Ionlovchi nurlanishning biologik ta’siri Nur kasalligi O’tkir nur kasalligi

Surunkali nur kasalligi
Surunkali nur kasalligi. O’tkir nur kasalligidan farq qilgan holda surunkali nur xastaligi odam tanasiga nurning uzoq vaqt ta'sir etishidan kelib chiqadi. Surunkaln nur kasalligi harbiy holatlarda ham, nur bilan ishlovchilar ehtiyot choralarini ko’rmaganlarida ham kelib chiqishi mumkin.
Kasallik belgilari. Surunkali nur kasalligi belgilari nurning miqdoriga, uning tanada qay tarzda tarqalganiga va inson organizmining nurlar ta'siriga naqadar sezgirligiga bog’liq. Shu munosabat bilan hozirgi paytda surunkali nurlanish nurning organizmga ta'siriga kura uch davrga bulinadi.
Birinchi davr nurning tanaga uzoq vaqt mobaynida bir xil ta'sir o’tishi bilan ifodalanadi.
Ikkinchi davr nurning ham tashqaridan, ham odam ichiga tushib ta'sir etish qollarini o’z ichiga olib, bunda nur aloqida bir a'zoga mahalliy ta'sir kursatishi mumkin.
Uchinchi davr umumiy va mahalliy nurlanishlardan iborat turlarni ua o’z ichiga oladi.
Surunkali nur kasallignda tanadan o’tgan nur miqdori bilan kasallikning nechoqli og’ir o’tishi o’rtasidagi munosabat aniqlanmagan. Taxminan 1-1,5 grey nur olgan odamda xastalik belgilari yaqqol sezilmasa, 4-5 grey nur olgan bemorlarda nur kasalligining og’ir kechishi ko’zatiladi, degan fikrlar mavjud. Surunkali nur kasalligi bemor umumiy ahvolining yomonlashuvi bilan boshlanadi.
Bunda: 1) vegetativ va markaziy asab majmuasidagi o’zgarishlar (uyqu bo’zilishi va xotira pasayishi bilan kechadigan nevroz, ko’p terlash va h.k.
2) EKG da tishlar voltajining pasayyshi, qon bosimi tushib ketishi, bradikardiya bilan kechadigan yurak va tomirlar yetishmovchiligi;
3) jigarning kattalashishi, teri va ko’z oining sarqayishi;
4) sochlar tukilishi, tirnoqlar yupqalashishi, terinikg qurishi va po’st tashlashi;
5) qon tarknbidagi o’zgarishlar;
6) teri osti va shilliq qavatlarga qon quyilishi ko’zatiladi.
Kasallikning yengil turida (I darajali surunkali nur kasalligi) yuqorida ko’rib o’tilgan o’zgarishlarni ko’ramiz. Qon tarkibida leykositlar soni o’zgarib turadi. Bunda leykositlar soni kamaya borib (3109/l gacha), neytrofillar ozayib, limfochktlar soni oshishini ko’zatish mumkin. Kasallikning bu turi yengil kechib, bemorlar ikkinchi oy oxiriga borib soqayib ketadilar. Kasallikning o’rtacha og’ir turida ham kasallik belgilari xilma-xil bo’ladi. Asteniyaga xos belgilar va tomirlar distoniyasidan tashqari, teri ostiga qon quyilishi, ichki a'zolar faoliyati bo’zilishi va moddalar almashinuvi izdan chiqishini kurish mumknn. Qon tarkibidagi eritrositlar (3,5-2Yu'2 l) va gemoglobin miqdori kamayadi. Leykositlar va trombositlar soni ham keskin kamayib ketadi. Shu munosabat bilan bemorlar teri ostiga qon quyilishi, milk, burundan, ayollar bachadonidan qon ketishidan shikoyat qiladilar. Turli xil trofik o’zgarishlar yo’z berib, suyaklar zirqiraydi. Yurak sohasida og’riq paydo bo’lib, yurak sekin ura boshlaydi (bradikardiya).
Kasallik yillab davom etadi va qattiq charchash, infeksiyalar ta'sirida zo’rayib turadi. Bunday bemorlar ko’p marotaba davolanishlari kerak. Ko’pincha shundan so’ng ham bemor darddan to’la sog’ayib ketmaydi. Surunkali nur kasalligining og’ir turida qon quyilish, qon ishlab chiqaruvchi a'zolar faoliyatining keskin yomonlashishi, markaziy asab tizimi va ichki a'zolarda qaytmas jarayonlar kechishi, yuqumli asoratlar xuruj qilishi ko’zatiladi. Og’ir kamqonlik, leykositlar sonining keskin kamayib, granulositlar qonda yuqolib ketishi va trombositopeniya yo’zaga keladi. Kasallik shiddat bilan kechib, ko’pincha qon quyilishi yoki yuqumli asoratlar tufayli bemor o’limi bilan tugaydi. Ayrim hollarda qon tarkibi va bemorning umumiy ahvoli sal yaxshilapishi bilan ifodalanadigan to’liq bo’lmagan remissiya kuzatiladi.
Kasallikni davolash va oldini olish. Kasallikning oldini olish uchun nur bilan ishlanadigan joylarda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish zarur. Bunday joylarda inson organizmiga ta'sir etishi mumkin bo’lgan nur miqdori nazorat etib borilishi lozim. Kasallikka to’liq davo qilinishi zarur. Surunkali nur kasallygining yengil turida quvvatga kirgizadigan va nerv faoliyatini yaxshilaydigan doridarmonlar (jenshen, limonnik, eleuterokokk va boshqalar), vitaminlar, kichik trankvilizatorlar tayinlanadi. Kasallikning o’rtacha og’ir turida yuqoridagi dori-darmonlardan tashqari, markaziy nerv sistemasi faoliyatini yaxshilovchi, qon va leykositlar ishlab chiqarilishini maromga soluvchi, qon quyulishini to’xtatuvchi dorilar, antibiotiklar, qon va uning tarkibiy qismlari qo’llanadi. Surunkali nur kasalligining og’ir turiga uzoq vaqt chidam va qat'iylik bilan davo qilish zarur. Bunda asosiy e'tibor qon holatini yaxshilashga (eritrositlar, leykositlar va trombositlarni qonga yuborish),. yuqumli asoratlarga qarshi kurashga (bakteriyalarga qiron keltiruvchi dorilar, gammaglobulin va b. q.) qaratiladi.