Iqtisodiy xafsizlik” ta’lim yo‘nalishi 3-kurs ix-51-2 guruhi talabasi ravshanov rustamning

Marketing nazorati uchun qoilaniladigan ko‘rsatkichlaming turlari, soni va darajasi batafsil nazorat maqsadlariga bog‘liq. Marketing nazorati ko‘rsatkichlari quyidagicha: Oddiy (tavsiflovchi) ko‘rsatkichlar, qoida tariqasida, korxona yoki hodisalaming uzoq muddatli maqsadlarini ifodalashda, ulaming miqdoriy jihatdan ifodalash qiyin (masalan, mahsulotning ekologik xavfsizligini iste’molchilar orasida mukammal tasvir yaratishda) ishlatiladi. Miqdoriy ko‘rsatkichlar ko‘proq qoilaniladi va mutloq, nisbiy va indeksli ko‘rsatkichlarga boiinadi. Sifat ko'rsatkichlari miqdoriy ko‘rsatkichlar umuman ishlatilmaganda (masalan, iste’molchilami tavsiflash, ulaming odatlari, imtiyozlar va boshqalar) ishlatiladi. Universal ko'rsatkichlar korxona faoliyatini umumiy ravishda tahlil qilishda qoilaniladi.
2.Marketing nazoratining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
Marketing nazoratining maqsadlari quyidagilardan iborat: 
- maqsadga yaxshilanish imkoniyatini korxona moslashuvchanligini 
talab qilingan atrof-muhit o‘zgarishlariga mos kelishini aniqlash va hokazolar. 
Marketing faoliyatining nazorati mahsulotlarni sotilishi ustidan 
nazorat qilish, sotish imkoniyatlarini tahlil qilish, tadbirkorlik faoliyatini 
nazorat qilish, marketing xarajatlarini tahlil qilish, texnik va strategik 
nazorat hamda marketing taftishini nazarda tutadi. Rentabellikni nazorat qilish haqiqiy sotish va ular tendensiyalarini 
rejalashtirilgan ko‘rsatkichlari bilan taqqoslashda hisobga olish yo‘li bilan 
amalgaoshiriladi. Foydalilikni nazorat qilish va marketing xarajatlarini tahlil qilish alohida tovarlar, ularning assortiment guruhlari, bozor segmentlari, 
hududlari, savdo kanallari, reklama vositalari, savdo xodimlari va 
boshqalar bo‘yicha amalga oshiriladi. Marketingni strategic nazorati va tahlili korxona ishlab chiqarish-sotish va ilmiy-texnik faoliyatini rivojlantirishning asosiy qiyinchiliklari va istiqbolini aniqlash maqsadida asosiy vazifalar, strategiyalarini chamalaydi. Marketing taftishi marketing makro- va mikromarketing muhiti, marketing xizmatlarini, faoliyat yuritish samaradorligi tahlilini hamda marketing siyosati: tovar, narx, sotish va reklama tadbirlarini o‘z ichiga oladi. Marketingda nazoratni uch turi farqlanadi: Yillik rejaning bajarilishini nazorat qilish; Foydadorlikninazorat qilish; Strategik nazorat. Yillik rejani nazorat qilishdan maqsad mo‘ljallangan natijalarga erishishga ishonishdir. Bunda sotish imkoniyatlari tahlili, korxonaning bozordagi ulushi tahlili, marketing xarajatlari bilan mahsulot sotish 
o‘rtasidagi nisbiy tahlillar, mijozlarning munosabatini kuzatish kabi 
nazorat usullaridan keng foydalaniladi. Foydani nazorat qilishning maqsadi firma nima hisobiga daromad topayotganligini va qaysi o‘rinlarda uni yo‘qotayotganligini aniqlashdan iborat. Strategik nazoratning maqsadi esa, haqiqatan ham firma o‘zidagi marketing imkoniyatlarining eng yaxshilaridan foydalanayotganligi yoki foydalanmayotganligi aniqlanadi. Marketing taktikasi strategiyasidan farqli o‘laroq, bosh maqsadda firma mahsulotiga bo‘lgan iste’molchilar talabini shakllantirish va qondirish tamoyillarini hamda konyunktura sharoitlarini ifodalaydi. Marketing taktikasi ma’lum bir muddatdagi aniq tovar nomenklaturasi bo‘yicha hamda aniq bozorda firma maqsadlarini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog‘liqdir. U konyunktura va haqiqiy bozor holati 
dinamikasini hisobga olish, shuningdek, marketing strategiyasi asosida 
shakllanadi. Marketing taktikasining vazifasi korxonada marketing 
faoliyatini tashkil etishni joriy vazifalari bilan qisman bog‘liq. Marketing 
taktikasi firmaning strategik maqsadlariga erishishni oqilona ta’minlashda 
marketingni amalga oshirish yo‘llari va vositalari, shakl va usullarini 
aniqlaydi va tartibga soladi. Marketingni operativ rejalashtirishda qisqa davr uchun reja chora-tadbirlarini belgilash yo‘li bilan taktik dasturlar aniqlashtiradi.Marketingni strategik, taktik va operativ rejalarini ishlab
chiqish jarayonida rejalashtirishning turli xil uslublaridan foydalaniladi. Ular bir-biridan muddati bo‘yicha farq qiladi va uzoq muddatli, o‘rta muddatli va 
qisqa muddatli bo‘ladi. Uzoq muddatli marketingni rejalashtirish uslubiga 
portfel tahlil, morfologik tahlil, delfi uslublarini kiritish mumkin.
O‘rta muddatli marketingni rejalashtirish uslublariga tarmoqli 
rejalashtirish texnikasi, maqsadli daraxt bo‘yicha qaror qabul qilish uslubi, 
morfologik tahlil, chiziqli dasturlash, moliyaviy-matematik uslublar, 
evristik uslublar kiradi. Qisqa muddatli marketingni rejalashtirish uslublariga esa tarmoqli rejalashtirish texnikasi, chiziqli dasturlash, transport masalalarini 
optimallashtirish uslublari, evristik uslublar kiradi. Amaliyotda tarmoqli 
rejalashtirish, bozor tahlili, moliyaviy-matematik, chiziqli dasturlash 
uslublari keng qo‘llaniladi. Marketingni nazorat qilish jarayoni 5 ta asosiy bosqichni o‘z ichiga oladi: 1. Nazorat qilishga mo‘ljallangan reja ko‘rsatkichlarini asoslash (masalan, bozor ulushi, aylanma va hokazo). 
2. Faoliyatni haqiqiy ko‘rsatkichlari natijalarini o‘lchash (ma’lumotlarni yig‘ish) 
3. Faoliyatni reja va haqiqiy ko‘rsatkichlari natijalarini solishtirish. 
4. Haqiqiy reja ko‘rsatkichlarining imkoniyat farqining tahlili. 
5. Yangi rejalar ishlab chiqish, to‘g‘rilash. 
Marketing sohasida nazorat qilishning asosiy vazifalari quyidagi 
rasmda berilgan.maqsadlarga erishish darajasini belgilash;
• yaxshilanish imkoniyatini aniqlash;
• korxona moslashuvchanligini talab qilingan atrof-muhit o ‘zgarishlariga qanchalik mos kelishini aniqlash.
Marketing maqsadlari tahlili unga erishish bo‘yicha asosiy vazifalami shakllantirishga imkon beradi. X.Meffert 1986-yilda 3 ta o‘zaro b ogiiq marketingni kompleks vazifalarini ajratib ko‘rsatadi:
• talabni tartibga solish bilan bogiiq b oigan bozor faoliyatiga
kiruvchi vazifalar;
• firma yoki korxona faoliyati bilan bogiiq vazifalar;
• tashqi muhit va jamoatchilik bilan bogiiq vazifalar.
Marketing vazifalari natijasida marketing jarayonini barcha bosqichlariga mos keluvchi marketing funksiyalari shakllanadi va doimo tartibga solib boriladi.
3.Talabning holati va rivojlanishiga ko‘ra marketing turlari
Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat boiibgina qolmay, balki talabga ta ’sir ham qilishdir. Bu ta’sir qanday boiishi kerak yoki boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishga o‘tish va yangi talabni vujudga keltirish kerakmi? Marketing faoliyatining bu aniq maqsadlarini-bozorda mavjud bo‘lgan vaziyatni hisobga olish bilan, xaridorlar qiziqishini tahlil qilish bilan aniqlanadi. Talab marketing maqsadini, shu bilan birga, kerakli marketing strategiyasini tanlashga imkon beradi.
Bir necha talab darajasini va unga mos keluvchi bir qancha strategiyasini alohida ajratib ko‘rsatish mumkin. Quyidagi talab darajasi va unga mos keluvchi marketing strategiyasini ko‘rib chiqamiz: 1 Salbiy talab. Agar xaridorlaming ko‘pchilik qismi tovami qabul qilmasa va undan qochsa, bozor salbiy talab vaziyatida bo‘ladi. Marketing xizmatlarining vazifasi - nima uchun bozor tovami qabul qilmayapti, marketing dasturi tovarlami mukammallashtirish orqali, narxlami pasaytirish orqali tovarga bo‘lgan qarashlami o ‘zgartirish mumkinligini tahlil qilish va talabni yanada faol qo'llab-quwatlashdir.