Iqtisod moliya

2
 Karimov I. A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot 
kafolatlari. Toshkent, «O’zbekiston», 1997, 252-bet. 

---

I
 BO’LIM. IQTISODIYoTNING 
UMUMIY ASOSLARI 
 
I BOB. IQTISODIYOT NAZARIYASI FANINING PREDMETI VA 
TAHLIL USLUBI 
 
Biz yashar ekanmiz, turli-tuman ne’matlarni iste’mol qilishimiz zarur. Shuning uchun 
ham biz ularni ishlab chiqaramiz, ayirboshlaymiz, taqsimlaymiz va oxir-oqibatda iste’mol 
qilamiz. Resurslarni cheklanganligi sharoitida esa har bir faoliyatimiz taqqoslash, tanlash va 
qaror qabul qilish bilan bog’liq. Resurslarni cheklanganligi ulardan samarali foydalanishni 
obektiv zaruratga aylantiradi. 
Iqtisodiy xayot esa nihoyatda murakkab va ko’p qirrali. Maqsadga etishish uchun esa uni 
har taraflama chuqur o’rganishimiz zarur. Iqtisodiy hayotni turli iqtisodiy fanlar o’rganadi. Lekin 
ularning orasida iqtisodiyot nazariyasi o’zining fundamental xarakteri iqtisodiy fanlarga ilmiy-
uslubiy asos bo’lib xizmat qilishi, amaliy tavsiyalar berishi bilan alohida ajralib turadi. 
Iqtisodiy muammolarni bilish, o’rganish o’z faoliyatida qo’llash nafaqat iqtisodchi 
mutaxassislar balki barcha uchun zarur. Chunki u murakkab iqtisodiyot dunyosini tushunishni, 
iqtisodiy, tahliliy fikr yuritishni o’rgatadi.
Mazkur kitobning birinchi bo’limi iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslarini 
o’rganishni maqsad qilib, birinchi bob fanning predmeti va metodlariga bag’ishlangan.
 
1-§. Iqtisodiy bilimlarning shakllanishi va 
iqtisodiy nazariyaning vujudga kelishi 
Iqtisodiyot har qanday jamiyatning asosi, rivojlanib borish shart-sharoiti, chunki hayot 
eng avvalo, tiriklik ne’matlari ishlab chiqarishni ob’ektiv zarur qilib qo’yadi. Insonlar hayot 
kechirishlari uchun o’z ehtiyojlarini qondirishlari shart. Qamiyat bor ekan, ishlab chiqarish, 
ishlab chiqarilgan ne’matlarni ayirboshlash, taqsimlash va iste’mol qilish mavjud va bu jarayon 
uzluksiz tarzda bir-biriga bog’liq holda yuz beradi. 
«Iqtisodiyot» so’zi odatda ikki va hatto uch ma’noda ishlatiladi. 
B i r i n ch i d a n, iqtisodiyot — bu xo’jalik yuritish, inson tomonidan yaratilgan turli 
ne’matlardan foydalanib hayot kechirish, insonlar hayotini ta’minlash va yaxshilash tizimi. 
I k k i n ch i d a n, iqtisodiyot — bu resurslar va jamiyat a’zolari tomonidan yaratilgan 
tovar va xizmatlarning firma va uy xo’jaliklari orasidagi uzluksiz doiraviy harakati. 
U ch i n ch i d a n, iqtisodiyot — bu fan, turli-tuman cheklangan resurslardan foydalanib, 
jamiyat ehtiyojlarini qondirish bilan bog’liq bo’lgan, xo’jalik yuritish jarayonida odamlar 
o’rtasida vujudga keladigan munosabatlar haqidagi bilimlar majmui. 
«Iqtisodiyot» so’zining o’zagini «iqtisod» so’zi tashkil etadi. Iqtisod so’zining o’zbek 
tilidagi lug’aviy ma’nosi sarf-xarajatlarda tejamkorlik demakdir. 
Mashhur ma’rifatparvar vatandoshimiz Abdullo Avloniy iqtisodga shunday ta’rif beradi.