Inventarizatsiya


Download 38.18 Kb.
bet1/2
Sana03.12.2023
Hajmi38.18 Kb.
#1800627
  1   2


Inventarizatsiya
Buxgalteriya hisobida uning ma’lumotlari to’g’riligini, korxona aktivlarining haqiqiy holatini, moddiy javobgar shaxslarning o’z funksiyalarini sidqidildan, vijdonan bajarayotganligini, mulkning talon-taroj qilinmaganligini bilish maqsadida „inventarizatsiya" nomini olgan usul ishlatiladi.
O’zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi obyektlarini inventarizatsiya qilish tartibi maxsus 19-son BHMS „Inventarizatsiyani tashkil qilish va o’tkazish" bilan reglamentlashtirilgan. Ushbu standartga muvofiq inventarizatsiyaning quyidagi turlari mavjud:
Rejali inventarizatsiya — bu korxonaning moddiy javobgar shaxslarni navbatdagi mehnat ta’tiliga chiqarish rejasiga ko’ra o’tkaziladigan inventarizatsiya.
Rejadan tashqari inventarizatsiya — bu ko’zda tutilmagan hollarda, masalan favquloddagi hodisalar yuz berganda (o’g’rilik. toshqin va shu kabi hodisalar sodir bo’lganda) o’tkaziladigan inventarizatsiya.
Har bir byudjet tashkilotlarida har yili 1-yanvar holatiga bir moliya yili uchun tashkilot rahbari farmoyishi bilan doimiy inventarizatsiya komissiyasi tuziladi.
Inventarizatsiyaning xarakterli xususiyatlari:
• Inventarizatsiya to’satdan o’tkaziladi, ya’ni moddiy javobgar shaxs uni o’tkazilishi to ‘g’risida oldindan xabar topmasligi lozim.
• Inventarizatsiya rahbarning buyrug’i yoki farmoyishi bilan tasdiqlangan doimiy harakatdagi va ishchi inventarizatsiya komissiyalari tomonidan o’tkaziladi, ushbu komissiyaga moddiy javobgar shaxs albatta kiritiladi.
• Inventarizatsiya ma’lum muddatda o’tkaziladi, uning boshlanish va tugash vaqti buyruqda yoki farmoyishda ko’rsatilgan bo’lishi kerak.
• Inventarizatsiyani o’tkazish belgilangan tartibda va usullarda amalga oshiriladi.
• Inventarizatsiya natijalari maxsus sanoq va taqqoslash dalolatnomalari bilan rasmiylashtiriladi.
O’zbekiston Respublikasining BHMSlariga muvofiq korxona aktivlarini rejali inventarizatsiya qilishda quyidagi muddatlar belgilangan:

Inventarizatsiya obyekti

Inventarizatsiyani o’tkazish muddatlari

Qaysi BHMSga muvofiq

Asosiy vositalar

ikki yilda bir marta yillik hisobot oldidan

5 - son BHMS
19 - son BHMS

Kutubxona fondi

Besh yilda bir marta

5- son BHMS,
19 - son BHMS

Tovar-moddiy boyliklar (yoqilg’i, oziq-ovqatlar, qimmatbaho metallardan tashqari)

Yiliga kamida bir marta

4- son BHMS
19 - son BHMS

Yoqilg’i, oziq-ovqatlar

Har chorakda

4- son BHMS
19 - son BHMS

Qimmatbaho metallar

Tarmoq yo’riqnomasiga muvofiq belgilangan muddatlarda

Maxsus yo’riqnoma

Pul mablag’lari, pulli ekvivalentlar va hujjatlar

Har oyda bir marta

12- son BHMS,
19 - son BHMS

Hisob-kitoblar

Bir marta, yillik hisobot oldidan

19 - son BHMS

Inventarizatsiya natijasida hisob ma’lumotlaridan chetlanishlar aniqlanishi mumkin. Bunday chetlanishlarga kamomad va ortiqchalarni kiritish mumkin. Aniqlangan kamomadlarning belgilangan me’yorlardan tashqarisi moddiy javobgar shaxslardan qonun doirasida undirilib olinadi. Aniqlangan ortiqchalar korxonaning daromadiga olinadi.
Inventarlashning asosiy maqsadi mol-mulkning haqiqatda mavjudligini aniqlash, buxgalteriya hisobi ma’lumotlari realligi, majburiyatlar hisobda to’g’ri aks ettirilganligini tekshirish.
Joylashgan yeri va barcha turdagi moliyaviy majburiyatlaridan qat’iy nazar, xo’jalik yurituvchi subyektning barcha mol-mulki inventarlanishi kerak.
Mol-mulkni inventarlash uning joylashgan yeri va moddiy javobgar shaxs bo'yicha o’tkaziladi. Korxonalar va tashkilotlarning mol-mulki hamda moliyaviy majburiyatlarini inventarizatsiyalashni o’tkazish va ularning natijalarini rasmiylashtirish tartibi 19-son BHMS da belgilangan.
Quyidagi hollarda inventarlash о’tkazilishi shart:
mol-mulk ijaraga berilganda, sotib olinganda, sotilganda, shuningdek, davlat korxonasi o’zgartirilgan (davlat tasarrufidan chiqarilgan) chog'da qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda;
yillik moliyaviy hisobotni tuzish oldidan, inventarlash hisobot yilining 1 oktyabridan kechiktirmay o’tkaziladigan mol-mulkdan tashqari. 4-son “Tovar-moddiy zaxiralar” deb nomlangan BHMSga binoan tovar-moddiy zaxiralar bir yilda kamida bir marta, 5-Son “Asosiy vositalar” BHMSga muvofiq asosiy vositalar ikki yilda kamida bir marta, kutubxona fondlari esa besh yilda bir marta inventarlanadi.
Pul mablag’lari, pul hujjatlari, boyliklar va qat’iy hisobdagi blanklar oyda bir marta, yonilg’i-moylash materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari - har chorakda, qimmatbaho metallar - tarmoq yo’riqnomalariga muvofiq inventarlanadi.
Ayrim joylar va mavsumiy tusda ishlaydigan korxonalarda ishlab chiqarish zaxiralari eng kam miqdorda qolganda quyidagi hollarda inventarlanadi:

moddiy javobgar shaxslar almashganda (ishlami qabul qilish - topshirish kunida);

  • o’g’irlik yoki suiste’mol, shuningdek, boyliklarni ishdan chiqarish faktlari aniqlanganda;

  • tabiiy ofatlar, yong’inlar, falokatlar yoki g’ayritabiiy sharoitlar yuzaga keltirgan boshqa favqulodda vaziyatlar yuz berganda;

  • xo’jalik yurituvchi subyekt tugatilganda (qayta tashkil etilganda) tugatish (ajratish) balansini tuzish oldidan va qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollarda.

Umumiy (jamoaviy) moddiy javobgarlik sharoitida inventarlash jamoa rahbari o’zgarganda, jamoadan uning ellik foizdan ortiq a’zolari chiqib ketganda, shuningdek jamoaning bitta yoki bir nechta a’zosi talabi bilan o’tkaziladi.
Inventarlashni o’tkazish uchun xo’jalik yurituvchi subyektlarda tarkibida:
xo’jalik yurituvchi subyekt rahbari yoki uning o’rinbosari (komissiya raisi);
bosh buxgalter;
boshqa mutaxassislar (muhandislar, iqtisodchilar, texniklar va hokazolar) bo’lgan doimiy ishlaydigan inventarlash komissiyalari tuziladi.
Inventarlash komissiyasi tarkibiga xo’jalik yurituvchi subyektning ichki audit vakillari kiritilishi mumkin.
Ishlar hajmi katta bo’lganda mol-mulk va moliyaviy majburiyatlarni inventarlashni bir vaqtda o’tkazish uchun tarkibida:
inventarlashni tayinlagan xo’jalik yurituvchi subyekt rahbarining vakili (komissiya raisi);
mutaxassislar: tovarshunos, muhandis, texnolog, mexanik, ish yurituvchi, iqtisodchi, buxgalteriya xodimi va boshqalar bo’lgan ishchi inventarlash komissiyalari tuziladi.
Komissiya tarkibiga inventarlanayotgan boyliklar, narxlar va birlamchi hisobni yaxshi biladigan tajribali xodimlar kiritilishi kerak.
Birgina moddiy javobgar shaxslarda xuddi shu xodimni ketma-ket ikki marta ishchi inventarlash komissiyasining raisi qilib tayinlash taqiqlanadi.
Doimiy ishlaydigan va ishchi inventarlash komissiyalarining shaxsiy tarkibini xo’jalik yurituvchi subyekt rahbari tasdiqlaydi (1- ilovaga binoan buyruq, qaror, farmoyish).
Inventarlashni o’tkazish chog’ida komissiyaning aqalli bitta a’zosi yo’q bo’lsa, bu hol inventarlash natijalarini haqiqiy emas, deb topish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Doimiy ishlaydigan inventarlash komissiyalari:
boyliklar saqlanishini ta’minlashga doir profilaktika ishlarini o’tkazadi, zarurat bo’lganda o’z majlislarida boyliklaming saqlanishi masalalari bo’yicha sex, bo’lim, shu’balar rahbarlarining axborotlarini tinglaydi;
inventarlash o’tkazilishini tashkil etadi va ishchi inventarlash komissiyalari a’zolariga yo’l-yo’riq beradi;
inventarlash to’g’ri o’tkazilganini nazorat tariqasida tekshiruvlami amalga oshiradi, shuningdek, inventarlashlar orasidagi davrda saqlash va qayta ishlash joylarida tovar-moddiy boyliklarni tanlab inventarlashdan o’tkazadi;
inventarlash natijalari to’g’ri chiqarilganini, bazalar, omborlar, omborxonalar, sexlar, qurilish uchastkalari va boshqa saqlash joylarida
boyliklarni qayta navlarga ajratish bo’yicha takliflar asosli ekanligini tekshiradi;
zarur hollarda (inventarlashni o'tkazish qoidalari jiddiy buzilganligi aniqlangan va boshqa hollarda) xo’jalik yurituvchi subyekt rahbarining topshirig’iga binoan takroriy yalpi inventarlashlami o’tkazadi;
boyliklar kamomadi yoki ularni shikastlashga, shuningdek, boshqa buzilishlarga yo’l qo’ygan shaxslardan olingan tushuntirishlarni ko’rib chiqadi va aniqlangan kamomadlar hamda boyliklarni shikastlashdan ko’rilgan talafotlami bir izga solish tartibi to’g’risida taklif beradilar.

Download 38.18 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling