≪Iqtisodiy ta ’limotlar tarixi≫ iqtisodiyot fanining faktologiya va

 

≪Geraklepolik shohning o‘z o‘g‘liga nasihatlari≫ - Qadimgi Sharqda 

davlatni qanday boshqarish bo‘yicha qonun va qoidalar bayon qilingan, 

qadimiy yozma yodgorlik (er. aw. XXII asr). Unda davlatni boshqarish 

san’ati, boshqaruv apparati faoliyati va uni samarali tashkil etish, aholining 

davlat bilan bo‘ladigan munosabatlari, boshqaruv ishiga qanday odamlarni 

jalb etish masalalari yoritilgan. Bu asarda ishlab chiqaruvchilarning 

huquqlari, ular faoliyatini tartibga solish, davlat boshqaruvi xodimlarining 

xalq bilan qanday muomalada b o ‘lishi, bu apparat xodimlarini 

rag‘batlantirish kabi qoidalar o‘z ifodasini topgan. 

---

2-savol javobi: Keynschilik. 

J. M. Keynsning fikrlarini ilgari suruvchi yo'nalish. Unda 

uch oqim mavjud: birinchisi, o‘ng oqim — o‘ta reaksion oqim, qurollanish 

tarafdori, tartibga solish takliflari bor. Germaniya va Italiyada keng tarqalgan; 

ikkinchisi, liberal oqim — monopoliya manfaatlarini himoya qiluvchi va 

qurollanishini inkor etuvchi oqim. Uning asosiy vakili Jenni Robinson * 

138 

xonim, bu oqimda kasaba uyushmalariga keng o‘rin berilgan. Fransiyada 

≪dirijizm≫ (dirijer so‘zidan olingan) nazariyasi vujudga kelgan; uchinchisi, 

yangi keynschilik — keyinroq ortodoksal keynschilik — 

J. 

M. Keynsning 

qoidalari to‘la qabul qilingan holda A. Xansen tomonidan stagnatsiya 

nazariyasi bilan to‘ldiriladi.A.Xansen vaV. Klark multi plikator prinsipini, 

akselerator prinsipi bilan to‘ldirdilar, ≪industrlangan investitsiya≫ tushunchasini 

kiritdilar. 

3-savol javobi:

 Sohibqiron, buyuk sarkarda Amir Temurning iqtisodiy g‘oyalari 

≪Temur tuzuklari≫ asarida bayon etilgan. Unda Sohibqironning mamlakatni 

boshqarish, uni rivojlantirib borish qoidalari, tamoyillari, yo‘l-yo‘riqlari 

o ‘z ifodasini topgan. Bu asarda iq tiso d iy o tn i ta shkil etish, 

barqarorlashtirish, tartibga solib, yuksaltirib borishga oid qimmatli iqtisodiy 

tavsiyalar jamlangan. 

Sohibqironning iqtisodiy g‘oyalari va siyosati zamirida inson, uning 

manfaati, farovon va tinch hayot kechirishi tashvishlari yotadi. U odamlarga 

kasb-hunar berish, ish bilan ta’minlash, tadbirkorlik faoliyati bilan va 

tijorat ishlari bilan mashg‘ul bo'luvchilarga yetarli sarmoya berish, yetarli 

uy-joylar qurib berish haqida qayg'uradi. 

≪Temur tuzuklari≫da quyidagilami 

o'qiymiz: 

4-bilet 

1-savol javobi: 

≪Avesto≫ insoniyat hayotining 

abadiy ekanligi, biroq bu abadiy hayot doimo bo'lavermasligi, unga tajovuz 

qilib turuvchi har xil yovuz kuchlar ham bo'Iishi, ularga qarshi mustahkam 

zamin-ne’matlar yaratish, uylar, inshootlar qurish, badaliga insonlar, 

chorva hayvonlarini asrash va shu bilan hayotning davomiyligini saqlab 

qolish mumkinligi tushuntiriladi. 

Qurilgan varlarga (inshootlarga) 

≪

Xushbo

У

 

о

 

‘

simliklaming urug'larini 

olib borish, yeryuzidagi eng yemishli, engyoqimli va xushbo 

У

 taomlaming 

urug'larini olib borish

≫

, hayvonlar va odamlarning yo'q bo

‘

lib ketmasligi 

uchun 

≪

ulami juft-juft qilish

≫

 lozimligi ham uqtiriladi. Qizig 

‘

i shundaki, 

insoniyat, hayvonot va tabiat olamini sog'lom va musaffoligi hayotning 

abadiyligi garovi ekanligi haqidagi g 

‘

oya asaming markaziy 

о

 

‘

mida turadi. 

Aytiladiki, odamlar va hayvonlarga faqat 

≪

yoqimli va xushbo 

‘

y taomlar

≫ 

berilishi darkor. 

2-savol javobi:

 1929-1933- yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi butun 

kapitalistik dunyoni, xususan AQSH iqtisodiyotini larzaga soldiki, bu 

siyosiy iqtisod fanida qandaydir yangi tahlil usuhni kashf etishni taqozo 

132 

etar edi. Bunday ulug‘ sharafga aynan J. Keyns, keynschilik, uning ilmiy 

izdoshlari muyassar bo‘lishdi. 

Keyns taklif etgan 

≪makroiqtisodiy tahlil≫ usulining mohiyati nimada 

edi? U makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar- aholi daromadlari, ulaming bandligi, 

ish haqi, investitsiyalar, jamg‘arish, muomaladagi pul miqdori, 

narx-navo, foyda, foiz kabilar o‘rtasidagi bog'liqliklami ochib berdi. 

Zero, bu iqtisodiy ko‘rsatkichlardagi o‘zgarishlar o‘z-o‘zidan alohida 

iqtisodiyot subyektlarining ham butun milliy iqtisodiyotning ham barqaror 

rivojlanishi va iqtisodiy o ‘sishiga olib kelardi. Masalan, aholi 

daromadlarining ortib borishi ularning jamg‘arishga, investitsiyalashga 

---

intilishiga sabab bo‘ladi, 

3-savol javobi: 

≪Iqtisodiy ta ’limotlar tarixi≫ni o'rganishda islom iqtisodiy 

qadriyatlarining eng yirik manbalaridan biri 

≪Qur’oni karim≫ bo‘lsa, 

keyingisi Hadisi sharifdir. Ushbu manbalar o'zining hayotiyligi bilan 

faqatgina Uyg‘onish davri 0 ‘rta Osiyodagi, Amir Temur va temuriylar 

dayri, XX asr boshlaridagi o'zbek iqtisodiy ta’limotlaridagina emas, balki 

0 ‘zbekistonni bozor iqtisodiyotiga o‘tish davridagi iqtisodiy ta’limotlami 

yaratishda ham e’tiborga olinayotgani Hadisdagi iqtisodiy qadriyatlar katta 

hayotiy ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatadi. 

5-bilet 

1-savo javobi: Qadimgi dunyo olimlari tomonidan siyosiy-iqtisodiy mavzuda yozilgan 

birinchi asarlardan biri 

≪Artxashastra≫dir. U hind iqtisod ilmining birinchi 

namunasidir. Bu asar Shoh Chandraguptaning (eramizdan awalgi IV-III 

asrlar oralig‘ida) bosh maslahatchisi Kautilye tomonidan yozilgan. Hindcha 

≪artxa≫ so‘zi foyda, moddiy manfaat, ≪shastra≫ esa ilm, ilmiy asar ma’nosini 

anglatib, asar moddiy manfaat to‘g‘risidagi ilm ma’nosini bildiradi. 

Bu asarda, birinchi navbatda, shu davlatda yashayotgan xalqlar va 

guruhlar haqida ma’lumot beriladi. Unda hind xalqi 4 ta kastaga (tabaqaga): 

braxmanlar, kasriylar, vayshiylar va shudralarga bo‘linadi. Kautilye 

yozadiki: 

≪jahonning rivojlanishi kastalarning o‘z qonunlari asosida 

yashashiga bog‘liqdir. Podshoh hech qachon kastalami aralashib ketishiga 

yo‘l qo‘ymasligi kerak

≫. 

2-savol javobi: Albatta, klassik liberalizm o‘zgarishsiz qolmadi. U jamiyatdagi turli