Iqtisodiyot asoslari pdf

Oligopoliya  –  bu,  shunday 

bozor tuzilmasiki, unda bozorda uncha ko’p bo’lmagan firmalar hukmronlik 

qiladi,  chunki,  mavjud  to’siqlar  bozorga  yangi  ishlab  chiqaruvchilar    kirib 

kelishiga imkon bermaydi.

 Oligopoliyalar uchun quyidagi asosiy jihatlar xosdir: 

o’zaro bog’liqlik (tarmoqda bir necha firmalar faoliyat yuritishsada, har bir firma 

raqibning  bozorda  o’zini  to’tishidan  tashvishda  bo’ladi);  bozorda  bir  turli  yoki 

tabaqalangan  mahsulotlarning  mavjudligi;  narxdan  tashqari  raqobatning  narx 

bo’yicha raqobatdan ustunligi. 

Narx  bo’yicha  birinchilik  –  bu  bir  korxonaga  narxlarni  o’z-gartirish  huquqi 

beriladigan,  qolgan  narxlar  unga  qarab  shakl-lanishini  yo’lga  qo’yadigan 

amaliyotdir.  Bu  holda,  birinchilikni  eng  past  xarajatli  ishlab  chiqarishga  ega 

bo’lgan, birinchi bo’lib talab yoki xarajatlar o’zgarishiga javob bera oladigan firma 

qo’lga kiritishi mumkin.  Bozor  iqtisodiyotiga  xos  va  uni  harakatga  keltiruvchi, 

taraqqiy etishiga katta ta’sir ko’rsatuvchi raqobat kurashidir. Raqobat kurashining 

ahamiyati  shunchalik  yuqoriki,  usiz  bozorni  tasavvur  etib  bo’lmaydi,  chunki  u 

bozor  iqtisodiyotining  mazmuniga  aylanib  ketadi.  Bozor  sharoitidagi  raqobat 

iqtisodiy raqobat bo’lib, u iqtisodiy jarayonda yuz beradi. Undagi asosiy  maqsad 

bozor  ishtirokchilarining  erkin  faoliyat  yuritishlari  uchun  sharoitlar  yaratishdan 

iboratdir.  Iqtisodiy  raqobat  kurashida  qatnashuvchilar  bir  -  birlarini  shaxsan 

tanishlari  shart  emas.  Buning  uchun  avvalo  bozor  xususiyat’i,  uning  harakat 

qonuniyatlarini yaxshi bilgan, sezgan holda faoliyat ko’rsatish asos bo’lib xizmat 

qiladi.  Raqobat  kurashida  barcha  ishtirokchilar  ham  muvafaqqiyatga 

erishavermaydilar.  Muvaffaqiyatga  erishish  uchun  tajriba,  bilim,  matonat, 

---

 

39 

tavakkalchilik  va  albatta  yirik  sarmoyaga  ega  bo’lish  talab  etiladi.  Raqobat 

kurashining  asosiy  mazmuni  xaridorlarni  o’ziga  jalb  qilish  maqsadida  sharoitlar 

yaratishdan  iboratdir.  Umuman,  raqobat  iqtisodchilar  tasavvuri  bo’yicha 

quyidagilarni bildiradi: 

-  Bozorda turli, istalgan aniq mahsulot, resurslarni erkin holda sotuvchi va