I(q-q). indd

Gaz ken’eygende won’ jumi’s wori’nlaydi’ 
ha’m gazdi’n’ ishki energiyasi’ azayadi’.
Cilindr porsheni si’rtqi’ ku’shtin’ ta’sirinde to’men-
ge ji’lji’wi’ da mu’mkin (13-suwret). Bunda gaz 
qi’si’ladi’,  ∆V teris ma’niske iye boladi’. Bunda 
U
2
 > U
1
 boladi’, yag’ni’y gazdi’n’ ishki energiyasi’ 
artadi’.
12-su’wret
13-su’wret
11-su’wret

---

26
Gaz qi’silg’anda teris jumi’s wori’nlaydi’ ha’m gazdi’n’ ishki 
energiyasi’ ko’beyip baradi.
Ma’seleni sheshiw u’lgisi
Ishki diametri 5 sm bolg’an cilindrge gaz tolti’ri’lg’an. Cilindr porshenine 
50 N si’rtqi’ ku’shi ta’sir yetip, gaz ko’lemi 10 sm
3
 qa azayadi’. Si’rtqi’ ku’sh 
ali’ng’annan keyin gaz ken’eyip, woni’n’ ko’lemi da’slepki hali’na qaytti. Si’rtqi’ 
ku’sh ali’ng’annan keyin qi’si’lg’an gaz qansha jumi’s wori’nlag’an?
Ten’ salmaqli’ processte gazdi’n’ cilindrge basi’m ku’shi si’rtqi’ ku’shke ten’ 
boladi’, dep yesaplan’. 
    Berilgeni:                Formulasi’:                   Yesaplaw:
d
 
=
 
5 sm
 
=
 
5·10
-2
 m;
F = 50 N;
∆V
 
=
 
10 sm
3
 
=
 
10
-5
 
m
3
.
Tabi’w kerek:
      A – ?                                           Juwabi’: A ≈ 0,25 Dj.
 
1. Molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ ko’zqarasi’nan denenin’ ishki energiyasi’ 
dep qanday energiyag’a ayti’ladi’?
2. Termodinamikali’q ko’zqarastan makroskopiyali’q denelerdin’ ishki energi-
yasi’ qanday parametrlerge baylani’sli’?
3. Cilindr ishindegi qi’si’lg’an gazdi’n’ ken’eyiwindegi wori’nlang’an jumi’si’ 
qalay tu’sindiriledi?
4. Gaz ken’eygende ha’m qi’si’lg’anda ishki energiyasi’ qalay wo’zgeredi?
1. Porsheninin’ beti 10 sm
2
 bolg’an cilindrge gaz tolti’ri’lg’an. Cilindr por-
shenine 100 N si’rtqi’ ku’sh ta’sir yetip, gaz ko’lemin 25 sm
3
 qa azaytti’. 
Ku’sh ali’ng’anda gaz ken’eyip, woni’n’ ko’lemi da’slepki hali’na qaytadi’. 
Ku’sh ali’ng’annan son’ qi’si’lg’an gaz qansha jumi’s wori’nlag’an?
2. Ishki diametri 4 sm bolgan cilindrge gaz tolti’ri’lg’an. Cilindr porshenine 40 
N si’rtqi’ ku’sh ta’sir yetip, gaz ko’lemin 8 sm
3
 qa azaytti’. Gazdi’n’ u’stinde 
qansha jumi’s wori’nlang’an?
3. Ku’sh ta’sirinde cilindr porsheni 2 sm ge ji’lji’p, gaz u’stinde 1 Dj jumi’s 
wori’nlandi’. Porshenge qanday shamada si’rtqi’ ku’sh qoyi’lg’an?