I(q-q). indd

Temperaturani’n’ molekulyar-kinetikali’q mag’anasi’
Bir stakang’a ji’lli’, yekinshi stakang’a suwi’q suw 
alayi’q. Ji’lli’ suw molekulalari’ni’n’ wortasha tezligi suwi’q 
8-su’wret
Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

17
suw molekulalari’ni’n’ wortasha tezliginen u’lken boladi’. 
Stakanlardag’i’ ji’lli’ ha’m suwi’q suwdi’ aralasti’rsaq, 
soqli’gi’si’wlar waqti’nda tez qozg’ali’p ati’rg’an 
molekulalardi’n’ tezlikleri azayadi’, a’ste qozg’ali’p 
ati’rg’an molekulalardi’n’ tezlikleri bolsa ko’beyedi. 
Waqi’tti’n’ wo’tiwi menen suwi’q ha’m ji’lli’ suw 
molekulalari’ni’n’ wortasha tezlikleri ten’lesip baradi’.
Molekulalardi’n’ kinetikali’q energiyasi’ wolardi’n’ 
tezliklerinin’ kvadrati’na proporcional. Sol sebepli ha’r 
tu’rli tezliktegi molekulalar soqli’g’i’sqanda wo’z ara 
energiya almasadi’. Ji’lli’li’q ten’ salmaqli’g’i’ payda 
bolg’anda molekulalardi’n’ wortasha kinetikali’q ener-
giyasi’ belgili bir sha’mag’a iye boladi’.
Makroskopiyali’q ko’z qarastan temperatura zatti’n’ 
ji’lli’li’q hali’ni’n’ mug’darli’q wo’lshewi yekenligin 
ko’rdik. Tap sonday, molekulyar-kinetikali’q ko’z-
qarastan zatti’n’ ji’lli’li’q hali’ni’n’ mug’darli’q wo’lshewi 
molekulalardi’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ 
boli’p yesaplanadi’.
Temperatura ha’m molekulalardi’n’ wortasha 
kinetikali’q energiyasi’ bir ma’nis – zatti’n’ 
ji’lli’li’q hali’ni’n’ yeki tu’rli ko’rinisi boli’p 
yesaplanadi. Wolar masshtablari’ ha’m wo’lshew 
birlikleri menen g’ana pari’qlani’wshi’ fi zikali’q 
sha’malar boli’p yesaplanadi’. 
Temperatura ha’m molekulalardi’n’ wortasha kineti-
kali’q energiyasi’ arasi’ndag’i’ baylani’s to’mendegishe 
ko’rsetiledi:
bunda k = 1,38·10
-23
Dj/K – Bolcman turaqli’si’.