I(q-q). indd

I bap. Zatti’n’ du’zilisinin’ molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ tiykarlari’i’

---

16
Bunday shkala 1742-ji’li’ shved ali’mi’ A. Celsiy ta’re-
pinen usi’ni’lg’an ha’m wol temperaturani’n’ Celsiy shkalasi’ 
dep ataladi’.
Celsiy shkalasi’nda wo’lshengen temperatura °C 
formasi’nda belgilenedi ha’m «gradus celsiy» dep 
woqi’ladi’.
Termometr ha’r tu’rli da’rejelengen boladi’. Mi’sali’, 
suwdi’n’ temperaturasi’n wo’lsheytug’i’n termometrler 0°C 
dan 100°C g’a shekem, adam temperaturasi’n wolsheytug’i’n 
medicinali’q termometr 35°C dan 42°C g’a shekem, hawa 
temperaturasi’n wo’lsheytug’i’n termometr bolsa, a’dette, 
–20°C dan 50°C g’a shekem da’rejelengen boladi’.
Absolyut temperatura
Turmi’sta tiykari’nan Celsiy shkalasi’nda ko’rsetiletug’i’n 
t temperatura qollani’ladi’. Biraq zatlardag’i’ ji’lli’li’q 
qubi’li’slari’n u’yrengende absolyut temperatura dep 
atalatug’i’n T ha’ribi menen belgilenetug’i’n temperaturadan 
paydalani’ladi’.
Absolyut nol temperatura mu’mkin bolg’an yen’ 
to’men temperatura boli’p, bunday temperatura-
da zat molekulalari’ni’n’ qozg’ali’si’ toqtaydi’. 
Kelvin ta’repinen 1848-ji’li’ usi’ni’lg’an absolyut tem-
peratura shkalasi’ Kelvin shkalasi’ dep ataladi’. Wonda T 
temperatura kelvin (1 K) yesabi’nda wo’lshenedi. Kelvin 
shkalasi’nda ali’ng’an temperatura birliginin’ ma’nisi Cel-
siy shkalasi’ndag’i’ ma’niske ten’ yetip ali’ng’an. Celsiy 
shkalasi’nda wo’lshengende absolyut nol temperatura – 
273,15°C g’a ten’ yekenligi ani’qlandi’. Bul demek, t = 0°C 
da T = 273,15 К boladi’. Yeger 273,15 К ni’ pu’tinlep 273 
K dep alsaq, Celsiy shkalasi’nan Kelvin shkalasi’na wo’tiw 
formulasi’n to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin: 
T = t + 273.
(1)
Temperaturani’n’ Celsiy ha’m Kelvin shkalalari’ arasi’n-
dag’i’ baylani’s diagrammasi’ 9-su’wrette ko’rsetilgen.