Iqtisodiy tizimlar va ularning modellari

Termiz iqtisodiyot va servis universiteti Bug‘alteriya hisobi va audit ta‘lim yo‘nalishi 4-22 guruh talabasi Mamaraimova Dilraboning Iqtisodiy nazariya fanidan tayyorlagan TAQDIMOTI

XIX ASR BOSHLARIDA XAYOLIY SOTSIALIZM VUJUDGA KELISHINING SHART SHAROITLARI

Reja:

• Xayoliy sotsializm vujudga kelishi
• Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari

Xayoliy sotsializm, utopik sotsializm — mulkning umumiyligiga, majburiy mehnat qilishga, adolatli taqsimotga asoslangan ideal jamiyat haqidagi taʼlimot. Dastlab T. Morning "Utopiya" asari (1516) da Xayoliy sotsializmga oid fikrlar bayon qilingan. Xayoliy sotsializmning vujudga kelishida turli xalklarda asrlar mobaynida ilgari surilgan ijtimoiy adolat va tenglikni ifodalovchi xayoliy gʻoyalar asos boʻlgan. Xayoliy sotsializmning yirik vakillari: T.Myunser, T.Kampanella, J.Uinstenli, J.Melye, Morelli, G. B. Mabli, G.Babyof, T.Dezami, K.A.SenSimon, Sh.Furye, R.Ouen, A.I.Gersen va N.G.Chernishevskiy.
Kelib chiqishi Frantsiya inqilobining ideallari Engels risolasida Ning sUtopik sotsializm ilmiy sotsializmga (1880) frantsuz inqilobidan keyin utopik sotsialistlar g'oyalarida zamonaviy sotsializmning paydo bo'lishini belgilab berdi, bu 18-asr oxiri va 19-asr boshlarida Evropa siyosatining belgilovchi hodisasi bo'ldi.
Ushbu dastlabki sotsialistik g'oyalar Frantsiya inqilobidagi "aqlning g'alabasi" natijasida yaratilgan ijtimoiy va siyosiy institutlardan umidsizlik tufayli paydo bo'lgan.
Inqilobni ilhomlantirgan mutafakkirlar iyerarxiya faqat oilaviy kelib chiqishiga bog'liq bo'lgan feodal tartibiga chek qo'yib, aql-idrokka asoslangan jamiyat qurishga intilishdi, diniy xurofot hukmron edi.
Ushbu harakatda ular hamma uchun "erkinlik, tenglik va birodarlik" ni va'da qilgan shior ostida butun jamiyatni ozod qilish va'dasi bilan kurashdilar.

Iqtisodiy faoliyat ma`lum iqtisodiy tizim sharoitida amalga oshadi.

Iqtisodiy aloqalar xo`jalikning o`z ichida yuz beradi. Boshqalar bilan oldi-sotti munosabatlari bo`lmaydi. Bu iqtisodiyot davlat siyosati ta`siridan holi bo`ladi. An`anaviy iqtisodiy tizim hali taraqqiy etmagan urug`-aymoqchilik sharoitida yashayotgan ba`zi Afrika xalqlarida uchrab turadi.

• iqtisodiy resurslar;
• iqtisodiy aloqalar yoki munosabatlar;

v) noiqtisodiy mexanizm;
g) iqtisodiy siyosat.

Iqtisodiy tizimga quyidagalar kiradi:

Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari

Jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida amal qiladigan xo’jalik yuritishning iqtisodiy va ijtimoiy tuzilishi birgalikda iqtisodiy tizimni tashkil qiladi.
Iqtisodiy tizimlar quyidagi ko’rinishlarda turkumlanadi:
1. An‘anaviy iqtisodiyot;
2. Ma‘muriy bo’yruqbozlik iqtisodiyoti;
3. Bozor iqtisodiyoti tizimi.

Aralash tizim iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda xususan AQSh Kanada va Evropa mamlakatlarida mavjud. O`zbekiston mustaqillik yillari davomida reja iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyoti – aralash iqtisodiyotga o`tmoqda.

Hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti – bu hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti sof bozor mexanizmi va rejali iqtisodiyot, unsurlarini qo’shilishidan hosil bo’lgan aralash iqtisodiyotdir.