Iqtisodchilar raqobatlashuv shartlariga ko‘ra bozorlarni to‘rt guruhga ajratishadi: Iqtisodchilar raqobatlashuv shartlariga ko‘ra bozorlarni to‘rt guruhga ajratishadi

REJA:

• Raqobatlashgan bozor va uning shartlari
• Firma daromadlari va ularni hisoblash
• Korxona foydasini maksimallashtirish nazariy jihatdan asoslash
• Raqobatlashuvchi firmani qisqa muddat oraliqda muvozanat holati

Iqtisodchilar raqobatlashuv shartlariga ko‘ra bozorlarni to‘rt guruhga ajratishadi:

Iqtisodchilar raqobatlashuv shartlariga ko‘ra bozorlarni to‘rt guruhga ajratishadi:

• 1. Mukammal (sof) raqobatlashgan bozor.
• 2. Monopolistik raqobatlashgan bozor.
• 3. Oligopoliya bozori.

Bozorning turlari
Mukammal raqobatlashgan bozor
Monopolistik raqobatlashgan bozor
Oligopoliya bozori
Sof monopoliya bozori

Bozorning asosiy xususiyatlari

Mezonlar	Sof raqobat bozori	Nomukammal raqobatli bozor turlari
		Monopolistik raqobat	Oligopoliya	Sof monopoliya
Bozordagi firmalar soni	Juda ko’p	Ko’p	kam	yagons
Raqobat turi	Narx orqali	narxsiz	kelishuv	yo’q
Tarmoqqa kirish yoki chiqish	yo’q	kuchsiz	odatda bor	bor
Mahsulotni tabaqalanishi	yo’q, bir xil	bor	mumkin	yo’q(bitta mahsulot)
Mahsulotni talab elastikligi	eng yuqori	o’rtacha	kichik	eng kichik
Iqtisodiy foyda olish imkoniyati	uzoq muddatli		firmalar doimo iqtisodiy foyda oladi
Narx va chekli xarajat nisbati	narx chekli xarajatga teng(P=MC)	narx chekli xarajatdan katta (P > MC)
Misol	qishloq xo’jaligi bozori	restoranlar, dorixonalar	mineral o’g’itlar bozori	O’zbekiston temir yo’llari

Bozor mukammal raqobatlashgan yoki raqobatlashgan bozor deyiladi, agar:

• 1. Bozorda sotuvchilar va xaridorlar soni juda ko‘p. Har bir sotuvchining (ishlab chiqaruvchining) bozor-da egallagan ulushi juda kichkina bo‘lib, ulardan hech biri alohida holda bozordagi muvozanat holatiga ta’sir ko‘rsata olmaydi.
• 2. Sotuvchi va xaridorlar bozorda mahsulot narxi qanday bo‘lsa, shunday qabul qiladilar va ular narxga ta’sir qila olmaydilar;
• 3. Bozorga yangi sotuvchilarni kirishi va sotuvchilarni bozordan chiqishi cheklanmagan;
• 4. Sotuvchilar birgalikda harakat qilish strategiyasini ishlab chiqolmaydilar;
• 5. Bozor sub’ektlari bozor to‘g‘risida to‘liq axborot olish imkoniyatiga ega emas.

Chekli daromad (MR) - bu qo‘shimcha bir birlik ne’matni sotish natijasida umumiy daromadning o‘sgan qismi,

• Chekli daromad (MR) - bu qo‘shimcha bir birlik ne’matni sotish natijasida umumiy daromadning o‘sgan qismi,
• Demak, raqaobatlashgan bozorda talab chizig‘i o‘rtacha va chekli daromadlar chizig‘i bilan ifodalanadi.

•  

Firmalar tomonidan ularning tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi natijasida olinadigan daromadlari quyidagicha turkumlanadi:

• Firmalar tomonidan ularning tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi natijasida olinadigan daromadlari quyidagicha turkumlanadi:
• 1. Sotishdan olingan sof tushum.
• 2. Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar (operatsiya daromadlari).
• 3. Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar.
• 4. Favqulodda foyda

Foydani maksimallashtirishning shartlari

MR > MC	MR = MC	MR < MC
Foyda ko’payadi	Foyda maksimal qiymatiga yetadi	Foyda kamayadi
Firma mahsulot hajmini oshiradi	Firma ishlab chiqarish xajmini o’rgartirmaydi, chunki optimal darajaga erishgan	Firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini kamaytiradi

Raqobatlashgan firmaning qisqa muddatli oraliqdagi xarajatlari va foydasi grafigi

Raqobatlashgan firma foydasini maksimallashtirish sharti yordamida biz firmaning muvozanat holatini belgilovchi nuqtani grafik orqali aniqlashimiz mumkin

Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi xarajatlari va foydasi.