“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet

48 

---

U.Pettining iqtisodiy ta’limoti. 
Uilyam Petti (1623-1687) - Angliya klassik sig’siy iqtisodining asoschisidir. 
K.Marks so’zi bilan aytganda U.Petti «Sig’siy iqtisodning otasi... buyuk tadqiqotchi - 
iqtisodchi». U.Petti har tomonlama yuksak bilimli odam bo’lgan. U Angliyaning 
janubidagi Romsi shahrida xunarmand-matochi oilasida tug’ildi. O’n to’rt g’shida ota 
kasbini egallashdan voz kechgan U.Petti uydan chiqib ketadi va kemada g’llanma 
moryak (yunga) bo’lib xizmat qiladi. Oradan bir yil o’tgach taqdir taqozosi bilan 
og’g’i sinib qolgan U.Petti Frantsiya hududidagi bir qirg’oqqa qoldirib ketiladi. Bu 
notanish chet o’lkalarda lotin tilini bilganligi tufayli, u Kan kollejiga qabul qilindi va 
tinglovchi sifatida moddiy jihatdan ta’minlandi. Kollej unga frantsuz va grek tillarini, 
matematika, astronomiyani o’rganishga imkoniyat yaratib berdi. 1640 yili kollejni 
bitirib, U.Petti Londonga qaytib keldi. Keyinchalik Oksford universitetida tibbig’t 
sohasida taxsil oldi.
1650 yili 27 g’shida U.Petti fizika bo’yicha doktorlik darajasini oldi, Angliya 
kollejlarining birida professor bo’lib ishladi.
U.Petti iqtisodiy muammolarga bag’ishlangan «Soliqlar va yig’imlar 
to’g’risida traktat» (1662y), «Donishmandlarga so’z» (1665y), «Irlandiyaning sig’siy 
anatomiyasi» (1672y), «Sig’siy arifmetika» (1683y) va boshqa asarlarni g’zdi. 
U.Petti dastlab o’z asarlarida merkantilistlarning ijobiy savdo balansi g’oyasini va 
sanoatni rag’batlantirish maqsadida davlatning iqtisodig’tga faol aralashuvini qo’llab 
quvvatladi. U iqtisodiyotni o’rganishda yangi usulni qo’lladi, ko’rinib turgan 
voqealarni sharxlashdan ularning mohiyatini tahlil etishga o’tdi. Uning tadqiqot 
predmeti sifatida ishlab chiqarish muammolarini tahlil etishga ahamiyat berdi. Uning 
fikricha, boylikni vujudga kelishi va ko’payishi ishlab chiqarish faqat moddiy 
ne’matlar yaratish sohasida ro’y beradi – bu savdo kapitalini ishtiroksiz vujudga 
keladi. 
U.Pettining izlanish tadqiqot usulida empirizm elementlari bo’lishiga 
qaramasdan (bu masalan, er bahosini talqin etishda ko’rinadi), davlatning iqtisodiy 
faoliyatga aralashuvini qisman qo’llaydi. (mamlakatdagi savdogarlar sonini 
qisqartirishni talab etadi), u asosan erkin iqtisodiyot tamoyillarini qo’llaydi va 
merkantilistlardan farqli ravishda pul muomalasi hamda savdoni erkinlashtirish 
tarafdori bo’lgan. Ammo U.Petti asta-sekin tadqiqot ob’ektini o’zgartirdi va asosiy 
e’tiborni savdo muammosidan ishlab chiqarish muammosiga qaratdi. Uning qayd 
qilishicha, boylik ishlab chiqarishda yaratiladi, muomala sohasida esa u faqat 
taqsimlanadi.