I(q-q). indd

Soni’n’ menen birge ta’biyatta yeki fundamental wo’z ara 
ta’sir – gravitacion ha’m elektromagnitlik wo’z ara ta’siri bar 
yekenligi ayti’p wo’tildi.
Du’nyani’n’ ha’zirgi zaman fi zikali’q qubi’li’si’
XIX a’sirdin’ aqi’rlari’ ha’m XX a’sirdin’ baslari’na kelip atom fi zikasi’ 
tarawi’ndag’i’ izertlewler, elektromagnit maydan porciyalar – kvantlardan 
ibarat yekenligi haqqi’nda teoriya, bo’lekshelerdin’ tolqi’n ta’biyati’ 
haqqi’ndag’i’ ta’liymatlar klassik fi zikani’n’ ni’zamlari’ barli’q fi zikali’q 
qubi’li’slar ushi’n wori’nli’ bolmasli’g’i’n ko’rsetti. Materiyani’n’ u’zlikli 
du’ziliske iye bolg’an zatqa ha’m u’zlissiz maydang’a bo’liniwi wo’zinin’ 
absolyut ma’nisin joq qi’ldi’.
Korpuskulyar-tolqi’n dualizmi («dualizm» – «yeki ta’replemelik» de-
gendi bildiredi) materiyani’n’ barli’q formalari’na – zatqa ha’m maydang’a 
tiyisliligi ani’qlandi’. Bulardi’n’ na’tiyjesinde materiyani’n’ kvant 
qa’siyetleri ashi’ldi’.
Mikrobo’lekshelerdin’ qozg’ali’si’n ko’rsetiwshi kvant fizikasi’ 
payda bolg’annan son’ du’nyani’n’ jalg’i’z fi zikali’q qubili’si’nda jan’a 

---

150
elementler ko’zge taslana basladi’. Kvant teoriyasi’ni’n’ principleri 
uluwmali’q boli’p, barli’q bo’lekshelerdi, wolardi’n’ arasi’ndag’i’ wo’z-
ara ta’sirlerdi ha’m wolardi’n’ wo’z ara aylani’slari’n xarakterlew ushi’n 
qollani’la beredi. 
1. Du’nyani’n’ mexanikali’q qubi’li’s’i’ qanday elementlerden du’zilgen?
2. Du’nyani’n’ mexanikali’q h’am elektromagnitlik qubi’li’slari’ arasi’ndag’i’ 
parqi’ neden ibarat?
3. Du’nyani’n’ jalg’i’z fi zikali’q qubi’li’si’ haqqi’nda nelerdi bilesiz?