I(q-q). indd

yeki wortali’q shegarasi’na nurdi’n’ 
tu’siw noqati’nan wo’tkizilgen per-
pendikulyar bir tegislikte jatadi’.
2. Shag’i’li’si’w mu’yeshi γ tu’siw 
mu’yeshi α g’a ten’.
Yag’ni’y:
α = γ.
Jalpaq ayna arqali’ bir na’rsenin’ aynadag’i’ 
su’wretin ko’riw jaqti’li’qti’n’ shag’i’li’si’w 
ni’zami’na tiykarlang’an (49-su’wret).
Jaqti’li’qti’n’ si’ni’w ni’zami’
Jaqti’li’q nuri’ni’n’ da’stesi shiyshe, suw ha’m 
basqa mo’ldir zatlardi’n’ betinende shag’i’li’sadi’ 
ha’m si’ni’p yekinshi wortali’qqa wo’tedi. Yeki 
wortali’q shegarasi’nda nurdi’n’ si’ni’wi’ to’mendegi 
si’ni’w ni’zami’na boysi’nadi’ (50-su’wret): 
1. Tu’siwshi nur, si’ng’an nur ha’m yeki wortali’q shegarasi’na 
nurdi’n’ tu’siw noqati’nan wo’tkizilgen perpendikulyar bir 
tegislikte jatadi’.
2. Tu’siw mu’yeshi sinusi’ni’n’ si’ni’w mu’yeshi sinusi’na 
qatnasi’ berilgen yeki wortali’q ushi’n wo’zgermeytug’i’n 
shama boli’p yesaplanadi’.
Bul wo’zgermeytug’i’n shamani’n’ yekinshi wortali’qti’n’ birinshi 
wortali’qqa sali’sti’rg’anda sali’sti’rmali’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi dep 
ataladi’ ha’m to’mendegishe ko’rsetiledi:
bunda α – nurdi’n’ tu’siw mu’yeshi, β – nurdi’n’ si’ni’w mu’yeshi.
Ko’p jag’daylarda sali’sti’rmali’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi worni’na 
absolyut nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi qollani’ladi’. Zattin absolyut nur 
si’ndi’ri’w ko’rsetkishi n to’mendegishe ko’rsetiledi:
bunda c = 3·10
8
m/s – jaqti’li’qti’n’ vakuumdag’i’ tezligi, 
v – jaqti’li’qti’n’ 
berilgen zattag’i’ tezligi. Jaqti’li’qti’n’ ayi’ri’m zatlardag’i’ tezligi (
v) 
(2)
sin 
α
sin 
β
n
21
= ,
v
c
n 
=
; 
(3)

---

83