1. Marketing tushunchasi, turlari va strategiyasi. Marketing imkoniyatlarini o‘rganish
Download 25.74 Kb.
|
Hujjat
|
Marketingda menejment Reja Kirish. Asosiy qism 1.Marketing tushunchasi, turlari va strategiyasi. 2. Marketing imkoniyatlarini o‘rganish. 3. Korxonada marketing xizmati. 4. Marketingni boshqarishning mazmuni. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish Marketing tushunchasi, turlari va strategiyasi. Marketing insonning ayirboshlash vositasida talab va ehtiyojni qondirishga qaratilgan faoliyatidir. Marketing tarkibiga bozorni o‘rganish. Iste'molchi buyurtmasiga kura mahsulotlar assortimentini rejalashtirish, bozorni egallash, reklama, tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchidan iste'molchiga yetkazib berish bilan bog'liq tadbirkorlik faoliyati kiradi. Marketing konstruktor, muhandis, iqtisodchi va boshqa mutaxassislarga bozor ehtiyojlari bilan tanishish, iste'molchi ushbu mahsulotning qanday bo'lishini istashi, unga qancha haq to‘lashi, u kim uchun zarurligi haqida mulohaza yuritish imkonini beradi.Bozor sharoitida korxonani boshqarish marketingni ishlab chiqarish siklining boshiga kuyadi, chunki xo'jalik qarorlarini qabul qilish asosida ishlab chiqarish imkoniyatlari emas, balki bozor talablari, xaridor ehtiyojlari yotadi. Oxir natijada korxona kulami, korxonani boshqarish tashkiliy tarkibini, boshqaruv tamoyil va usullarini, xizmat ko'rsatish yo‘nilishlarini bozor belgilaydi.Bozor munosabatlari sharoitida korxona bozor konyuqturasi, bo‘lajak sheriklar imkoniyatlari, narxlar o'zgarishi xaqida axborot olish asosida o'z ishlab chiqarishini moddiy-texnikaviy ta'minlash va kapital kurilishni tovarlar va xizmatlar bozoridan (bevosita ishlab chiqaruvchidan, ulgurji savdoda, shu Jumladan, yarmarka, kimoshdi savdosi, xamda moddiy-ta’minot va boshqa vositachi tashkilotlardan) resurslar sotib olish yo'li bilan amalga oshiradi. Natijada korxonaning reja-iqtisod, texnika, texnologiya, ta'minot va sotuv bo'limlari vazifalari o'zgaradi, chunki korxona muxandis-texniklari resurslardan qay darajada foydalana olish imkoniyatiga ega ekanliklarini bilishlari, bozor ta'siridan erkin bo'lishlari uchun korxonada bozor iqtisodiyoti, korxona ishlab chiqarish va moliya siyosati masalalari bo'yicha axborot manbaasi, bo'lgan maxsus marketing xizmatini tashkil etish extiyoji vujudga keladi.Marketing bo'limi bozorni, ijtimoiy talab xolati va o'zgarishi, konyuqturani urganish natijasida korxonada ishlab chiqariladigan maxsulot zarurligi, istiqbolli masalasini xal etadi.Korxonani marketing vositasida boshqarish ancha mushkul bo'lib, katta xajmda reja-hisob kitoblarini, qadrlarni qayta tayyorlashni,boshqaruv vazifa va usullarini tubdan o'zgartirishni talabkiladi. Faqat korxona, butun iqtisodiyot xo'jalik mexanizmini tubdan qayta qurishi asosidagina marketing tendensiyasini qo'llash mumkin. Aks xolda korxona tez o'zgaruvchan talabga moslasha olmay raqobat kurashiga bardosh bera olmaydi. Bu korxona foyda kurmasligi va undan kelib chikuvchi boshqa okibatlarga olib keladi. Chunki faqat iste'molchilar extiyojini hisobga olib, fan-texnika tarakkiyoti yutuklaridan foydalana olgan korxona gina o'z mahsulotini sotishdan foydaolishi mumkin. Bu ma'noda amerikalik avtomobil magnati G.Fordning fikrini ta'kidlab utish zarur. Undan qanday qilib millioner bo'lganligini so‘raganlarida quyidagicha javob bergan: «Juda oson. Men o'z avtomobillarimni bozorda boshqalarga nisbatan arzonrok sotib, o'z ishchilarimga boshqalarga nisbatan ko'p xak to‘laganman». Bunday xolda u sinishi kerak edi, lekin u raqobatchilarini bozordan siqib chiqarib bozorni egallagani uchun millioner bo‘ldi.Tovar pul munosabatlari Jamiyatni o'z-o'zini boshqarish mexanizmi bilan qurollantirgani uchun bebaxo xususiyatga ega. Tartibga solinuvchi bozor xo'jalik faoliyatini iste'molchiga qaratish, tashkiliy tizimlar, boshqaruv tamoyili va usullarini qayta qurish, korxona maqsad va vazifalarini o'zgartirishni talab qiladi. Amerikalik iqtisodchi Filipp Kotler o'zining mashxur «Marketing bo'yicha boshqaruv qo'llanmasida marketing turlarining klassifikatsiyasini bergan. Marketing turlari
Marketing strategiyasi jamiyat va korxona jamoasining uzviy manfaatlari ishlab chiqarish samaradorligi masalalarini xal qilishga xizmat qilish kerak. Marketing strategiyasi bosqichlarini sxema tarzida ifodalash mumkin.1-bosqich talab konyuqturasini urganish. Korxona bozordagi iqtisodiy vaziyatni xar tomonlama o‘rganadi,talab konyuqturasini, shuningdek.Xaridor imkoniyatlarini o‘rganadi 2-bosqich bozor sig‘imini o‘rganadi. Korxona ko'zda tutilgan savdo sig‘imini aniqlaydi. Bu ushbu soxaga kapital sarflash uchun turtki bo'lib xizmat qiladi. 3-bosqich mavjud bozor sharoitida korxona maqsad va imkoniyatlarini aniqlash. Bozor ehtiyojlarini bilish ularni korxona imkoniyatlari bilan taqqoslashga imkon beradi 4-bosqich marketing reja va strategiyasini ishlash. Tam maqsadga erishishning umumiy strategiyasi, xam korxona yo‘nalishi va bo'linmalari uchun batafsil reja sifatida ishlanadi. 5-bosqich ilmiy-texnik va tajriba konstruktorlik ishlari. 4 ta bosqichda rivojlanish yo'llari belgilangandan so‘ng bevosita sotish uchun maxsulot ishlab chiqarishga ilmiy-tadqiqot, tajriba va konstruktorlik ishlari texnologiya, ishlab chiqarish rejasi, tajriba ishlab chiqarish va x.k.ga utiladi. Nihoyat, maxsulot yaratildi.6-bosqich mahsulotni bozorga kiritish. Buning eng muhim sharti bozorga chiqishning eng maqbul yo'lini tanlash bilan birga, narx siyosatini xam belgilashdir. 7-bosqich - reklama bozorda oylab samarali ish yuritmay muvaffaqiyatga erishib bo‘lmaydi. Tovar xaqida xaridorlarga axborot berish va uni sotib olishga undash - murakkab va mas’uliyatli vazifa bo'lib, u bilan bir vaqtda savdoni rag‘batlantirish xaqida xam g‘amxo’rlik qilish kerak.8-bosqich - maxsulot assortimentini boshqarish. Talab xaridorning assortiment o'zgarishiga talabi o'zgarishini urganish. Assortimentni o'zgartirish, bozorga taklif etilgan dastlabki variantga tuzatish kiritish. 9-bosqich savdo faoliyatini boshqarish. Savdo, ikni tashish, yuklarmi kadoklashga alohida e'tibor beriladi. 10-bosqich - savdodan keyingi xizmat ko'rsatish, iste'molchiga servis xizmati ko'rsatish, tovardan foydalanishda ko‘maklashish. 11-bosqich - marketing faoliyatini nazorat qilish. Butun faoliyat dasto'rini nazorat qilish. Oxirgi bosqichning tugashi, birinchi bosqichning boshlanishini bildiradi.Marketing strategiyasini bilish marketingni boshqarish tushunchasiga ta'rif berishga imkon yaratadi. Marketingni boshqarish - bu ishlab chiqarish va bozorni foyda olish, savdo xajmini oshirish, bozordagi xissasini oshirish maqsadida xaridorlar bilan foydali ayirboshlashni ta'minlash, mustaxkamlash maqsadida urganish va taxlil etishdir.Marketingni boshqarish vazifalari jumlasiga talab darajasi, vaqti va xususiyatiga tashkilot oldida tutgan maksadga erishish uchun yordam berish niyatida ta'sir etish xam kiradi. Boshqacha qilib aytganda marketingni boshqarish - bu talabni boshqarishdir. Xakikiy talab darajasi istalgandan past yoki yuqori bo'lishi mumkin. Bunday xolat bilan marketing bo'yicha boshqaruvchi duch kelishi mumkin. Marketing bo'yicha boshqaruvchi tashkilotning marketing vaziyatini taxlil qilish, belgilangan rejalari amalga oshiruvchi va nazorat vazifalarini amalga oshiruvchi xodimidir. Bunga savdo xizmati boshqaruvchisi va xodimlari, reklama xizmati xodimlari, savdoni ragbatlantirish bo'yicha mutaxassislar, marketing bo'yicha tadkikotchilar, marketing bo'yicha tadkikotchilar, tovarlar bo'yicha boshqaruvchilar va narni tashkil etish bo'yicha mutaxassislar kiradilar.2.Marketing imkoniyatlarini o‘rganish. Bozor o'zgarmas emas va doimo uni urganishi, savdo imkoniyatlari masalasi bo'yicha ma'lumotlarni taxlil etishni talab kiladi. Bozorni urganish maksadni belgilash va izlanish rejasini to'zishdan belgilanadi. Undan keyin bir necha yil davomida maxsulot sotish natijalari taxlil qilinib, xato va noaniqliklar aniqlanadi, marketing bo'yicha mutaxassislar fikri o'rganiladi. Axborot turli manbalar: matbuot, reklama, telefon orqali, surov anketalari tarkatish va yigish vositasida yig‘iladi. Anketa surovi intervyu olish yoki telefon orqali surov o‘tkazish bilan to‘ldirilishi mumkin. Bozorda mavjud vaziyatni bilgan xolda korxonada ishlab chiqarish va ta'minlov chiqish mumkin.Korxonalar davriy ravishda (yiliga bir necha marta) bozordagi o'z xolatini aniqlash lozim. Bozor potensial sigimi deganda ma'lum vaqt davomida amalga oshirish mumkin bo'lgan savdo xajmi tushuniladi. Uzoq istiqbol uchun rejalar 2-yilni, urta mudatli 5 yil, kiska muddatli 1-2 yilga mo‘ljallangan bo'ladi.Bozor yangi maxsulot chiqarishda bozor sigimini aniqlash muxim ahamiyatliyatga ega. Bozor sigimi va konyuqturasini urganish bilan korxonadan tashqari yoki uning tapshirigi bilan boshqa xo'jalik xisobida ishlovchi tashkilot (QITI, marketing izlanuvlari bo'yicha shirkat) shug'ullanishi mumkin. Xo'jalik xisobi asosida ishlovchi pulli axborot-maslaxat beruvchi bunday tashkilotlar barmog‘ini tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Bu tashkilotlar urtasida rakobat munosabatlari bo'lishi xam muximdir.Bozorni urganish bo'yicha tadkikotlar olib borish ko'p mablag talab etadi, shu sababli mavjud axborot manbaalaridan iloji boricha keng foydalanish lozim. Tadkikot davomida barqaror qonun va qonuniyatlarni aniqlash muximdir. Bozor sigimini urganish bo'yicha marqting izlanishlarini olib borishda raqobatchilar faoliyatini, reklama, savdo siyosatini, tovarlar assortimentini, texnik xizmati, bo'limlar tashkiliy tuzilishini taxlil etishni unutmaslik kerak. Bozor bu orzu emas, balki kat'iy, ba'zan shavkatsiz, xayolni tan olmaydigan, uylanib kadam bosish lozim bo'lgan xaqiqatdir.Bozor korxonalarni demopollashtirish, kat'iy rakobat kurashi, korxonaning butun xo'jalik mexanizmini qayta tashkil etishni, ilg'or texnologiyani joriy qilish, loyixa-konstruktor mutaxassislaming malakasi yuqori bo'lishiga, marketing bo'yicha tajribaga ega bo'lish va boshqalarni ko'zda tutadi. Juda ilg'or g'oya va tajriba konstruktorlik loyixalari mavjud bo'lsa xam, zamonaviy texnologiyasiz Jahon bozori talablariga javob beruvi maxsulot ishlab chiqarib bulaydi. Yangi texnologiya sotib olish uchun valyuta ishlab topish kerak. Umumiy xolda bozorni egallash strategiyasi kuidagicha bo'ladi: 1. Qator tadbirlarni amalga oshirish xisobiga dastlabki Jamg‘arish (maksadní aniqlash, tashkiliy tarkibni takomillashtirish, qadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish, ishlab chiqarish intizomini kuchaytirish, mexnat va moddiy xarajatlarni kiskartirish va x.k.).2. Yangi texnologiyalarni, imkoni bo'lsa kushma korxona to'zish yo'li bilan sotib olish.3.Iqtidorli menejer va konstruktorlarni jalb etish yo'li bilan yangi, yuqori sifatli maxsulot ishlab chiqarish. 4. Xalqaro talabga javob beruvchi maxsulot ishlab chiqarish va uni jaxon xamda ichki bozorga olib chiqish.5. Korxonani ulgurji savdo bilan shug'ullana oluvchi yuqori samarali xo'jalikka aylantirish.Bozomi egallash strategiyasi asosiy maksadga erishishni oliy sifatli maxsulot yetishtirish, korxonada ishlovchilar turmush farovonligini oshirish, belgilangan ijtimoiy dasturlari bajarishini ta'minlashdan iborat. Belgilangan tadbirlar muvaffaqiyatli bajarilishi mexnat jamoasining xar bir a'zosi ishning oxirgi natijasidagi manfaatdor bo'lishiga bog'liqdir. Jamoa moddiy manfaatdorligi Ijtimoiy faolligi va javobgarlik xissini oshirishi zarur. Bunga erishish uchun egalariga yiliga 1g-15% foyda keltiruvchi aksiyalar chiqarish kerak.Bozor imkoniyatirini aniqlash va baxolash o odatda ko'plab yangi g'oyalarni vujudga keltiradi. Asosiy vazifa-ulaming eng yaxshi, korxona maksadlariga to'g'ri keluvchilarini ajratishdan iborat. Masalan, korxona bozor imkoniyatlariga baxo berish natijasida, eng kizikarlisi - «bolalar velosipedi» bozori ekanligini aniqladi. Raxbariyat bolalar velosipedini ishlab chiqariluvchi maxsulotlar ruyxatiga kiritish korxona maksadiga xam, resurslariga xam to'g'ri keladi deb xisoblashi mumkin. Bunday turdagi tovar mavjud marketing doirasiga to'g'ri keladi. Lekin korxona bolalar velosipedi bozori vakillari bilan yaxshi ishlay olishi, iste'molchilar bilan yaxshi aloqa o'mata olish, rakobatchi korxonalar ishlab chiqargan velosipeddan xaridorgir velosiped ishlab chiqara olishiga ishonishi kerak. Bunday imkoniyatning xar birini bozor xajmi va xususiti nuqtai nazaridan urganish zarur. Bu jarayon to'rtta bosqichdan iborat: talabal ulchash va prognoz qilish, bozorni segmentlarga ajratish, bozorning maksadli segmentlarini ajratish, tovarning bozordagi urnini aniqlash. Korxona bozor kulamini baxolash maksadida unda sotiluvchi bolalar velosipedini aniqlab xar bir model sotilish xajmiga baxo beradilar. Korxona bozomi egallamoqchi bo'lsa bolalar velosipedi bozorining istikboldagi xajmini bilish xam muximdir. Bozorni segmentlarga ajratish bu iste'molchilarni extiyojlar, xususiyatlari, xulqidagi farklariga asosan guruxlarga bo'lishdir. Narxiga qaramay eng yaxshi asosan guruxlarga velosipedlarni stib oluvchi xaridorlar bir segmentni tashkil etadi. Birinchi xolda narxga e'tibor beruvchilar boshqa segmentni tashkil etadi. Bozorning xar bir segmentini, ularga xos xususiyatlarini urganish asosida tasvirlash ularning xar birini marketing imkoniyatlari nuqtai nazaridan korxona uchun kizikarli ekanligini baxolash zarur. Korxona bir bozoming bir yoki bir necha segmentiga chiqishga qaror qilishi mumkin. Xaridorlar negabir tovarni xarid qilishini yaxshiroq tushunishi uchun tovarlarning asosiy xususiyatlarini solishtirishi kerak. Solishtirish natijalarini tovarlarni pozisiyalash sxemasi tarzida keltirish mumkin.Shunday qilib bozor strategiyasini ishlab chiqish tovar ishlab chiqarish uchun muximdir. Ko'pchilik AQSH kompaniyalarini tadqiq qilish bo'yicha ma'lumotlar u yoki bu tovarga talab shakllanishi va uni iste'molchiga yetkazib berish masalasi ishlab chiqarsh va texnologiyasidan muxim rol ekanligini namoyon kiladi, ulaming fikriga kura, yangi tovarni ommaviy ishlab chiqarish texnologiyasi masalalarini xal etish ularni bozorda sota olish masalalariga nisbatan ancha oson.Iqtisodiy amaliyotda marketing nazaryasidan ijodiy foydalanish korxona xo'jalik mexanizmini ham xarajat tizimlar tomoniga ogishtirish, ishlab chiqarishn boshqarishni iste'molchilar va jamiyat xayotiy manfaatlariga bog'lashni ta'minlab berish lozim. 3. Korxona bozori. Korxona bu yirik xom ashyo, butlovchi qismlar, uskunalar, yordamchi uskina, ta'minot predmetlari va xizmatlar bozoridir. Bir necha un minglab xizmat ko'rsatish, qishloq xo'jaligi, chakana savdo, ishlab chiqarish va davlat tashkilotlariga karashli korxonalar tovar va xizmatlar sotib olish bilan kugullanadilar.Korxona extiyojlari uchun xarid qilish bu aniq tovarlarga bo'lgan extiyojni anklash, aniq markadagi tovarlarga baxo berish va tanlash xamda bozorda mavjud tu'minotchilar arasidan birortasini tanlash asosida qaror qabul qilish jarayonidir.Korxona bozorlarning uch turi mavjud: sanoat uchun zarur tovarlar bozori,oralik tovarlar bozori va davlat muassasalari bozori.Sanoat uchun mo‘ljallangan tovarlar bozori - boshqa tovar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish soxasida boshqarish va boshqa iste'molchilarga sotilgan tovar va xizmatlar sotib oluvchi shaxlar va tashkilotlar yig‘indisidir. Tovarlar nomenklaturasi va pul oboroti xajmi jixatidan sanoat uchun mo‘ljallangan tovarlarbozori keng iste'mol tovarlari bozoridan ustun bo'ladi.Avtomobil ishlab chiqarish va sotish uchun metall, oyna, rezina sotuvchilar o'z maxsulotlarini mashinasozlarga sotishlari lozim, mashinasozlar esa tayyor maxsulotni iste'molchilarga sotadilar.Sanoatga muljallangan tovarlar bozori keng iste'mol mollari bozoridan farq qiluvchi o'ziga xos xususiyatlarga ega:1. Sanoat uchun muljallangan tovarlar sotuvchisi nisbatan ana kam xaridorga ega bo'ladi. 2. Hatto ishlab chiqaruvchilar ko'p bo'lgan tarmoqlarda xam xaridning katta qismi bir nechchta yirik ist'molchi xissasiga to'g'ri kelad.3. Xaridorlar xududiy jixatdan va neft sanoati, rezina, pulat quyish sanoati va neft sanoat), tarmoqlar bo'yicha to'plangan.4.Sanoat uchun mo‘ljallangan tovarlarga bo'lgan talab keng iste'mol mollariga bo'lgan talab bilan ulchanadi.Hayvonlar terisi poyafzal ishlab chiqarish uchun sotib olinadi.5.Sanoat uchun mo‘ljallangan tovarlarga talab keng isteʼmol tovarlari va xizmatlar uchun talabga nisbatan tezrok o'zgaradi. Bu ayniqsa yangi ishlab chiqarish uskunalarida yaxshi namoyon bo'ladi. Ba'zan iste'mol tovarlariga bo'lgan talab 18% ortishi sanoat uchun muljallangan tovarlarga talabning 28% ortishiga olib keladi.6. Sanoat uchun mo‘ljallangan tovarlar kam xarajat qilib xarid qilishni doimo urganuvchi malakali agentlar tomonidan xarid qilinadi. Keng iste'molchi xarid Incha malakaga ega remix 5 qilish soxasida uncha malakaga ega emas. Sanoat uchun qilinadigan xarid qanchalik murakkab bo'lsa, u xakda qaror qabul qilish jarayonida shuncha ko'p kishi ishtirok etadi. Eng muxim tovarlarni sotib olishda odatda maxsus xarid komissiyalari shug'ullanib, ular tarkibiga texnikaviy ekspertlar va raxbariyat vakillari kiradi.Sanoat uchun muljallangan tovar sotib olish jarayonida xaridor bir qancha qaror qabul qilishi kerak bo'ladi. Qarorlar miqdori xarid qilinayotgan vaziyatga bog'liq bo'ladi. Xarid qilinish jarayonida uch xil vaziyat vujudga kelishi mumkin: 1. O'zgarishlarsiz qayta xarid qilish - bu xaridor biror narsaga o'zgarishsiz buyurtma beradigan vaziyatdir.2. O'zgarishli qayta xarid qilish - bu vaziyatda xaridor qayta buyurtma berish davrida tovar texnikaviy xususiyatlar, narx, savdoning boshqa shartlariga o'zgartirish kiritgan, m, yoki qisman ta'minotchilari o'zgartirgan xolda yo'z beruvchi vaziyatdir. Avvalgi ta'minotchi mijozni saklab kolishga, yangilari esa yangi mijoz orttirishga xarakat kiladilar.3.Birinchi marta tovar yoki xizmatlar sotib oluvchi firma yangi masalalarni xal etish uchun xarid qilishi. Masalan, firma birinchi kompyuter tizimini o'rnatmoqchi bulsin. Eng kam qaror o'zgarishsiz qayta xarid qiluvchi xaridor xissasiga, eng ko'p qaror - yangi masalalarni xal etish uchun xarid qiluvchi xissasiga to'g'ri keladi. Birinchi marta xarid qilishda tovarning texnikaviy texnikaviy xususiyatlarini, narxlar chegarasi, ta'minot vaqti va sharti, texnik xizmat ko'rsatish shartlari tulov shartlari, buyurtma xajmini aniq, maqbul ta'minotchilarni tanlash masalalarini xal etish kerak. Oralik tovarlar bozori boshqa iste'molchilarga qayta sotish yoki ijaraga brish yo'li bilan foyda qurish maksadida, yoki o'z xususiy korxonasi betuxtov ishlashi uchun zarur tovar va xizmatlar sotib olinadigan bozordir. Oralik tovarlar bozori sotuvchilari qayta sotish uchun muljallangan qayta sotish uchun muljallangan Juda katta xajmda turli-tuman tovarlar bilan ish kuradilar. Bundan tashqari, oralik tovar sotuvchisi kaysi sotuvchidan, qanday narxda va shartlar bo'yicha sotib olish va kimga, qanday narxda kachon sotish masalasini xal etish kerak.Oralik tovarlar bozoriga tovar birjalari, ulgurji savdo va chakana savdo firmalari kiradi.Davlat muassalari bozori o'z vazifalarini bajarishi uchun tovarlar sotib oluvchi yoki ijaraga oluvchi respublika xukumati muassasalari, avtonom respublika va maxalliy xoqimiyat tashkilotlari kiradi. Xukumat mamlakat mikyosida eng yirik xaridordir. Davlat muassasalari nomidan respublika oldida turgan vazifalarni xal etish uchun zarur turli tuman tovarlar (samolyot, teplovoz, mebel, avtomobil va x.k.) sotib olinadi.4. Korxonada marketing xizmati. Korxona butun marketing faoliyati va rejalashtirishni amalga oshiruvchi marketing tizimini yaratishi kerak. Agar bu kichik korxona bo'lsa, marketing xizmatini bir kishi bajarishi kerak. U xam marketing tadqiqotlarini olib boradi, xam savdo va reklamani tashkil etadi., xam mijozlarga xizmat ko'rsatishni amalga oshiradi. Agar korxona katta bo'lsa, marketing xizmati bilan marketing bo'limi shug'ullanadi. Bo'limda agentlar, marketing bo'yicha tadkikotchilar, reklama bo'yicha mutaxassislar, maxsulot ishlab chiqarishni boshqaruvchilar, bozor segmentlari bo'yicha boshqaruvchilar, mijozlarga xizmat ko'rsatuvchi xodimlar ishlaydi.marketing bo'limini u ishlat Xar bir korxona marketing bo'limini u ishlab chiqarish barqarorlashuvi va maxsulot sotish ko'payishiga yordam berishi uchun to'ziladi. Marketing xizmatini tashkil etishning eng keng tarqalgan turi - funksional turi bo'lib, unda marketing bo'yicha mutaxassislar marketing faoliyatini.5.Marketingni boshqar-ishning mazmuni.Marketingni boshqarish katta ahamiyatga ega. Aynan boshqarish orqali marketing faollashtiriladi va uning samarasi oshib boradi. Marketingni boshqarish orqali uning maqsadlari, vazifalari aniqla-nadi, taktik va strategik rejalari tuzilib, amalga oshiriladi, firma, kompaniyalaming tovar va narx siyosati ishlab chiqiladi, tovarlami sotish, bozorlarga kirib borish, raqobat muhitini tahlil etish va boshqa bir qancha dolzarb muammolami yechish ishlari amalga oshiriladi.Tajriba shuni ko‘rsatadiki, ayni ilmiy tamoyillarga asoslangan boshqaruv orqali ishlab chiqarish va jamiyatning barcha muammolarini, shu jumladan, marketingni ham barcha muammolarini hal etish murakin. Marketingni boshqarish bir tomondan firmani bozorga tezroq moslashishini ta’minlasa, ikkincha tomondan bozor talab etgan, raqobatbardosh mahsulotlami ishlab chiqib, ularni sotib, firma, kompaniyalarning yuqori foyda ko‘rishini ta’minlaydi.Umuman olganda, marketingni boshqarish firmalar faoliyatining samarasini oshirishga xizmat qiladi. Shuning uchun ham marketingni boshqarishga keyingi paytda qiziqish ortib bormoqda.Keyingi paytda marketingni boshqarishda tizimli tahlil, operatsiyalami tadqiq etish, matematik usullar keng qo‘llanilmoqda. Ayniqsa, bu ishda kompyuterlami qo'Uash, axborotlami yig‘ish, ularga ishlov berish va saqlash boshqamv jarayonini tezlashtirib yuboradi. Bular asosida axborotlami boshqaruv bosqichlariga taqsimlaydigan va har xil axborotlardan samarali foydalanish imkonini beradigan katta axborot tizimlari yaratila boshlandi. Shubhasiz, bu ishlar marketingni boshqarish jarayonining samarasini yanada oshishiga olib kelmoqda.Marketingni boshqarish mamlakat miqyosida bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi:a) marketingni boshqarish mamlakat miqyosida;b) iqtisodning tarmoqlarida, chunonchi, sanoat, qurilish, transport, qishloq xo‘jaligi va h.k.lar;d) tarmoqlararo va ko‘p tarmoqli komplekslarda (sanoat, transport, qurilish va boshqa tarmoqlaming ichidagi komplekslar, masalan: avtomobilsozlik, transport va boshqalar);e) firma, kompaniya darajasidagi marketingni boshqarish;f) mustaqil xo‘jalik, loyiha, ilmiy-texnik va boshqa ishlab chiqarish sohasidagi subyektlar darajasida;g) territorial miqyosda marketing boshqarishi.Murakkab iqtisodiy tizimlarda marketingni boshqarish bu tizimlami optimallashtirishga hamda ularni oldindan belgilangan marketing maqsadlari va vazifalariga ko‘ra bir holatdan boshqa bir holatga (maqbul yoki talab etilgan) o'tkazilishini ta’minlashga qaratilgan.Marketingni boshqarish tushunchasiga kelsak, bunda avvalo boshqarish so'zining kelib chiqishiga va mazmuniga e’tibor berish kerak. «Boshqarish» so‘zi lotinchadan kelib chiqqan bo'lib, so‘zma-so‘z taijimasi «rahbarlik ostida yoki bo'ysinib xizmat qilish»ni anglatadi. Bir tomondan boshqarish biror ishga «rahbarlik» yoki «bo‘ysinib ishlovchi» guruh faoliyati tushunilsa, ikkinchi tomondan boshqaruv bu «ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etayotgan mehnat jamoasiga ular faoliyatini tashkil etish va muvofiqlashtirish maqsadida ta’sir ko‘rsatish» tushuniladi.Ma’lumki, ко‘plab mehnatkashlar faoliyat ko‘rsatadigan jamoada boshqaruv bo‘lishi zarur, chunki boshqaruvsiz ishlab chiqarish jarayonlari, dastgohlar, mehnatkashlar o‘z-o'zidan muvofiqlashuvi, uzluksiz, samarali faoliyat ko'rsatishi mumkin emas. Shuning uchun ham boshqarishga har doim ehtiyoj tug‘ilib turadi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, marketingni boshqarish (firmaning bozor faoliyati) - bu talab darajasiga va talabning vaqtiga, xarakteriga shunday maqsadli ta’sir ko'rsatishi tushuniladiki, bunda firma oldida turgan maqsadlarga erishishi mumkin boisin. Bu faoliyat firma maqsadlariga erishish uchun maqsadli xaridorlar bilan amalga oshiriladigan manfaatli ayirboshlashga qaratilgan tahlil, rejalashtirish, amalga oshirish va nazorat chora-tadbirlari orqali bajariladi.Marketingni boshqarishga oid ishlar bozorni tahlil etish, bozor konyunkturasiga tegishli hisobotlami tuzish, yangi strategiya va taktikani shakllantirish, marketing faoliyati rejalari va dasturlarini ishlab chiqish hamda amalga oshirish, maqsadli iste’molehilaming talablarini raqobatchilarga qaraganda yuqoriroq darajada qondirish kabi ishlarni bajarishni ko‘zda tutadi.Davlat miqyosida marketingni boshqarish davlat nomidan va davlat miqyosida (aniq tashkilotni boshqarishdan farqli o'laroq) marketingning umumiy maqsadlari va vazifalarini belgilash, ulami amalga oshirish uchun kerakli bo‘lgan sharoitlami yaratish tushuniladi. Marketingni davlat miqyosida boshqarish ko'p bosqichli tizim bo'lib, u o'z ichiga vertikal va gorizontal tub tizimlami oladi. Boshqaruv tizimining holati uning tarkibiy elementlarining aniq ko'rsatkichlari bilan belgilanadi va ma’lum darajada tubdan qayta qurish jarayonida o'zgarishi mumkin. Har bir elementini mukammalroq o'rganish maqsadida o'zi tizim sifatida ko'rilishi mumkin. Demak, qandaydir bir tuzilmani bir vaqtning o‘zida supertuzilmaning elementi (bo'lagi) va tizim ichidagi tuzilma sifatida ham ko‘rish mumkin. Element bu tuzilmaning bo‘lagi va o'zi alohida tizim sifatida tahlil etilishi mumkin. Birinchi aspekt tizimning (elementning) super tizim bilan aloqasi ustida borsa, ikkinchisi — bu tizimning ichidagi o‘zgarishlar ustida bormoqda. Umuman tizimni tahlil qilayotganda ma’lumotlarni o'zgartiruvchi informatsion elementlar (bloklar) va resurslami tayyor mahsulotlaiga aylantiruvchi moddiy bloklar (elementlar)ni ajratib ko'rsatish mumkin.Informatsion o'zgartirishlar moddiy ta’minlanishni va moddiy o'zgartirishlar esa informatsiya bilan ta’minlanishni talab etadi.Ko'p obyektlar va ulaming elementlarini tizim sifatida ко‘rib chiqish uchun ular mazmunga, tarkibga, aloqalarga ega bo'lishi va boshqarishga mansub bo'lishi lozim.Mazmiin. Ko'pchilik tizimlar ko'plab resurlami tizimga kiruvchilami (masalan, materiallar, eneigiya, yoqilg'ilami) boshqa qimmatroq ko'pchilikka (tovarlar, xizmatlarga) o'zgartiradilar. Shuning uchun bunday tizim quyidagi sinflardagi elementlardan iborat bo'ladi: odamlar, mashinalar, materiallar, eneigiya, yoqilg'i va moliya.Har qanday tizim vertikal va gorizontal elementlarga bolinadi. Tizimning faoliyati alohida funksiyalami bajarishga qaratilgan, bunda tizimning ayrim bo'laklari ayrim jarayonlarni boshqarishga qaratilgan. Boshqacha qilib aytganda, mehnatni funksional taqsimlash mavjud bo‘lib, bu shuni ko'rsatadiki, tizimning barcha komponentlari bir xil vazifani bajarmaydi, lekin ularning ko'pchilik qismi bajaradigan ish tizimining umumiy maqsadini bajarishga qaratilgan. Tizimning barcha boshqaruvga tegishli funksiyalarining bajarilishini ta’minlaydigan va oxir oqibatda ma’lum vaqt mobaynida tizim oldiga qo'yilgan maqsadga erishishni ta’minlaydigan bo‘limlar (elementlar) majmui tizim tarkibini tashkil etadi.Aloqa. Tizim elementlari o‘zaro va o‘rab turgan muhit bilan bog‘langan bo‘lishi va amalga oshiriladigan harakatlarga o‘z munosabatini bildirishi lozim.Boshqaruv. Tizim uning ishlash qobiliyatiga tegishli ko‘rsatkichlami uning oldida turgan maqsadlarga nisbatan baholash imkoniyatiga ega bo‘Iishi va o‘z faoliyatini iziga qarab o‘zgartirishi, ko'rsatkichlarni yaxshilab turishi lozim. Shuning uchun tizim o‘z tarkibini, mazmunini, aloqalarini va hatto o‘zining organlarini, toshqamv usullarini iloji boricha o‘z maqsadlariga yaqinlashib borishi uchun o'zgartirib turish qobiliyatiga ega bo‘lishi, ya’ni tizim aynan o'xshash (adekvat) va o‘zini-o‘zi tashkillashtirish xususiyatiga ega bo‘lishi lozim. Har qanday boshqaruv tizimi boshqariluvchi obyekt, unda boshqariladigan jarayon mavjud bo'lib va boshqaruvchi qism boshqarish jarayonini amalga oshiriladi. Boshqaruv jarayoni amalga oshishi uchun boshqaruvchi tub tizim boshqaruv komandasini ishlab chiqib, boshqariladigan tizimga qarata yuborishi lozim. Boshqaruv komandasini ishlab chiqish boshqaruv maqsadidan kelib chiqib, boshqaruv usullari va vositalarini hamda boshqaruv yo‘l-yo‘riqlarini (algoritmlarini) hisobga olgan holda amalga oshiriladi.Boshqaruv organlari quyidagilami bajaradi:1. Ishlab chiqarish jarayonlarining maqbul ishlash yo'lini tanlash (boshqaruv strategiyasi);2. Ishlab chiqarish jaryoniga uning uzluksiz ishlashini ta’minlanishini ko‘zlab ta’sir ko‘rsatish (boshqaruv taktikasi);3. Jarayonlarni kechishi ustidan nazorat qilish.Boshqaruv tizimining faoliyati ma’lum sikllarga ko‘ra amalga oshadi:boshqariladigan obyektning joriy holati to‘g‘risida axborotlami olish, unga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi kuchlar va uning real holatiga tegishli axborotlami olish;obyektning bo‘lishi mumkin bo'lgan holatini aniqlash, yo‘l qo‘yilishi mumkin boMgan variantlami baholash va eng yaxshisini tanlash;boshqaruv komandalarini shakllantirish va ulami boshqariladigan obyektlarga yo‘naltirish;boshqaruv komandalar-ini bajarish, bundan so‘ng barcha bosqichlar boshidan qaytariladi, ya’ni tizim muntazam ishlovchi hisoblanadi (ya’ni maqbul boshqaruv belgilan-gandan tashqari holatda ham o‘zini saqlab turadi).Boshqamvga ehtiyoj ishlab chiqarish faoliyatining belgilangan tizimidan chetga chiqilganda va buzilishlar ro‘y berganda, yangi munosabatlar paydo boiganida, odamlarni joy-joyiga qo‘yish o‘zgarganda, ulaming huquqlari o‘zgarganda, yangi topshiriqlar berilganda paydo bo'ladi. Boshqaruv ishlab chiqarishning dinamikasini tashkil etadi.Boshqaruvchi va boshqariluvchi tub tizimlar o'zaro bir-birlari bilan informatsion va ko'rsatkichlari bo'yicha bog'liqdir. Informatsion bog‘liqlik shundan iboratki, unda boshqaruvchi tub tizimga boshqaruvchi komandalar informatsiya ko'rinishida kelib tushadi. Aksincha boshqaruvchi komandalarning bajarilishini ko‘rsatu-vchi xabarlar boshqariluvchi tub tizimdan boshqaruvchi tub tizimga kelib tushadi.Boshqarish jarayoni, informatsion jarayon sifatida o'zining texnologiyasiga, ya’ni bajariladigan operatsiyalar ketma-ketligiga ega. Unda quyidagi eng muhim bosqichlarni ajratib ko'rsatish mumkin:informatsion boshqariladigan obyektning holatiga tegishli axborotlami yig'ish va ishlov berish. Obyektga tegishli ma’lumotlar bir qancha ko'rsatkichlar bo'yicha yig'ilishi mumkin. Bu axborotlarga ishlov berishda matematik usullardan foydalanish imkonini yaratadi; qarorlami ishlab chiqish va qabul qilish maqsadida yig'ilgan axborotlarga ishlov berish bosqichi, qarorlami ishlab chiqish ma’lum bir mezonlar asosida amalga oshiriladi. Bunday mezonlar sifatida sanoat korxonalarida dastgohlardan to'la foydalanish, mahsulotni ishlab chiqarishning eng qisqa vaqti, ishlab chiqarishdagi yo'qotishlami qisqartirish, xarajatlaming eng kam miqdorda bo'lishi, foyda yoki rentabellikning eng yuqori bo'lishi va hokazolar bo'lishi mumkin;boshqaruv bosqichi ishlab chiqilgan qarorlar asosida boshqamvni amalga oshiruvchilarga ko'rsatmalarni berish va ularni yetkazish, ya’ni boshqaruv obyektiga boshqaruvchi ta’sirini ko'rsatadigan qarorlami ishlab chiqish va amalga oshirish.Marketingni boshqariluvchi obyektlari quyidagilar: bozor; tovarlar va xizmatlar;- sifat ko‘rsatkichlari; baho; xaridorlar; ishlab chiqaruvchilar; raqobatbardoshlik; raqobat kurashi; talab va taklif; bozor konyunkturasi; sarf-xarajatlar; ishlab chiqarish texnologiyasi va boshqalar. Marketingni boshqarishning maqsadlari quyidagilar: ishlab chiqarish va xizmatlar hajmini oshirish;sarf-xarajatlami kamay-tirish;foydani ko‘paytirish; tovarlar va xizmatlaming raqobatbar-doshliligini oshirish;tovar va xizmatlaming yangi bozorlarga kirib borishi;marketing strategiyasini ishlab chiqish. Strategik boshqaruv va strategik marketing.Marketingni rivojlanish bosqichini va uni tashqi muhitga yo‘nalganligiga ko‘ra tashkilotni boshqarishda marketing konsepsiyasidan foydaianishni uch bosqichini ko‘rsatish mumkin: marketingning ayrim elementlaridan alohida foydalanish (reklama, sotuvni rag‘batlantirish, talabni hisobga olgan holda bahoni belgilash va boshqalar); marketing faoliyatining ayrim o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan usullari va vositalaridan foydalanish (bozor konyunkturasidan kelib chiqib mahsulotni yaratish, sotuvdan keyingi xizmatlarni ko‘rsatish va hokazolar);marketing tashkilot bozorini boshqarish konsepsiyasi sifatida, bu nafaqat marketing xizmatini tashkil etishni taqozo etadi, balki faoliyat falsafasini ham o‘zgartirishni talab etadi.Qisqa muddatga moijallangan hajmdagi sotuv va ishlab chiqarish hajmiga erishishga qaratilgan marketingga an’anaviy yondashuv tashqi muhitga moslashish muammosini hal etolmaydi, shuning uchun ham birinchi o‘ringa marketingga strategik yondashuv chiqmoqda.Aralash iqtisod hukm surayotgan sharoitda va bozor munosabatlari harakat qilayotgan bir paytda strategiya va strategik qarorlar tushunchalari har xil so'z birikmalari tarzida ishlatilmoqda, strategik marketing, strategik rejalashtirish, strategik boshqaruv. Bulaming mazmunini va o'zaro bog'liqligini alohida ко‘rib chiqamiz.Umuman olganda, strategiya tashkilotning kelajakda rivojlanish yo'nalishini aniqlaydigan, o'zgaruvchan muhitda uning faoliyat sohasi va usullarini hamda qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun resurslami taqsimlash tartibini aniqlovchi boshqaruv qarorlari tizimi sifatida talqin etiladi.Strategiyaning boshlang'ich holati marketing bilan bog‘liq. Firmaning marketing siyosati uning faoliyatini barcha jabhalarini rejalashtirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi va bu ikki yo'nalishdan iborat.Strategik marketing (ehtiyojlami muntazam tahlil etish, iste’molchilami qoniqtiradigan va firmaning muqobil raqobat ustuvorligini ta’minlaydigan, samarali tovarlar va ularga xizmat ko'rsatishni ishlab chiqish) — uzoq kelajakka mo'ljallangan amaliy jarayon; operatsion (taktik) marketing (sotuvni tashkil etish, sotuv va kommunikatsiyalar)qisqa muddatli rejalashtirish gorizontiga ega bo'lgan faol jarayon.Operatsion marketingning asosiy maqsadi bo'lib sotuvlardan daromadni shakllantirish hisoblanadi, ya’ni maqsadli harakat bu sotish va sotuvning eng samarali usullaridan foydalanib, bir vaqtning o'zida xarajatlami kamaytirib, buyurtmalami yo'naltirishni anglatadi. Ma’lum hajmdagi sotuvga erishish maqsadi ishlab chiqarish va sotuv dasturiga qarab o'zgarib boradi. Shunday qilib, operatsion marketing firmaning qisqa muddatli samaradorligiga bevosita ta’sir ko'rsatuvchi element sifatida namoyon bo'ladi Marketing— bu firmaning tijorat richagi bo‘lib, usiz hatto eng yaxshi strategik reja ham qoniqarli natijalarga olib kelolmaydi. Biroq ma’lumki, jiddiy strategik asossiz samarali operatsion marketingning ham bo'lishi mumkin emas.Aniqlangan tovarlar bozori iqtisodiy imkoniyatlami anglatib, ularning jozibadorligini baholash lozim bo'ladi. Miqdoriy jihatdan bozorning jozibadorligi bozor imkoniyati orqali ham baholanishi mumkin, Dinamik jihatdan bozorning mavjudlik vaqti bilan yoki hayot sikli bilan baholanishi mumkin. Aniq firma uchun bozorning jozibadorligi firmaning raqobatbardoshliligiga bog'liq, boshqacha qilib aytganda, bozorning jozibadorligi firmaning raqobatchilarga qaraganda xaridorlaming talablarini yaxshiroq qondirish imkoniyatiga bog'liq.Firma — o'zining raqobat afzalliklarini qancha uzoq ushlab tura olsa, shuncha vaqt raqobatbardosh deb hisoblanadi yoki raqobatchilardan farqlanadigan alohida xususiyatlarga ega bo'lsa, yoki sotuv hajmini ta’minlay oladigan yuqori darajadagi unumdorlikka ega bo'lsa, firma raqobatbardosh deb hisoblanishi mumkin.Tovar bozorga tortib kiritiladimi yoki texnologik jihatdan siqib chiqariladimi, uning iqtisodiy va tijorat imkoniyati strategik marketing nuqtayi nazaridan o'tishi zarur.Strategik marketingning bosh masalasi shundan iboratki, unda firmani jozibali iqtisodiy imkoniyatlar sari yo'naltirishdan iboratdir, ya’ni samaradorlikni oshirishga qaratilgan potensialni ta’minlovchi resurslarga va «nou xau»ga moslashtirilgan imkoniyat tushuniladi. Strategik marketing jarayoni o'rtacha va uzoq muddatli gorizontlarga ega, uning vazifalari bo'lib, quyidagilar hisoblanadi: firma missiyasini aniqlash;maqsadlami aniqlash; rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish; tovar portfelining muvofiqlashtirilgan tarkibini shakllantirish.Ma’lumki, bozorga yo'naltirilgan ishning tayanch qismlariga quyidagilar kiradi:oxirgi iste’molchiga mo'ljal qilish — ishlab chiqarishning barcha jabhalarida butun kuch-quwatni iste’molchi uchun qimmatli bo‘lgan qadriyatlami yaratishga qaratish, uning ehtiyojlarini tushunib yetish va oldindan ko‘ra bilishga harakat qilish; vositachi mijozga e’tibor berish — vositachi savdo firmalariga vositachi sifatida qarash emas, balki ularga o'zining doimiy mijozlari sifatida qarash, ya’ni ulaming o‘ziga xos ehtiyojlarini hisobga olishga harakat qilish;raqob-atchilarga e’tibor berish—o‘zining ahvolini raqobatchilaming zaif tomoni evaziga kuchaytirish, ulaming strategiyalarini taxmin qilib topish va ular tomonidan amalga oshiriladigan harakatlariga zudlik bilan munosabat bildirish;funksiyalararo muvofiqlashtirish - tashkilot ichida bozor to‘g‘risidagi axborotlami tarqatish, strategiyani shakllantirishda funksional integratsiya va har xil bo‘limlarning «qarashlari», «bilishlari»dan foydalanish (nafaqat marketing bo‘limining);muhit monitoringi — alternativ texnologiyalarni, ijtimoiy о‘zgarishlarni, qonuniy hujjatlarni muntazam tahlil etib borish.Shunday qilib, strategik marketing bu bozorga yo‘naltirilgan firma tomonidan o‘rtacha bozor ko‘rsatkichlaridan yuqori darajadagi ko'rsatkichlarga erishish maqsadida tovarlami va xizmatlar siyosatini olib borib iste’molchilami raqoba-tchilarga qaraganda yaxshiroq tovarlar bilan ta’minlash jarayonidir.Strategik marketing iqtisodiy rivojlanish omili hisoblanadi, chunki u quyidagi xususiyatlarga ega tizimni yaratadi:a) xaridoming talablariga quloq soladi;b) investitsiya va ishlab chiqarish, xizmatlarni ko‘ra bilgan ehtiyojlarga d) bozorni segmentlashtirish orqali har xil shakldagi ehtiyojlarni hisobga oladi; Barcha muvaffaqiyatga erishgan firmalar u yoki bu darajada strategik rejalashtirish bilan shug'ullanadilar. Bu funksiyaning ahamiyati XX asming 80—90-yillarga mansub bo'lgan firmalarning strategik qarorlarga bo'lgan ehtiyojining oshishiga olib kelgan texnologik, iqtisodiy, raqobat va ijtimoiy-madaniy o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lgan. Ularga bo'lgan zaruratning oshishi shu bilan bog'liqki, qaysiki:a) o'z faoliyatini ishonchli va aniq belgilangan strategik imkoniyatlar asosida olib borishga;b) marketing muhiti monitoringini ishlab chiqish va raqobatbardoshlikni tahlil qilish;d) muhitda ro'y beradigan o'zgarishlarga moslashish qobiliyatini oshirish;e) biznes portfelni muntazam ravishda qayta ko'rib chiqish.Shunday qilib, strategik rejalashtirish strategik marketingning qoidalariga asoslanib keng spektrdagi masalalami qamrab oladi, tovarlarni ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishning kelajakdagi suratini tasawur qilish imkonini beradi, firma faoliyatining rejalashtirish asosida istiqbolli kelajagini, uning xodimlar va moliyaviy tarkiblarini aniq ko'rsatib beradi.Strategik boshqaruv nafaqat o'z ichiga taxmin qilish va rejalashtirishni, balki sozlash, nazorat va baholash vazifalarini oladi. U tashkilotning eng yuqori rahbarlari tomonidan firmaning raqobatbardosh ustuvorligini ta’minlaydigan va tegishli strategiyalar yordamida belgilangan maqsadlami amalga oshirilishini ta’minlaydigan, rivojlanishning maqbul yo'nalishlari va traektoriyalarini aniqlaydigan faoliyatini amalga oshirilishini ko'zda tutadi.Marketing strategiyasi tovar bozorlarida raqobat-bardoshlik ustuvorligiga erishish maqsadida resurlami joylashtirish bo'yicha qarorlami qabul qilishda foydalaniladi.Marketing va uning tarkibiy qismlariga nisbatan «siyosat» tushunchasini qo'llash shundan iboratki, «strategiya» siyosatini amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Boshqa terminologik tushunchalami «marketing reja», «marketing dasturi» va «biznes-reja» so'zlariga nisbatan berishga to'g'ri keladi.Marketing rejasi — marketingning asosiy maqsadlariga erishishga yordam beradigan chora-tadbirlarni mukammal, ketma-ket izhor etish (kim, qayerda, qachon va qanday bajarishini ko‘rsatgan holda).Marketing dasturi — (umumiy va maxsus marketing kompleksining elementlari bo'yicha) tegishli bozor vaziyatiga ega bo'lish uchun «miks» strategiyasining aralashmasi (koinbinatsiyasi), harakatlar majmui to'g'risida tasawur beradi (asosan tub maqsadlar darajasida) masalalar va ulami yechish usullari to'g'risida.«Biznes-reja» tushunchasi «biznes loyiha» tushunchasi bilan uyg'unlashib ketadi va bu vaqt mobaynida tizimni belgilangan talablarga mos ravishda o'zgartirish tushuniladi. Bunda natijalar, mablag'lar va resurslami imkon darajada sarflash va uni rejali ishlab chiqishni tashkil etish va bajarishni o'ziga xosligi tushuniladi. Shunday qilib, biznes rejani ishlab chiqish loyihaning investitsiya oldi fazasining muhim bo'laklaridan biri hisoblanadi. Biznes-reja yangilanayotgan korxonaning obrazi bo'lib, bir marta ishlatiladigan rasmiy hujjat hisoblanadi. U investorlarga, bo‘lajak sheriklarga firma xaridorlariga umumiy maqsadga ega bo'lish uchun kerakli bo‘ladi va uch variantli hisob kitoblarga ega bo‘ladi: optimistik, pessimistik va real (optimal). 8-rasmda biznes-rejalashtirish jarayonining chizmasi keltirilgan.Loyiha tashabbuskorlari tomonidan baholanadigan biznes-rejaning asosiy yo'nalishlari:mahsulotni ishlab chiqarish imkoniyatlari, lozimligi va hajmi;potensial iste’molchilar;ichki va tashqi bozorlarda mahsulotning raqobatbardoshliligi;bozoming o‘z segmentini baholash;samaradorlikning har xil ko‘rsatkichlarini (tijorat, regional, budjet) hisoblash;biznes g‘oya tashabbuskorlarida kapital mablag‘laming yetarli bo‘lishi va moliyalashtirish manbalarining mayjudligi;Biznes-rejada quyidagilar bo‘lishi lozim:loyihaning foydaliligi to‘g‘risida investorlami ishontira oladigan dalil-isbotlaming izhor etilishi;korxonaning yashash qobiliyati darajasi va kelajakda muqobil tarzda ishlashi; • tadbirkorlik faoliyatidagi xavf-xatarlami oldindan ko‘ra bilish;biznesning istiqbolini miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlari orqali ifodalash;rejalashtirish tajribasi orqali ishchi muhitni tashkil etishning istiqbolli (strategik) ko‘rinishini rivojlantirish.Mamlakat iqtisodida biznes rejalashtirishning keng yo'nalishalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi mulkka egalik qilish huquqi, uzoq muddatli imtiyozlar va raqobatbardoshlik ustuvorligi, maxsus va universal mulkka ega bo‘lish texnologiyalar, ma’lum daromadlami oshishini ta’minlovchi shartnomalar (resurslami xarid qilish, mulkni ijaraga olish, ishchilami yollash, mahsulotlami sotish) majmuiga ega bo'lgan biznes yo'nalishlarini ochish;moliya-iqtisodiy xarakterga ega bo'lgan maxsus maydonga ega bo'lgan biznes-rejalarni ishlab chiqish;ochiq hissadorlik jamiyatlari tomonidan yangiaksiyalari emissiya qilish;xususiylashtiriladigan korxonalami sotuvga tayyorlash;bankrotlikka uchragan, tanlovga qo'yilgan korxonalami sotishga tayyorlash;yopiq hissadorlik kompaniyalarini mas’uliyati cheklangan va yopiq hissadorlik jamiyatlarining yoki o'rtoqlik toifasidagi jamiyatlaming biror hissadorlari (ta’sischilari, ulushchilari) jamiyatdan chiqqan hollarda aksiyalarini (ulushlarini) sotib olish bankrot-korxonalarida sog'lomlashtirish (sanatsiya)variantlarini asoslash.6. Marketing faoliyatini tashkil etish.Marketingni tashkil etish deganda, uning vazifalarini bajaruvchi bo’limlarning tuzilishi va ularning o’zaro mas’uliyatlarini, hamda bog’liqliklarini ifodalovchi tizimini yaratish tushuniladi. Bunday tizim oddiy firma (korxona) dan tortib bozorda ishtirok etayotgan barcha sub’ektlar davlat yoki nodavlat, tijorat yoki notijarat, tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida faoliyat ko’rsatayotgan muassasalar va tashkilotlarda tuzilgan marketing xizmatlarini o’z ichiga oladi. Marketingni tashkil etilishi quyidagi shakllarda bo’lishi mumkin: - marketing xizmatining maxsus vazifalari, bozordagi tovar harakatini o’rganish, baho, talabining shakllanishi, sotishni rag’batlantirish va qarorlarni bajarilishini uyushtirish shaklida mahsulot ishlab chiqaruvchi va sotuvchi korxonalar marketingi, har bir ma’lum bozor segmentlari bo’yicha muayyan bir davrga belgilangan eng yuksak iqtisodiy samaraga yo’nalgan maqsadlarga erishish vositasi sifatida qaraladi. Biroq korxona bozor konyukturasidagi o’zgarishlarga muvofiq o’zining ilmiy texnikaviy ishlab chiqarish va sotish rejalarini muntazam o’zgartirib turish imkoniyatiga ega bo’lganida, marketing tadqiqotlari natijalaridan kelib chiqib, strategik va taktik vazifalarini hal etishda zaruriy moslashuvini ta’minlash uchun o’z moddiy va aqliy resurslaridan mohirona foydalanilgandagina bu reallikka aylanadi. Bunday sharoitda marketing, korxona ishlab chiqarish tijorat faoliyatini uzoq muddatli va operativ rejalashtirish uchun ishlab chiqarishning ekspert dasturini tuzish, korxona jamoasining ilmiy texnikaviy, texnologik investitsiya va ishlab chiqarish, sotish ishlari uchun poydevor bo’lib xizmat qiladi. Marketingni boshqarish esa korxona boshqarish tizimining muhim elementi bo’ladi. Maqsadni tanlash. Ko’pgina rahbarlar hozirgi paytda o’z korxonalarining asosiy maqsadi sifatida eng yuqori foyda olishni ko’rsatadilar. Katta foyda olish haqida ham, yaqin kelajakda foydani ko’paytirish haqida ham hamisha gapiravermaslik kerak. Masalan, agar korxona yangi bozorga kirib bormoqchi bo’lsa avval boshida hech qanday foyda olmasligi, aksincha hatto zarariga ishlashi mumkin. Bundan tashqari ko’pgina mamlakatlarda qabul qilingan foydaga qarab soliqning ortib borishi korxonaga rejalab qo’yilganidan ortiqcha foyda olish maqbul emasligini isbotlaydi. Marketingning tan olingan peshqadamlari bo’lmish yaponlar tajribasidan kelib chiqadigan bo’lsak asosiy maqsadlar (afzalligiga, tartibiga qarab) quydagilardan iborat: sotish hajmi kengaytirish; o’sish suratlari oshirish; bozordagi hissasi ko’paytirish; rejalangan foydaga erishish. Bular foydaning hajmi, foydaning nisbatani, barcha sarmoyadagi foyda me’yori, foydaning hissadorlar sarmoyasiga nisbati va boshqalarda aks etishi mumkin. Maqsadlarni ishlab chiqishda ular korxona xodimlarining niyatlarini aks ettirish zarurligiga alohida e’tibor berish kerak. Aks holda ishlovchilarning ishlab chiqarish jarayonidan ichki uzilishi ro’y beradi. Shuni anglash zarurki, korxonada marketingning chinakamiga joriy qilinishi uchun unga tegishli xizmatni tuzishning o’zi etarli emas. Marketing bo’limi diqqat markaziga mahsulotning provard iste’molchilari bilan bog’liq barcha muammolar tushadi, bu paytda bo’linmalar o’z e’tiborini turli vazifalarga qaratgan bo’ladi. Shuning uchun ham marketing bo’limi butun faoliyatni muvofiqlashtirib turishini tan olish mutlaq tabiiydir. Korxonaning aniq marketing mo’ljalining garovi ham ana shudir. Marketingni boshqarish - uni tashkil qilishda firma oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishish, tahlil, rejalashtirish, hayotga tadbiq etish va nazorat qilish bosqichlarini o’z ichiga oladi. Marketingni boshqarish jarayoni bir biridan ajralmas uch qismdan iborat: 1. Tashkiliy jarayon - firma bo’limlarini kerakli bozor axborotlari bilan ta’minlash; 2. Izlanishlar olib boruvchi jarayon - firma marketing faoliyatidagi - bozor, assortiment, baho, reklama doiralarida uslubiy va tadqiqot ishlarini bajarish; 3. Dasturiy-nazorat jarayon - maqsadli dasturlar. Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar 1. I. A. Karimov. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. ---T.: O'zbekiston. 2000. 2. L. A. Karimov. Oʻzbekiston XXI asrga intilmoqda. -T.: O'zbekiston, 1999. I. A. Karimov. O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. -T.: O'zbekiston, 1999 3. U. Parpiyev, I. Salomov. Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish.-T.: Sharq, 1995. 4. R. Valijonov, O. Qobulov. Kichik korxonalar va tadbirkorlikda buxgalteriyahisobi. Namangan. 1999. 5. R. Valijonov, O. Qobulov. Menejment. Namangan. Ibrat. 1996. 6. R. Valijonov, O. Qobulov. Menejment asoslari.-T.: Universitet. 1997. Download 25.74 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|