I(q-q). indd

Amorf denelerdin’ fi zikali’q qa’siyetleri barli’q bag’darlarda 
birdey boladi’. Denenin’ fi zikali’q qa’siyetleri woni’n’ ishki 
bag’darlari’na baylani’sli’ bolmasli’g’i’ izotropiya dep ataladi’. 
Amorf deneler izotrop qa’siyetke iye.
Yunan tilinde izos so’zi birdey degen ma’nisti 
bildiredi.
Si’rtqi’ ta’sir asti’nda amorf deneler de qatti’ 
denelerdey si’ni’wshi’, ha’m suyi’qli’qlarday 
ag’i’wshi’ boladi’. Amorf deneni ku’sh penen ursa, 
wol bo’leklenedi. Biraq ku’shler uzaq ta’sir yetse, 
amorf dene sezilerli da’rejede ag’adi’. Mi’sali’, 
smola bo’lekshesi qatti’ bet ju’zinde a’ste-aqi’ri’n 
IV bap. Qatti’ denelerdin’ qa’siyetleri

---

60
ag’i’p jayi’li’p baradi’. Shiyshe de belgili da’rejede ag’adi’. Mi’sali’, uzaq 
waqi’t vertikal halda turg’an tereze aynasi’ni’n’ qali’n’li’g’i’ wo’lshengende, 
woni’n’ to’mengi bo’limi qali’n’lasi’p qalg’anli’g’i’ ani’qlang’an.
Kristall deneler ani’q yeriw temperaturasi’na iye boladi’. Biraq amorf 
deneler ani’q yeriw temperaturasi’na iye emes. Wolar qi’zdi’ri’lg’anda 
aldi’n jumsaq boli’p, keyin a’ste suyi’qli’qqa wo’tip baradi’. 
Beruniy – mineral tani’wshi’ ali’m
Qatti’ denelerdin’, a’sirese, qi’mbat bahali’ taslardi’n’, ha’r tu’rli 
metallardi’n’ qa’siyetlerin biliw ayyemnen adamlardi’ qi’zi’qti’ri’p kelgen. 
X–XI asirlerde jasag’an ulli’ babami’z A’biw Rayxan Beruniy qi’mbat ba-
hali’ taslardi’n’, ha’r tu’rli metallardi’n’ qa’siyetlerin u’yreniwde de u’lken 
jumi’slar ali’p barg’an 
Beruniy qi’mbat bahali’ taslardi’n’ ren’in, ji’lti’raqli’g’i’n su’wretlep 
berdi, qatti’li’g’i’n, magnit ha’m elektr qa’siyetlerin baqladi’. Minerallardi’ 
ta’riyiplewde wo’zi jaratqan asbaplardan paydalani’p, 50 den arti’q zatti’n’ 
sali’sti’rmali’ awi’rli’g’i’n ani’qladi’, qa’siyetlerin u’yrendi. Bul tarawdag’i’ 
izertlew jumi’slari’n Beruniy wo’zinin’ «Mineralogiya» shi’g’armasi’nda 
jazi’p qaldi’rdi’. Beruniydin’ mineralogiya tarawi’ndag’i’ jumi’slari’n 
woni’n’ sha’kirti Abdurahman Hozin dawam yettirdi.