. Keyin, hukumat o‘z navbatida chet el valutasining bu zaxirasini turli milliy importyorlar o‘rtasida taqsimlaydi. Shu yo‘l bilan hukumat milliy importni, milliy eksport hisobidan olingan chet el valutasi miqdoriga cheklaydi. Valuta nazorati tizimi bir qator kamchiliklarga ega. Birinchidan, savdo cheklashlari (boj, kvota, eksportga subsidiya) kabi valuta nazorati nisbiy ustunlik tamoiliga asoslangan xalqaro savdoning tarkib topgan aloqalarini buzadi. Ikkinchidan, etarli bo‘lmagan valuta resurslari ustidan valuta nazorati jarayoni, so‘zsiz, alohida importyorlarni kamsitilishi bilan bog‘liq. Uchinchidan, nazorat tadbirlari iste’molchining tanlash erkinligiga tajovuz qilish hisoblanadi. 4. Ichki makroiqtisodiy tartibga solish. Valuta kursi barqarorligini ushlab turishning oxirgi vositasi ichki soliq yoki pul siyosatidan shunday foydalanish hisoblanadiki, bunda tegishli chet el valutasining etishmasligi bartaraf qilinadi. Masalan, cheklovchi soliq va pul kredit siyosati tadbirlari mamlakat milliy daromadini boshqa bir davlat milliy daromadiga nisbatan pasaytiradi. Chunki, import miqyosi milliy daromad darajasiga to‘g‘ridanto‘g‘ri bog‘liq bo‘lib, bu o‘sha boshqa davlat buyumlariga va demak, xorijiy valutaga talabning cheklanishiga olib keladi. Download 153.34 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|