Iqtisodiyot” kafedrasi “iqtisodiyot nazariyasi” fanidan kurs ishi

2.ISHSIZLIKNING SABABLARI VA TURLARI

Ishsizlar – bu mehnatga layoqatli bo‘lib, ishlashni xohlagan, lekin ish bilan ta‘minlanmaganlardir. Ishsizlik kelib chiqishining asosiy sababi –ishchi kuchi (mehnat)ning aniq bozorida taklifning unga bo‘lgan talabdan ortib ketishi va buning natijasida iqtisodiy faol aholi bir qismining ish bilan ta‘minlanmasligidir.

Ishsizlikning sabablariga keladigan bo’lsak, bunga juda ko’plab jiddiy sabablar mavjud. Mazkur sabablarga e’tiborsizlik tufayli ularning yanada ko’proq muammo tug’rishi vujudga keladi. Ishsizlik juda ko‘p muammolarga zamin yaratadi — jinoyatchilik oshadi, oilalarda notinchlik paydo bo‘ladi, bolalarning tarbiyasi buziladi. Ishsizlikning ma'lum darajaga yetishi hatto davlatchilik tanazzuliga ham sabab bo‘lishi mumkin. Ya'ni bu yerda illatli doira paydo bo‘ladi: ishsizlar ko‘payishi davlatni zaif qiladi, zaif davlatda esa ishsizlar yanada ko‘payadi. Lekin dunyoning xoh rivojlangan, xoh rivojlanayotgan biror davlati yo‘qki, ishsizlik muammosi bo‘lmasa.
Ishsizlikning uchta asosiy sababi bor:

1. 
   ishdan bo'shatish (ishdan bo'shatish);
   
2. 
   ishdan ixtiyoriy chiqib ketish;
   
3. 
   mehnat bozorida birinchi paydo bo'lishi.
   

Ishsizlikning uch turi mavjud: ishqalanish, tarkibiy va tsiklik.
Ishqalanishsiz ishsizlik ("ishqalanish" so'zidan - ishqalanish) ish qidirish bilan bog'liq. Shubhasiz, ish topish uchun vaqt va kuch talab etiladi, shuning uchun ish kutayotgan yoki ish izlayotgan kishi bir muncha vaqt ishsiz edi. Ishqalanadigan ishsizlikning o'ziga xos xususiyati shundaki, ma'lum darajadagi kasbiy tayyorgarlikka va malakaga ega bo'lgan tayyor mutaxassislar ish qidirmoqdalar. Shuning uchun ushbu turdagi ishsizlikning asosiy sababi bu ma'lumotlarning etishmasligi (ish joylari mavjudligi to'g'risidagi ma'lumotlar). Bugun ishini yo'qotgan odam odatda ertaga boshqa ish topolmaydi.
Ishqalanadigan ishsizlar tarkibiga quyidagilar kiradi:

1. 
   ma'muriyat buyrug'i bilan ishdan bo'shatilgan;
   
2. 
   o'z ixtiyori bilan iste'foga chiqarilgan;
   
3. 
   avvalgi ishlariga tiklanishigacha;
   
4. 
   ish topish, lekin hali ishga kirishmagan;
   
5. 
   mavsumiy ishchilar (mavsumdan tashqari);
   
6. 
   mehnat bozorida birinchi bo'lib paydo bo'lgan va iqtisodiyotda talab qilinadigan kasbiy tayyorgarlik va malaka darajasiga ega bo'lgan odamlar.
   

Ishqalanishsiz ishqalanish nafaqat muqarrar bir hodisa, chunki bu mehnat harakatining tabiiy tendentsiyalari bilan bog'liq (odamlar har doim ish joylarini o'zgartiradilar, ularning afzalliklari va malakalariga eng mos keladigan ish topishga harakat qiladilar), lekin ayni paytda maqsadga muvofiqdir, chunki bu yanada oqilona joylashtirishga hissa qo'shadi. ishchi kuchi va yuqori mahsuldorlik (sizning sevimli ishingiz har doim odam o'zini o'zi bajarishga majburlaganidan ko'ra samaraliroq va ijodiy).
Ishqalanadigan ishsizlik darajasi ishqalanishsiz ishsizlar sonining umumiy ishchi kuchiga foiz nisbatiga teng: