I(q-q). indd

IV bap. Qatti’ denelerdin’ qa’siyetleri

---

62
Ta’jiriybede ko’rsetilgenindey, sterjennin’ sali’sti’rmali’ uzayi’wi’ 
ε 
deformaciyalawshi’ ku’sh F ke tuwri’ proporcional, sterjennin’ kese kesi’mi 
S keri proporcional boladi’, yag’ni’y:
Deformaciyalawshi’ ku’shtin’ dene kese kesiminin’ betine 
qatnasi’ menen wo’lshenetug’i’n shama menen mexanikali’q 
kernew (σ) dep ataladi’.
Yagni’y:
yamasa
σ 
= E
ε,
bunda E – serppelilik moduli yamasa Yung moduli dep ataladi’. σ ha’m 
E N/m
2
ta yamasa paskal (Pa) da wo’lshenedi. 
(3) formula Guk ni’zami’n ko’rsetedi. Bul formuladag’i’ sha’rt 
wori’nlansa, wonday deformaciya serppeli deformaciya boladi’.
Yung moduli E kishi deformaciyalar bolg’anda materialdi’n’ serppelilik 
qa’siyetin ko’rsetedi. E qansha u’lken bolsa, material sonsha az deformaci-
yalanadi’. Mi’sali’, xrom-nikelli polat ushi’n E = 2,1·10
11
Pa, alyuminiy 
ushi’n bolsa E = 7·10
10
Pa.
Ma’seleni sheshiw u’lgisi
Diametri 2 sm bolg’an polat sterjen 3,14·10
5
N ku’sh penen qi’si’lg’anda 
woni’n’ sali’sti’rmali’ qi’sqari’wi’ nege ten’ boladi’? Sterjen materiali’ni’n’ Yung 
moduli 2·10
11
Pa g’a ten’.
 Berilgeni: Formulasi’: Esaplaw: 
d = 2 sm = 2·10
-2 
m;
F = 3,14·10
5 
N;
E = 2·10
11
Pa.
Tabi’w kerek:
ε – ? Juwabi’: ε = 0,5%.
1. Deformaciya dep nege ayti’ladi’?
2. Serppeli deformaciyani’n’ plastik deformaciyadan ayi’rmashi’li’g’i’ neden 
ibarat? Serppeli ha’m plastik denelerge mi’sallar keltirin’.