Iqtisod moliya

Naqd pul – bu mutlaq (100% lik) likvidlikka ega bo’lgan ayirboshlash vositasidir.  

---

Pul agregati birinchi navbatda M
0
– absolyut likvidlikka ega bo’lgan muomaladagi naqd 
pul massasini o’z ichiga oladi. 
Pul agregati M
1
=M
0 
+ banklardagi muddati ko’rsatilmagan depozit (omonat)lar va 
cheklardan iborat. 
M
2
=M
1 
+ muddati ko’rsatilgan depozitlar, nochek jamg’armalar. 
M
3
=M
2 
+ yirik jamg’armalar, xususiy firma, tashkilotlarning hisob schetlardagi 
omonatlar, muddati ko’rsatilgan yirik jamg’armalar. (AQShda ular 100 ming dollardan ortiq)dan 
iborat, bunday mablag’larni banklarning depozit sertifikatlari tarzidagi cheklarga aylantirish 
uncha qiyin emas. Lekin u ma’lum yo’qotishlarga uchraydi. Ularni pulga aylantirish uchun 
ma’lum muddat kutishga to’g’ri keladi. 
Eng umumiy pul agregati L = M
3
dan tashqari turli qimmatbaho qog’ozlarni (pulga 
aylantirish qiyinroq) o’z ichiga oladi. 
Umuman olganda pul agregatlari soni turli mamlakatlarda turlicha. Masalan AQShda, 
Yaponiya, Italiya 4 agregat, GFRda 3, Frantsiya 10. O’zbekistonda pul massasini pul agregati 
asosida tahlil etish bozor iqtisodiyotiga o’tishdan boshlandi. 
Turli mamlakatlarning pul tizimi ahvoli, eng avvalo pul massasining umumiy hajmi va 
uning alohida pul agregatlariga bo’linishi bilan bog’liq. Barqaror pul tizimiga ega bo’lish uchun 
pul massasi Lda agregat M
1
ning ulushi uncha ko’p bo’lmasligi kerak. Masalan, AQShda, 
Yaponiyada 90 yillarning o’rtalariga pul agregatlari ulushlari o’rtasida nisbat quyidagicha 
bo’lgan: 
Pul agregati 
M
1
 
M
2
 
M
3
 L 
Ulushi (%) 
AQShda 
Yaponiyada 
15 65 80 100 
Rossiyada 
50 70 80 100 
Ko’rinib turibdiki, Rossiyada yuqori darajadagi likvidlikka ega bo’lgan pul massasi hajmi 
rivojlangan mamlakatlar AQSh va Yaponiyaga qaraganda yuqori. Bizni respublikamizda ham 
shunday ahvolni kuzatish mumkin. Bu muddati ko’rsatilgan omonat va davlat qimmatbaho 
qog’ozlarini ulushi pastligidan darak beradi. Natijada pul muomalasini tartibga solish ham 
qiyinlashadi, iqtisodiy barqarorlikka ta’sir etadi. 
Naqd pul harakati bankdan boshlanadi, korxona, tashkilot kassasiga, aholi qo’liga o’tadi. 
Oldi-sotdi, to’lov xarajatlari bajarilgach, yana bankka qaytib tushadi, naqd bo’lmagan pullar 
bankdagi bir hisob schetidan boshqasiga o’tkazish orqali harakat qiladigan pullardir. 
Iqtisodiyotdagi eng muhim muammo ana shu pullar harakatini, ya’ni pul muomalasini tartibga 
solishdir.