I(q-q). indd

II bap. Termodinamika elementleri

---

30
Bunda qi’zdi’ri’lg’an temir T
2
 den T g’a shekem suwi’p, kalorimetr menen 
suwg’a  Q = cm(T
2
 – T) mug’dari’n beredi. Na’tiyjede kalorimetr menen 
suwg’a temperaturasi’ T
1
 den T g’a shekem ko’teriledi. Bunda kalorimetr 
Q
1
 = c
1
m
1
(T – T
1
), suw Q
2
 = c
2
m
2
(T – T
1
) ji’lli’li’q mug’dari’n aladi’.
Energiyani’n’ saqlani’w ni’zami’na denenin’ bergen ji’lli’li’q mug’dari’ 
kalorimetr ha’m suw alg’an ji’lli’li’q mug’darlari’ ji’yi’ndi’si’na ten’:
                                     
Q = Q
1 
+ Q
2
                         (5)
Kalorimetr, suw ha’m temirdin’ sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ 
ha’m massalari’n bilgen halda T
1
,  T
2
 ha’m T temperaturalari’n wo’lshep 
temirdin’ bergen Q ji’lli’li’q mug’dari’n, kalorimetr ha’m suwdi’n’ alg’an 
Q
1
 ham Q
2
 ji’lli’li’q mug’dari’n yesaplaw mu’mkin. Yesaplawlar (5) 
formulani’n’ wori’nli’ yekenligin tasti’yi’qlaydi’.
Ji’lli’li’q balansi’ ten’lemesine Q,  Q
1
 ham Q
2
 ni’n ten’lemelerin qoyi’p, 
ji’lli’li’q balansi’ ten’lemesinin’ to’mendegi an’latpasi’ payda yetemiz:
                   
cm(T
2
 – T) = c
1
m
1
(T – T
1
) + c
2
m
2
(T – T
1
)      (6)
Yeger kalorimetrge sali’ng’an denenin’ sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q 
si’yi’mli’li’g’i’ c belgisiz bolsa, woni’ (6) an’latpadan keltirip shi’g’ari’w 
mu’mkin:
Bul kalorimetrge sali’ng’an i’qti’yarli’ denenin’ sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q 
si’yi’mli’li’g’i’n tabi’w formulasi’n an’latadi’.
Demek, kalorimetr ja’rdeminde i’qti’yarli’ denenin’ sali’sti’rmali’ 
ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’n da ani’qlaw mu’mkin yeken.