Iqtisodiy o’sish modellari va ulardan makroiqtisodiy tahlilda foydalanish yo’nalishlari

Aholining 9 foizi kambag’allik chegarasidan pastda
Covid-19 pandemiyasi oqibatida yuzaga kelgan inqiroz bozor iqtisodiyotiga o’tishning yanada muhimligini namoyish etdi. Mamlakat aholisining qariyb 9 foizi hali ham kambag’allik chegarasidan (Jahon banki tomonidan o’rtacha past daromadli mamlakatlar uchun hisoblab chiqilgan - sotib olish qobiliyati pariteti bo’yicha har bir kishiga kuniga 3,2 dollar) pastda yashamoqda. Bundanda ko’proq fuqarolar ushbu chegaraga yaqin yashaydilar. Karantin cheklovlari o’rnatilgan vaqtda bu muammo yanada keskinlashdi – yana bir millionga yaqin fuqaro kambag’allik chegarasidan pastga tushib qolgan.
Ushbu xatarlarni kamaytirish uchun hukumat iqtisodiyotning dinamik o’sishini ta’minlash bilan bir qatorda, sog’liqni saqlash va ta’lim xizmatlarini takomillashtirishi talab etiladi. Shu orqali ijtimoiy himoya tizimini kuchaytirish, mehnat bozoridagi sharoitlarni yaxshilash va inson kapitalini rivojlantirishdagi to’siqlarni olib tashlash bo’yicha islohotlarga e’tibor qaratish kerak. Xususiy sektorning iqtisodiyotda kengroq ishtiroki va ulushi hamda yaratilgan ish o’rinlarining yuqoriroq sifati islohotlar muvaffaqiyatining muhim belgisi bo’ladi. Pandemiya ta’sirining davom etayotganligi tufayli cheklangan ma’muriy imkoniyatlar bilan ushbu muammolarni hal qilish qiyinroq bo’ladi.
So’nggi tendentsiyalar
O’zbekiston yalpi ichki mahsulotning o’sishi 2019 yildagi 5,8 foizdan 2020 yilda 1,6 foizga keskin pasaydi. Bunga karantin cheklovlarining joriy etilishi va pandemiya sababli savdo operatsiyalarining uzilishi sabab bo’ldi. Shu bilan birga, O’zbekiston Evropa va Markaziy Osiyo mintaqasida o’tgan yilda iqtisodiy o’sishni namoyish etgan kam sonli davlatlardan biri bo’ldi. Bunga qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining barqaror o’sishi va sog’liqni saqlash hamda uy xo’jaliklari va korxonalarni iqtisodiy qo’llab-quvvatlashga xarajatlarni ko’paytirishga imkon bergan hukumatning inqirozga qarshi choralari yordam berdi.
Pandemiya sababli soliq-byudjet rag’batlantirishi va investitsiyalar, eksport va import hajmining qisqarishi 2020 yilda YaIMning tarkibiy qismlarida iste’mol (davlat va xususiy) o’sishiga olib keladigan vaziyatni yaratdi. Bu o’n yildan ortiq vaqt mobaynida birinchi marta talab tomonidan iqtisodiy o’sishning asosiy drayveriga aylandi. 
Ishsizlik darajasi 2019 yilgi 9 foizdan 2020 yil sentabrda 11,1 foizgacha ko’tarildi. Kambag’allik darajasi 9 foizgacha ko’tarilib, 2020 yilda inqirozgacha 7,4 foiz bo’lgan ko’rsatkichdan oshib ketdi. Bu pandemiya sababli ish joylarining yo’qotilishi, aholi daromadlari va mehnat migrantlarining pul o’tkazmalari hajmining qisqarishi bilan bog’liq. Ijtimoiy yordam dasturlarining sezilarli darajada kengaytirilishi mamlakatdagi zarar ko’rgan uy xo’jaliklariga ma’lum darajada yordam berdi.