Iqtisod moliya

— iste’mol tarzida yuz beradi. Yaratilgan mahsulot ayirboshlashni chetlab, shaxsiy hamda ishlab 
chiqarish iste’moliga ketadi. Bunday to’g’ridan-to’g’ri aloqa natural xo’jalikning barqarorligini 
ta’minlaydi. 
Shuning uchun ham qadimgi ko’pgina allomalar, jumladan Aris-totel ham natural xo’jalik 
tarafdori bo’lib, pulni barcha yomonlik, yovuzliklarning asosi deb hisoblagan. 
Natural xo’jalik jamiyat yuritishning tarixiy birinchi tipi bo’lib, u ibtidoiy jamoa tuzumi 
davrida ishlab chiqarishning chorvachilik bilan dehqonchilik tarmoqlariga ajralish davrida 
vujudga kelgan, deb taxmin qilinadi. Nisbatan sof holda natural xo’jalik ibtidoiy tuzum davrida, 
hali ijtimoiy mehnat taqsimoti yuz bermagan davrda amal qilgan. 
Iqtisodiyotda natural xo’jalik noiqtisodiy, ya’ni shaxsiy qaramlik, tobelik hukm surgan 
tuzumda hukmron bo’lgan, u quldorlik hukm surgan davlatlarda hamda hukmron feodal 
iqtisodiyotining muhim xususiyatlaridan bo’lgan. 
Hozirgi paytda natural xo’jalik rivojlanayotgan mamlakatlarda mavjud bo’lib, yarim 
natural ishlab chiqarishda aholining 50—60%i band. 
Iqtisodiy adabiyotlarda natural xo’jalik odatda traditsion —an’anaviy iqtisodiyot deb 
yuritiladi. Bu ko’p jihatdan uni xarakterlab beradi; a) o’z iste’moli uchun ishlab chiqarishning 
hukmronligi, b) texnika taraqqiyotining keskin cheklanishi, v) sotsial-iqtisodiy munosabatlarning 
turg’unligi, g) hayot tarzining o’zgarmasligi, qoloqligi, orqada qolishi. 
Xo’jalik yuritish «yopiq» tizimning shunday xususiyatiki, u mik-roiqtisodiyot darajasida 
ishlab chiqarishni naturalashtirish hozirgi zamonda sanoat va qishloq xo’jaligi korxonalari, 
xo’jalik uyushmalari, regionlari doirasida yuz berishi mumkin. Mamlakatda tovar xo’jaligi 
mavjud bo’lishiga qaramay, har bir xo’jalik zarur narsalar bilan o’zini o’zi ta’minlashga harakat 
qiladi. 
Makroiqtisodiy miqyosda ham shunday tendentsiya yuz berishi mumkin. Davlatning 
bunday xo’jalik yuritish siyosati avtarkiya deb 
ataladi. Avtarkiya — bu bir mamlakatning yopiq, ustun darajada o’z ehtiyojini o’zi 
qondiradigan xo’jalik yuritish tizimidir. Buning natijasida boshqa mamlakatlar bilan bo’lgan 
aloqalar uziladi. Avtarkiyaga intilish mamlakat yuqori boj soliqlari orqali chetdan keladigan 
tovarlarni cheklashda ham namoyon bo’ladi. Bunday holatning, albatta har bir mamlakat uchun 
o’z sabablari hamda maqsadi bor. 
Shunday qilib, natural xo’jalik industrial bosqichga qadar hukmron xo’jalik yuritish 
shakli bo’lib, industrial bosqichga o’tilgach o’z mavqeini yo’qotdi. Uning o’rnini tovar xo’jaligi 
egalladi.