I(q-q). indd

1. Vodorod ham karbonat angidridi molekulalari’ni’n’ 0°C dag’i’ wortasha 
kvadratli’q tezliklerin ani’qlan’.
2. Vodorod ham karbonat angidridi molekulalari’ni’n’ 0°C dag’i’ wortasha 
kinetikali’q energiyasi’n tabi’n’.
3. I’di’stag’i’ gazdi’n’ absolyut temperaturasi’ to’rt yese ko’beygende wondag’i’ 
molekulalardi’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ ha’m wortasha kvadratli’q 
tezligi qanday wo’zgeredi?
4. Yeger kislorod ha’m vodorod gazlari’ni’n’ temperaturalari’ birdey bolsa, kis-
lorod molekulasi’ni’n’ wortasha kvadratli’q tezligi vodorod molekulasi’ni’n’ 
wortasha kvadratli’q tezliginen neshe yese kishi?
−
v
kv 
=
m/s
≈ 533 m/s.
3·8,31·1233
0,108
−
Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

21
I BAP BOYI’NSHA KEREKLI JUWMAQLAR
● 
Zatti’n’ du’zilisi’ni’n’ molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ tayanatug’i’n faktor-
lari’:
1. Zatlar bo’lekshelerden – atom ha’m molekulalardan du’zilgen.
2. Atom ham molekulalar toqtawsi’z ha’m ta’rtipsiz qozg’aladi’.
3. Atom ham molekulalar wo’z ara ta’sirlesedi.
● 
Suyi’qli’q yamasa gazlarda bo’lekshenin’ toqtawsi’z ha’m ta’rtipsiz qozg’ali’si’ 
xoatikali’q qozg’ali’s dep ataladi’
● 
Molekulalardi’n’ wo’lshemi 10
-10
– 10
-8
m ta’rtipte boladi’.
● 
Molekulalardi’n’ koncentraciyasi’: suyi’q ha’m qatti’ hali’ndag’i’ zatlar ushi’n 
10
27
–10
30
m
-3
, gazlar ushi’n 10
27
m
-3
ke shekem (normal jag’daydag’i’ hawa 
ushi’n 2,7·10
25
m
-3
)di quraydi’.
● 
Molekulani’n’ massasi’ 10
-27
–10
-25
kg a’tirapi’nda boladi’.
● 
Massani’n’ atom birligi (m.a.b.) yetip uglerod atomi’ 
12
C massasi’ni’n’ 1/12 
bo’legi qabi’l yetilgen. Bunda: 1 m.a.b. = 1,66·10
-27
kg.
● 
Zatti’n’ molekulasi’ massasi’ni’n’ m.a.b. de ko’rsetilgen ma’nisi sali’sti’rmali’ 
molekulyar massa dep ataladi’ ha’m M
r
menen belgilenedi.
● 
1 mol – zatti’n’ sonday mug’dari’, wondag’i’ molekulalar sani’ 12 g 
uglerodtag’i’ atomlardi’n’ sani’na ten’.
● 
1 mol zattag’i’ molekulalar sani’ Avogadro turaqli’si’ dep ataladi’ ha’m N
A
menen belgilenedi. Bunda: N
A
= 6,02·10
23
mol
-1
.
● 
1 mol zatti’n’ massasi’na molyar massa dep ataladi’ ha’m M ha’ribi menen 
belgilenedi.
● 
Molekulalari’ bir-biri menen wo’z ara ta’sirlespeytug’i’n ha’mde materiyalli’q 
noqatlar dep qaralatug’i’n gaz ideal gaz dep ataladi’.
● 
Ideal gazdi’n’ basi’mi’ ko’lem birligindegi molekulalardi’n’ wortasha 
kinetikali’q energiyasi’ni’n’ u’shten yeki bo’legine ten’, yag’ni’y:
Bul ideal gaz molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ni’n’ tiykarg’i’ ten’lemesi 
boli’p yesaplanadi’.
● 
Temperatura – zatti’n’ ji’lli’li’q hali’n mug’dar ta’repinen ani’qlaytugi’n 
fi zikali’q shama.
● 
Bolcman turaqli’si’ molekulalardi’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ ha’m 
temperaturasi’ arasi’nda wo’tiw koeffi cientin ko’rsetedi. Woni’n’ ma’nisi: 
k = 1,38·10
-23
Dj/K.
● 
Ideal gazdi’n’ basi’mi’ gaz molekulalari’ni’n’ koncentraciyasi’na ha’m 
temperaturag’a tuwri’ proporcional boladi’, yag’ni’y: p = nkT.
● 
Absolyut nol temperatura mu’mkin bolg’an yen’ to’men temperatura boli’p, 
bunday temperaturada zatti’n’ molekulalari’ni’n’ qozg’ali’si’ toqtaydi’.
● 
Temperaturani’n’ Celsiy shkalasi’nan Kelvin shkalasi’na wo’tiw formulasi’ 
to’mendegishe boladi’: T = t + 273.
● 
Molekulalardin ji’lli’li’q qozgali’si’ni’n’ wortasha kvadratli’q tezligi: 
3RT
.
М
−
v
kv
=
6
2
3
p =
 nE
k
.
−