Iqtisod moliya

 
 
 
Ishlab chiqarish resurslari tasnifi 
Keyingi paytda ko’pgina iqtisodchilar bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy va axborot 
resurslarini alohida ajratib ko’rsatishmoqda.
Moliyaviy resurslar jamiyat tomonidan ishlab chiqarishga, uning rivojlanishi uchun 
ajratilgan pul mablag’laridan iborat. Uning manbalari qimmat baho qog’ozlar, soliqlar, pul 
jamg’armalari, davlat zayomlari kabilardir.
Bozor iqtisodiyoti fan-texnika revolyutsiyasi sharoitida axborot resurslarisiz xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlar «qo’l-oyoqsiz» bo’lib qolishadi. Axborot resurslari turli-tuman, asosiy 
qismini esa kompyuter texnikasi yordamida avtomatlashtirilgan boshqarishni amalga oshirish 
uchun zarur bo’lgan narsalar, ma’lumotlar tashkil qiladi.
Har bir resurs undan ishlab chiqarishda foydalanganda ma’lum samara beradi. Resurs 
keltiradigan natija o’z chegaralariga ega Har qanday resursdan eng yaxshi, oqilona foydalanilgan 
taqdirda ham ma’lum chegaradan ortiq mahsulot yaratib bo’lmaydi. Masalan, har qancha yaxshi 
natijaga erishish uchun harakat qilingan taqdirda ham 1 tonna rudadan - 1 tonna metall olib 

---

bo’lmaydi. Insonlarning ham, mashinalarning ham unumini chegarasi bor. Mavjud resurslardan 
ma’lum miqdor va turdagina mahsulot ishlab chikarish mumkin. 
Zarur resurslarning cheklanganligi ishlab chiqarish imkoniyatlarini ham cheklanishiga 
olib keladi. 
Ishdab chiqarish imkoniyati deganda nimani tushunamiz? Ishlab chiqarish imkoniyati 
deb, mavjud iqtisodiy resurslardan to’la foydalanish evaziga eng ko’p mahsulot ishlab 
chiqarish tushuniladi.U ishlab chiqarish imkoniyati chegarasini ifodalaydi.
Har bir xo’jalik, oila, korxona, firma, tarmoq, mamlakat o’zining ana shunday 
chegarasiga ega. Resurslardan foydalanish darajasi turlicha bo’lgani uchun barcha tovarlar 
bo’yicha ishlab chiqarish imkoniyati chegarasini ko’rsatish qiyin. 
Ehtiyojlarni doimo yuksalib borishi resurslarni esa cheklanganligi sababli ularni to’la 
qondirish uchun zarur bo’lgan miqdorda tovar (xizmat)larni ishlab chiqarishni imkoni yo’q. 
Shuning uchun har bir kishidan tortib, to davlat, jamiyat miqyosigacha cheklanganlik 
muammosiga duch kelinadi. Cheklanganlik esa har qadamda bizni tanlashga majbur qiladi. 
Oila byudjetini cheklanganligi hayot kechirish uchun zarur buyumlarni qaysi birini xarid 
qilishni, vaqtimizni cheklanganligi qaysi ishni bajarishimizni, resurslarni cheklanganligi ularni 
qaysi birini sotib olish va qanday tovar (xizmat)larni ishlab chiqarish, davlat byudjetining 
cheklanganligi byudjet mablag’larini qaysi maqsadlar uchun ishlatishni tanlashni zarur qilib 
qo’yadi. Masalan, talaba o’z vaqtini dars tayyorlashga yoki dam olishga sarflashi mumkin. 
Dexqon o’z eriga piyoz yoki kartoshka ekishi mumkin. Tadbirkor o’z puliga yangi asbob-uskuna 
yoki xom ashyo sotib olishi mumkin. Viloyat byudjetidan mablag’ni yangi maktab yoki ko’prik 
qurishga sarflash mumkin va hokazo. 
Ana shu imkoniyatlardan birini tanlash qolganlaridan voz kechishga olib keladi, yoki 
birining miqdorini ko’proq tanlasak, ikkinchisining miqdorini kamroq tanlashimizga to’g’ri 
keladi. Tanlash asosida esa qaror qabul qilamiz. Qarorni esa tanlovni muqobil qiymatini 
taqqoslash asosida chiqaramiz.