Iqtisodiyot” kafedrasi “makroiqtisodiy tahlil va prognozlash” fanidan

Davlatning inflyatsiyaga qarshi siyosatini takomillashtirish bo'yicha takliflar va makroiqtisodiy tahlili.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat – bu narxlarning umumiy darajasini barqarorlashtirishga, inflyatsiyaning keskinligini yumshatishga qaratilgan makroiqtisodiy siyosat.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat inflyatsiya jarayonlariga qarshi kurashish bilan bog'liq chora-tadbirlar tizimini nazarda tutuvchi strategiya va taktika orqali amalga oshiriladi. Bu inflyatsiyani keltirib chiqargan sabablarni bartaraf etishga qaratilgan faol va inflyatsiya sharoitlariga moslashish bo'lgan passiv bo'lishi mumkin.
Mamlakatimizning inflyatsiyaga qarshi siyosati etarlicha samarali emas. Uning quyidagi asosiy muammolarini ajratib ko'rsatish mumkin:
1) tizimli yondashuv asosida inflyatsiyani tartibga solish strategiyasining yo'qligi;
2) narxlarni nazorat qilish muammosini hal qilish uchun mavjud huquqiy bazaning etishmasligi;
3) narxlar bo'yicha muzokaralar va monopoliyalarga qarshi kurashning samarasizligi;
4) inflyatsiyani soliqni tartibga solishning samaradorligi etarli emas;
5) inflyatsiyaning tashqi omillarini tartibga solishning yo'qligi;
6) inflyatsiya darajasini hisobga olish va hisoblashning etarli bo'lmagan metodologiyasi.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, hukumat inflyatsiya sof monetar hodisa ekanligidan kelib chiqadi. Inflyatsiyaga qarshi kurashning pul usullari talab inflyatsiyasi bilan natija beradi. Talab inflyatsiyasi talab tovar taklifidan oshib ketganda yuzaga keladi. Mamlakatimizda talab "ildizda" yo'q qilindi: aholining aksariyati kam ta'minlangan va yo'q
kerakli tovarlarni sotib olish uchun zarur imkoniyatlar. Mamlakatimiz inflyatsiyasi-bu xarajatlar inflyatsiyasi.
Mamlakatimizda inflyatsiya darajasini pasaytirish va inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy ta'sirini kamaytirish uchun hukumat inflyatsiyaga qarshi choralar samaradorligini oshirishi kerak.
Ushbu masalani hal qilish bo'yicha ko'plab fikrlar va qarashlar mavjud.
Birinchidan, etarli pul-kredit siyosati amalga oshirilishi kerak. Barcha mablag'lar tovarlar va xizmatlar bilan ta'minlanganligiga ishonch hosil qilish kerak. Agar pulning o'sish sur'ati ularning tovar ta'minotidan ustun bo'lsa, unda pulning o'sish sur'atlarini cheklash tavsiya etiladi. Ammo agar bunday avans bo'lmasa, unda pul massasining o'sish sur'atlarining cheklanishi talabning pasayishiga va iqtisodiy rivojlanishning bostirilishiga olib kelishi mumkin. Ya'ni, mamlakatdagi mavjud vaziyatdan kelib chiqish kerak. Davlat pul-kredit siyosatining asosiy yo'nalishlari Mamlakatimiz Federatsiyasi hukumati tomonidan ishlab chiqilishi va bir necha yil davomida qonun bilan tasdiqlanishi kerak.
Inflyatsiya holatini yaxshilash uchun hukumat yangi asosli narx siyosatini shakllantirishi kerak. Bu Mamlakatimiz iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish strategiyasining bir qismi bo'lishi va u bilan birgalikda ishlab chiqilishi kerak. Bunday holda, narxlar siyosatidan narxlar va daromadlar siyosatiga o'tish kerak va narxlar boshqa turdagi resurslarni – mehnat, tabiiy, kapitalni ko'paytirishni ta'minlashi kerak.
Davlat narxlari siyosati mamlakatda ishlab chiqarilishi va ichki bozorda import qilinadigan mahsulotlarni siqib chiqarishi mumkin bo'lgan tovarlarning chiqarilishini rag'batlantirishga qaratilgan bo'lishi kerak. Bu yangi ish o'rinlarini yaratadi va ushbu tovarlarni ishlab chiqarishdan tushgan daromadni saqlab qoladi. Shuningdek, bu inflyatsiya importining oldini oladi. Davlat narx siyosati resurslardan samarali foydalanish vazifasi bilan to'ldirilishi kerak.
Narxlar siyosati valyuta - moliyaviy va pul-kredit munosabatlari sohasidagi siyosat bilan muvofiqlashtirilishi va mamlakatning raqobatdosh ustunliklarini amalga oshirishga yordam berishi kerak. Mamlakatimiz iqtisodiyotining ochiqligi sharoitida valyuta kursi tashqi iqtisodiy va ichki iqtisodiy narx siyosatining faol vositasiga aylanishi kerak.
Kuchli import qaramligi sharoitida rubl kursini asta-sekin zaiflashtirish siyosatini amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Amaliyot shuni ko'rsatdiki, rublni mustahkamlash xorijiy firmalar uchun qulay sharoit yaratadi va milliy ishlab chiqarishni inhibe qiladi: import qilingan xorijiy tovarlar arzonlashadi va mahalliy tovarlarga qaraganda jozibador bo'lib qoladi. Agar rubl kursi asta-sekin pasayib ketsa, unda import qilinadigan tovarlar qimmatlashadi va ishlab chiqarishni rag'batlantiradigan mahalliy tovarlarga talab oshadi. Ushbu valyuta siyosati Mamlakatimizning import qaramligini kamaytirishga va eksport sektorini ko'paytirishga yordam beradi.
Shuningdek, inflyatsiyaga qarshi choralar samaradorligini oshirish uchun ichki to'lov qobiliyatiga bo'lgan talabni (birinchi navbatda aholi tomonidan) kengaytirish orqali ishlab chiqarishni ko'paytirishga e'tibor qaratish lozim. U ish haqi va pensiya ta'minotini oshirish vositalaridan, shuningdek boshqa usullardan foydalangan holda amalga oshirilishi kerak: ipoteka, iste'mol krediti, kichik va o'rta biznesni jadal rivojlantirish. Bunday chora-tadbirlar bo'sh moliyaviy resurslarni jalb qilish orqali investitsiyalar hajmini oshirishga, shuningdek, mamlakatda mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni yaxshilashga yordam beradi.
Shu bilan birga, inflyatsiya jarayonlarini cheklash va ularning bir qator zarur sohalarning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan muhim omil soliq siyosatini takomillashtirishdir. Soliq tizimiga soliq nazoratining yangi mexanizmlari va vositalari kiritilishi kerak: jismoniy shaxslarning daromadlariga soliq yukini farqlash, vijdonli soliq to'lovchi-tadbirkorlarni rag'batlantirish choralari, bu soliq yig'ilishini oshiradi. Ishlab chiqarish uchun soliq stavkalarini pasaytirish tavsiya etiladi. Buning foydasi aniq – ko'plab ishlab chiqaruvchilar va korxonalar soyadan chiqib ketishadi, ishlab chiqarish va soliq tushumlari ko'payadi. Shuningdek, ushbu me'yordan oshib ketgan narxdan olingan ortiqcha foyda uchun maqbul rentabellik darajasi va soliqqa tortishning ko'payishi belgilanishi kerak. Biroq, bu chora-tadbirlar innovatsion faoliyatdan olinadigan foydaga taalluqli bo'lmasligi kerak. Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishni rag'batlantiradigan moslashuvchan soliq siyosati tadbirkorlarni innovatsiyalardan foydalanish orqali foydani oshirish yo'llarini izlashga undaydi va innovatsion mahsulotlarni sotish bozorining o'sishiga yordam beradi.
Ishlab chiqarishning progressiv tuzilishini rivojlantirishni rag'batlantirish zarur. Yuqori qo'shimcha qiymatga ega bo'lgan va birinchi navbatda ishlab chiqarishning texnologik darajasining oshishini belgilaydigan faoliyatning investitsion jozibadorligini oshirish choralari ko'rilishi kerak. Buning uchun narx mexanizmlaridan samarali foydalanish kerak. Biroq, bu mutaxassislarning yuqori konfiguratsiyasi va malakasini talab qiladi. Va buning uchun davlatning inson kapitaliga qo'shgan hissasini oshirish kerak: ta'lim va boshqalar.
Shuningdek, investitsiya loyihalarini qoplash muddatini qisqartirish kerak. Buning uchun ishlab chiqarish infratuzilmasini takomillashtirish maqsadga muvofiqdir.
Ammo investitsiya faolligini oshirish kerak emas, aksincha uni kamaytirishga harakat qilish kerak degan fikr mavjud. Investitsiyalarning o'sishi tovar ishlab chiqarishning sezilarli darajada oshishi bo'lib, pul massasi va uning tovar qoplami o'rtasidagi muvofiqlikni tiklaydi. Mahalliy ishlab chiqaruvchi kuchli bo'ladi. Ammo shuni tan olish kerakki, investitsiyalar noto'g'ri yo'nalishga yo'naltirilgan-bozor ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarni investorlar kutgan hajmda yoki narxlarda qabul qilmaydi-va potentsial kuchli ishlab chiqaruvchi yo'qoladi. Va faqat ortib borayotgan inflyatsiya qoladi.
Biroq, investitsiya faolligini oshirish varianti yanada maqbuldir, chunki u ishlab chiqarish darajasini oshiradi, xarajatlarni kamaytiradi va mahsulot taklifini oshiradi va natijada inflyatsiya darajasini pasaytiradi.
Inflyatsiyaga qarshi kurash choralari samaradorligini oshirishning yana bir omili monopoliyalarning harakatlarini, tabiiy monopoliyalar xizmatlariga tariflarni tartibga solishdir. Axir, tabiiy monopoliya xizmatlari narxlari va tariflarining o'sishi iqtisodiyotning barcha sohalarida inflyatsiyaning eng muhim omillaridan biridir.
Davlat tariflarini tartibga solishning asosiy vazifasi tarif tizimining ayrim ishtirokchilari – ishtirokchilarini optimallashtirish orqali umumiy xarajatlarni optimallashtirishdir. Bu ushbu tizim xizmatlari bilan bog'liq bo'lgan sohalarning raqobatbardoshligini oshirish uchun sharoit yaratadi. Davlat korruptsiya va u bilan bog'liq monopoliyaga qarshi samarali kurashishi kerak. Buning uchun monopol narxning ta'rifi aniqlanishi kerak va ma'lum bir soha yoki sanoat uchun o'rtacha qiymatdan oshmaydigan foyda stavkasini Qonunchilik bilan mustahkamlash konkretlashtirilishi va til biriktirishni maqbul deb topish normalari bilan cheklanishi kerak, narx til biriktirilishi uchun ma'muriy javobgarlikni kuchaytirish zarur.
Inflyatsiyaga qarshi yanada samarali kurashish uchun hukumat ham quyidagilarni amalga oshirishi kerak:
1) resurslarni ular tomonidan kam ta'minlangan tarmoqlar va tarmoqlarga qayta taqsimlashga qaratilgan faol tarkibiy siyosatni amalga oshirish;
2) harbiy korxonalarni konvertatsiya qilish, ya'ni ularni fuqarolik mahsulotlari ishlab chiqarishga yo'naltirish; - mehnat bozorining moslashuvchanligini oshirish, eng muhim bozorlarni liberallashtirish bilan bog'liq islohotlarni amalga oshirish;
3) moliya bozorini rivojlantirish;
4) tsiklik tebranishlarni zararsizlantirishga imkon beradigan muvozanatli va izchil fiskal siyosatni ishlab chiqish;
5) statistik ma'lumotlar va tahliliy tadqiqotlar sifatini yaxshilash, inflyatsiyani o'lchashning shaffofligi va ishonchliligini ta'minlash [20].
Shunday qilib, Mamlakatimizda inflyatsiyaga qarshi siyosat samaradorligini oshirishning ko'plab usullari mavjud. Ularning asosiylari etarli pul-kredit siyosati, o'rtacha valyuta siyosati, soliq tizimini takomillashtirish, inflyatsiyani hisoblash tizimini yaxshilashdir. Hukumat mahalliy ishlab chiqaruvchini qo'llab-quvvatlashi, ishlab chiqarishni rivojlantirishga ko'maklashishi kerak.
Ushbu chora-tadbirlar bir-biriga zid bo'lmasligi kerak, balki inflyatsiyaga qarshi kurashning yagona tizimini tashkil qilishi kerak. Qabul qilingan choralarda izchillik va bosqichma-bosqichlik ham zarur.
2020yilda Markaziy bank tijorat banklari bilan birgalikda iqtisodiyotdagi moliyaviy xizmat turlari va ularning sifatini oshirishga qaratilgan ishlarni davom ettiradi. Xususan, real vaqt rejimidagi naqd pulsiz to`lovlar tizimiga o`tish, tashqi savdo operatsiyalarini hisobga olishning yagona elektron tizimini yaratish ishlari nihoyasiga etkaziladi, banklarni nazorat qilish va ularni soliqqa tortish tizimini takomillashtirish yuzasidan tegishli chora-tadbirlar ko`riladi.