Iqtisod moliya

4.Deformatsiyalashgan bozor iqtisodiyoti. Ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan 
totalitar, markaziy rejalashtiriladigan tizim deformatsiyalashgan bozor iqtisodiyotiga eng yorqin 
misol bo’la oladi. U o’zining quyidagi jihatlari: 
1.Turli mulk shakllariga asoslangan bozor sub’ektlarining yo’qligi. 
2.Resurslarni taqsimlash haddan tashqari markazlashtirilib, tijorat faoliyatida 
mustaqillikning yo’qligi. 
3.Ishlab chiqarishda monopoliyalarning hukmronligi. 
4.Talab va taklif muvozanatining buzilishi, uning borgan sari kuchayib borishi. 
5.Milliy ishchi kuchi bozorining yo’qligi. 
6.Tovar-pul munosabatlarining deformatsiyalashuvi, nobozor munosabatlarning ustunligi. 
7.Samarali xo’jalik faoliyati yuritishga intilishning yo’qligi, barcha sub’ektlar iqtisodiy 
manfaatlarining deformatsiyalashuvi va boshqalar bilan xarakterlanadi. 
Natijada: 
a)tovar taqchilligi kuchayadi; 
b) iste’molchilarning tanlab olish imkoniyati tobora cheklana boradi; 
v)«pinhoniy iqtisodiyot», chayqov bozori tobora gullab-yashnab boradi. 
Bozor iqtisodiyoti deformatsiyalashuvini tugatish orqaligina, bozorning rivojlanishi 
uchun normal sharoit yaratilgan taqdirdagina uning salbiy oqibatlarini tugatish mumkin. 
Bozor iqtisodiyotining ibtidoiy hamda madaniylashgan bosqichlari o’rtasida katta farq 
mavjud. Bozor iqtisodiyoti etuklik bos-qichiga ko’ra o’zining sifat belgilari bilan farq qiladi. 
Bozor iqtisodiyotining mohiyati uning asosiy belgilarida namoyon bo’ladi. Ular 
quyidagilar: 
1.Bozor iqtisodiyoti mulkchilikning turli-tumanligiga asoslanadi. Xar qanday 
jamiyatning iqtisodiy asosi, iqtisodiy tizimi mulkchilikdan boshlanadi. Mulk egasi bo’lish yoki 
bo’lmaslikka qarab, jamiyatda har bir kishining mavqei, ya’ni sotsial maqomi yuzaga keladi. 
Barcha mulk shakllari tengligini ta’minlash asosida mulk monopoliyasi (yakka 
hokimligi)ga yo’l qo’yilmaydi. Mulk shakllari cheklanmagan holda rivojlanadi. Mulk shakllariga 
xos tarzda xo’jalik yuritish usullari ham turli-tuman bo’lib, bu o’z navbatida birinchidan, har bir 
insonning tabiat in’om etgan aql-zakovati, farosati va boshqa xislatlariga ko’ra faoliyat turini 
erkin tanlash imkonini beradi. Mulkchilik turli shakllarining mavjudligi va ularning tengligi 
iqtisodiy plyuralizmning asosidir. Ikkinchidan, mulkchilikning turli-tumanligi jamiyatda raqobat 
kurashi bo’lishi uchun zarur muhit yaratadi. Bularsiz jamiyat taraqqiyotiga erishib bo’lmaydi (IB 
bob).