Si’rtqi’ ku’sh ali’ng’annan son’ denenin’ formasi’ aldi’ng’i’
hali’na qaytsa, bunday deformaciya serppeli deformaciya dep
ataladi’.
Rezina yamasa prujinani’ sozg’anda yamasa qi’sqanda aldi’ng’i’ hali’na
qaytadi’. Wolar serppeli deformaciyalanadi’.
Si’rtqi’ ku’sh ali’ng’annan son’ dene formasi’ wo’zinin’
aldi’ng’i’ hali’na qaytpasa, bunday deformaciya plastik defor-
maciya dep ataladi’.
Plastilin yezilse, wol aldi’ng’i’ hali’na qaytpaydi’. Mum, saqqi’sh,
qami’r, i’lay da sonday qa’siyetke iye. Bunday zatlar plastik deformaci-
yalanadi’.
Mexanikali’q kernew
Qatti’ denelerdi serppeli ha’m plastik materiallarg’a aji’rati’w qi’yi’n.
Ko’plegen materiallarda si’rtqi’ ku’shtin’ shamasi’na qarap, serppeli defor-
maciya da, plastik deformaciya da baqlanadi’. Mi’sali’, polat si’mni’n’ bir
ushi’n bekkemlep, yekinshi ushi’n azg’ana iyip, son’ jazdi’ri’p jiberilse,
wol terbeledi ha’m biraz waqi’ttan keyin aldi’ng’i’ wo’zinin’ formasi’na
qaytadi’. Bunda polatti’n’ serppeliligi ju’zege keledi. Yeger usi’ si’mdi’
iyilgen halda bir neshshe saat uslap turi’lsa, wol aldi’ng’I’ formasi’na toli’q
qaytpaydi’. Bul halattag’i’ polatta plastiklik ju’zege keledi.
Uzi’nli’g’i’ l
0
, kesesine kesi’minin’ beti S bolg’an rezina materialdan
tayarlang’an sterjendi alayi’q. Sterjennin’ joqarg’i’ ushi’ shtativke bekkem-
lengen bolsi’n. Woni’n’ to’mengi ushi’na pa’ske bag’darlang’an F ku’sh
penen ta’sir yetilse, sterjen ∆l ge uzayadi’ (36-su’wret).
Bunda F ku’shi deformaciyalawshi’ ku’sh, ∆l ab-
solyut uzayi’w dep ataladi’. Yeger deformaciyalani’w
na’tiyjesinde sterjennin’ uzi’nli’g’i’ l ge ten’ bolsa,
woni’n’ absolyut uzayi’wi’ to’mendegishe ani’qlanadi’:
∆l = l – l
0
. (1)
Wo’zgermeytug’i’n ku’shtin’ ta’sirindegi absolyut
uzayi’w sterjennin’ da’slepki uzi’nli’g’i’ l
0
ge baylani’sli’
boladi’. Soni’n’ ushi’n sali’sti’rmali’ uzayi’w de-
gen tu’sinik te kirgizilgen. Sterjennin’ sali’sti’rmali’
uzayi’wi’ to’mendegishe ko’rsetiledi:
(2)
ε =
l
0
∆l
yamasa ·100%.
ε =
l
0
∆l
Do'stlaringiz bilan baham: |
